LWB Luxemburger Wörterbuch
 
Aachen, Aacher bis Aarms-, aarms- (Bd. 1, Sp. 6a bis 8a)
 
Aachen, Aacher, Pl. Aacher(en) M.: lok. Variante für Naacher «Nachen», iron. gebraucht für große Schuhe (ähnl.: Geiekëschten) — Echt.: Schoun wi Sandaacher (C) — Echt.: dei mer den Aachen (steig' mir den Buckel herunter, cf.: deien); Zussetz.: Aachebam M.: Stange, mit welcher der Nachen fortgestoßen wird.
 
Aacher (lok.) F.: «Ähre», häufiger dafür: Kar-, Fruuchtaacher (cf. Acher).
 
Aacherenholz N.: «Bergahorn, acer campestris», dafür auch: Aaschtert, Aaschtholz, Aachtert, Ärholz.
 
aacht Num.; phV. Oesl. a:it, a:çt, «acht», Raa.: all aacht Deeg — haut, mar, iwwermar . . . (an) aacht Deeg (Ton vorzugsw. auf aacht) «heute, morgen, übermorgen . . . in acht Tagen» — Kindspr.: aacht, d'Box kraacht —dirlittiti, dirlittiti, haut aacht Deeg (Consdorf: «fein, heute in acht Tagen . . .» zu ergänzen: «ist Hochzeit»).
 
Aacht F.: «Ziffer acht».
 
Aachtchen, Pl. Aachtercher F.: 1) «Ziffer acht»; 2) Schëppen-, Kräizer-, Häärzeraachtchen (die Acht im Kartenspiel; Ga schreibt: Achtjet); 3) Kaffeegebäck in Form einer Aacht.
 
Aachtel N. (bisw. M.): «Achtel».
 
Aachtelchesleit, Pl. tant. M.: «Zinswucherer», die beim Geldverleih 8% Kommission verlangen.
 
Aachter M.: 1) «Ziffer acht»; 2) seltener für Aachtchen (3).
 
aachter- ('a:çtər, bisw. im hohen Norden auch: 'a:itər) phV. im Oesl. für gemeinlx. uechter (s. d.).
 
Aalbes F.: «Weißfisch, Alandblecke, Alburnus» (Synon.: Ablett, Albes, Alef).
 
Aalmert (Ton: 1) ON.: «Almeroth», belg. Lx. — B 20.
 
Aalmes F. = Aarmes (s. d.).
 
aals, Aalscht: Abl. von al «alt» (s. d.).
 
aan Adv.: «hinein» bisw. so geschrieben statt an (s. d.).
 
Aang M.: «Stachel der Biene» (Bartringen, Clerf, Mœstroff, Mosel, Redingen).
 
Aangber ON.: «Imbringen», Kant. Grevenmacher, Gem. Junglinster — cf. R V/105 (auch: Angber, Amber).
 
Aangel M.: 1) «Stachel der Biene» (z. B.: Stadtlux., Berdorf, Bettborn, Echt., Ermsdorf), sonst im Lande dafür meist: Stécher; 2) hdw.: «vierkantige Spitze einer Feile, an welcher das Heft befestigt wird» (Wecker); 3) in diesem Sinn neuerdings auch bisw. F.: «Türangel» — Ra.: auf die Frage: «Wou wunns de, Klengen?», erfolgt (in Simmern) die Antwort: «An deem Haus, wou d'Dir am A. ageet»; Abl.: späraangelwäit Adj., Adv. (wie hd.).
 
Aangel F.: «Fischerangel».
 
Aangel(s)bass, -bëss, -batz M.: 1) «Bisserwurm, Dasselbeule», dicke, unter der Haut des Hornviehs sitzende Made der großen Bremse, weiter: das durch den Austritt der Made erzeugte, die Haut entwertende Loch — déi Haut huet Aangelsbëss; 2) Begriffserweiterung: «Made im Obst» (Clerf).
 
Aangelfësch M.: «Elritze, Pfrille, Phoxinus laevis», aus der Familie der Karpfen.
 
Aangscht (lok.) F. = Angscht (s. d.).
 
Aanzelt M.: «Amboß», phV. im Oesl. für gemeinlx. Ampes, Undels.
 
Aapkraut N.: «Wasserhanf, hanfartiges Kunigundenkraut, Eupatorium cannabinum» (cf. Appkraut); E. J. Klein riet auf eine Wortverwechslung mit Eppich (lat. apium, vlat. *apia), es dürfte eher eine volkstüml. Verstümmelung von eupatoria, eupatoire sein (ma. au-/aa- für urspr. eu-).
 
Aarbecht F., phV. der Tonsilbe cf. 2; Ablsilbe -beçt/biçt : 1) «Arbeit»; 2) Ergebnis der Arbeit; 3) dem urspr. Sinn des Wortes entspr. Begriff des Lästigen, Beschwerlichen im allgem. (cf. mhd. arebeit); 4) «umständliches Getue, Gerede, überflüssiger Aufwand an (meist nur vorgetäuschter) Sorge»; Spww.: Vun der A. gët kä fett — Keng A. ëm(e)soss (Jede Arbeit ist des Lohnes wert) — 't lieft än nët vun der A., mä vum Profitt (auch: vun de fette Mäifel) — Wann d'A. räich méich, da wier den Iesel méi räich ewéi de Mëller (Miller) — d'A. schänd nët, mä d'Hönn krepéieren dervun — Gutt A. lueft sech selwer (das Werk lobt den Meister); Raa.: ad 1) op d'A. goen (zur Arbeitsstätte gehen, neuerdings, bes. im Süden: op den Travo = frz. travaux) — e geet eng ganz Woch no A. sichen, a sonndes as e frou, wann e keng fond huet — d'A. geet em gutt vun Hänn (flink u. geschickt), auch: gutt vun Hand — de Schräiner huet mäi Schaf an (der) A. (arbeitet zurzeit daran) — mir hun all Hänn voller A. (überlastet) — e versuergt sech d'A. (langsamer Arbeiter) — en huet d'A. gär, wa se gemat as (faul) — e fäärt d'A. nët, e leet sech derbäi (bequem, od.: schläft ein über der A. —en huet d'A. nët erfond (faul) — wéi beim Iessen, esou bei der A. (auch: wéi um Dësch, esou un der A.) — schwéier A., moer Zoppen (dort [Bd. 1, S. 7] wird zwar viel vom Arbeiter verlangt, aber ihm wenig geboten) — 't gët nach Aarbecht, wa mir nët méi do sin (wenn jem. bei der A. drängt); ad 2) dat as jo keng A. (schlechtes Produkt) — eng schéin A. (gefällig, von Möbeln, Schmiedearbeit, Skulptur . . .) — en huet haut e gutt Stéck A. geleescht — ageluegt A. (s. ageluegt); ad 3) 't as dem Däiwel séng A. (knifflige, anstrengende, schwierige, endlose A). — maach der dach keng A. (bemühe dich nicht); ad 4) wat hat en eng A. domat(ter/ten) — ähnlich auch: Gedäässems, Gedéngs, Ambra — wat hues de mol ëmmer eng A. mat anerleits Saachen (was du dich um andrer Leute Angelegenheiten kümmerst).
 
Aarbechts-/chs- (-çts-/-çs-): -geschir N.: «Handwerkszeug»; -gezei N.: 1) «Handwerkskleidung»; 2) (Osten) = -geschir; -leit Plur. tant: M.: 1) «die Arbeiter, die Handwerker»; 2) allg. «die arbeitenden Klassen»; -loun M.: «Arbeitslohn»; -mann M.: 1) «Arbeiter»; 2) oft auch als Vertreter seiner sozialen Klasse, «Proletarier»; -schong M.; -zäit F.
 
aarbechten intr. Verb. (Ton: 1): «arbeiten», dafür häufiger schaffen; Raa.: deen aarbecht, dee biet — wien nët aarbecht, soll nët iessen — dee mat aarbecht, ka mat iessen — iwwer d'Hand a. (zur falschen Seite, ungeschickt) — Echt.: oarbichten dass d'Schwouert kraacht, dass d'Schinne päifen (tüchtig) — Echt.: iwwer d'Hand geaarbecht (handgemacht, sonst überall: op der H.).
 
Aarbechter M.: «Arbeiter».
 
Aarbel, seltener Aarwel, Pl. Äärwel, seltener Aarbelen, Stadtlux. Ierbel M.: «Armvoll» (cf. Äärbel, Aarmvoll; ähnl. im benachbarten Rheinland, Trierer und Prümer Gegend, s. Rh. Wb. Arvel).
 
Aarm, Arem (phV. des Tonvok. s. Ltb. 2; pl. Äärm, Ärem, Äärmen, Äremen; in Wiltz gilt Ärem als Sg.) M.: 1) die Vordergliedmaße beim Menschen (u. Affen); 2) Ärmel eines Kleidungsstücks, Stutzärmel (zum Schonen der Kleider — cf. Viraarm); 3) übtr. auf alles, was der Form od. Funktion nach an einen Arm gemahnt, z. B.: Querbalken, Zwerchsparren im Dachgebälk, Hebel, Stange (Waage, Kran . . .), Stuhllehne (zum Aufstützen der Vorderarme), Strebe am Langbaum eines Wagens (cf. Fierkelsaarm); Wegweiser, Pfeil des Eisenbahnsignals (s. Dicks), Ackerzunge, Nebenarm eines Flusses (Hagen: iron. d'Äisch as en Aarm vum Mier), Kleiderbügel; Spww.: Besser den Aarm wéi den Hals gebrach (das geringere Übel ist vorzuziehen) — Besser e midden A. ewéi en eidelen Daarm (besser arbeiten als hungern); Raa.: béien — hei, béi mer mäin A. (Kraftprobe); falen — en as mer an d'Äärm gefall: 1) vor Freude, Rührung; 2) um mich zu hindern, auch übtr.; geheien — e geheit d'Äärm ewech (schlenkert mit den A. beim Gehen) — gehei dech deem nëmmen nët an d'Äärm: 1) ich warne dich vor ihm; 2) komm' ihm nicht zu bereitwilligst entgegen; gräifen — hien huet mer (z. B. mat e puer honnert Frang) ënner d'Äärm gegraff; hänken — e lëisst d'Äärm hänken (mutlos); huelen — huel mech an den A. (gib mir deinen A.) — an den A. huelen (auch: den A. um die Schultern legen) — op den A. huelen (iron.: verspotten, veräppeln) — du gës him de Fanger, an hien hölt dir den A.; kräichen — en ass em ënnert den Äärm erduurch gekroch (ergeben, untertänig); scheimelen (lok.) mat den Äärm (cf. fuchtelen); schiirzenlok. für strëppen — d'Äärm eropgeschuurt (mit aufgeschürzten Ärmeln); schloen — d'Äärm iwwer(d)enägeschloen (mit gekreuzten Armen) — ech hun d'Äärm iwwert dem Kapp zesummegeschloen (Verwunderung, Bestürzung) — d'Äärm em d'Säite s. (auch: klappen — bei großer Kälte); strecken — e streckt den A. eraus (dort ist ein Wirtshaus) — e streckt A. a Bän ewech (erschöpft); strëppen — du huet en d'Äärm eropgestrëppt (da schürzte er die Ärmel hoch, auch übtr.: da machte er Ernst); struewelen mat A. a Bän (auch Pl. mat Äärm a mat Bän — krabbeln, auch übtr.: sich anstrengen; rëselen — hie rëselt dat nëmmen esou aus den Äärm (er macht es, redet ohne besondere Anstrengung) — hie rëselt se aus den Ärem (spinnt Lüge um Lüge); zidderen op A. a(n op) Bän (wie Espenlaub); réieren — ech ka kän A. a kä Bä méi réieren (nach schwerer körp. Anstrengung) — e kann A. a Bä réieren (wohlhabend); Eigenschaften: e gudden Aarm (geschickt) — e laangen A. (einflußreich) — dat do mécht laang Äärm: 1) so schwer ist die Last; 2) übrt.: verschafft Einfluß) — e steiwen A. (bezahlt nicht gern); metaph.: Äärm ewéi en Telegraf (lang), ewéi Fixspéin (dünn u. schwach) — en huet Äärm, datt en d'Schong iwrem Goe strécke [Bd. 1, S. 8] kann (lang) — en huet seng Äärm mat wäisse Kéis erlängt (schwach); Adv. Wendungen: op Äärm an op Bän, op A. a Bän (am ganzen Körper) — per Aarm, Aarm an Aarm, äärmches (Arm in Arm) — sonner äärms (in Hemdärmeln).
 
Aarms-, aarms- (auch: arems-):

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut