LWB Luxemburger Wörterbuch
 
Aangel bis Aarmeschäin (Bd. 1, Sp. 6a bis 8b)
 
Aangel M.: 1) «Stachel der Biene» (z. B.: Stadtlux., Berdorf, Bettborn, Echt., Ermsdorf), sonst im Lande dafür meist: Stécher; 2) hdw.: «vierkantige Spitze einer Feile, an welcher das Heft befestigt wird» (Wecker); 3) in diesem Sinn neuerdings auch bisw. F.: «Türangel» — Ra.: auf die Frage: «Wou wunns de, Klengen?», erfolgt (in Simmern) die Antwort: «An deem Haus, wou d'Dir am A. ageet»; Abl.: späraangelwäit Adj., Adv. (wie hd.).
 
Aangel F.: «Fischerangel».
 
Aangel(s)bass, -bëss, -batz M.: 1) «Bisserwurm, Dasselbeule», dicke, unter der Haut des Hornviehs sitzende Made der großen Bremse, weiter: das durch den Austritt der Made erzeugte, die Haut entwertende Loch — déi Haut huet Aangelsbëss; 2) Begriffserweiterung: «Made im Obst» (Clerf).
 
Aangelfësch M.: «Elritze, Pfrille, Phoxinus laevis», aus der Familie der Karpfen.
 
Aangscht (lok.) F. = Angscht (s. d.).
 
Aanzelt M.: «Amboß», phV. im Oesl. für gemeinlx. Ampes, Undels.
 
Aapkraut N.: «Wasserhanf, hanfartiges Kunigundenkraut, Eupatorium cannabinum» (cf. Appkraut); E. J. Klein riet auf eine Wortverwechslung mit Eppich (lat. apium, vlat. *apia), es dürfte eher eine volkstüml. Verstümmelung von eupatoria, eupatoire sein (ma. au-/aa- für urspr. eu-).
 
Aarbecht F., phV. der Tonsilbe cf. 2; Ablsilbe -beçt/biçt : 1) «Arbeit»; 2) Ergebnis der Arbeit; 3) dem urspr. Sinn des Wortes entspr. Begriff des Lästigen, Beschwerlichen im allgem. (cf. mhd. arebeit); 4) «umständliches Getue, Gerede, überflüssiger Aufwand an (meist nur vorgetäuschter) Sorge»; Spww.: Vun der A. gët kä fett — Keng A. ëm(e)soss (Jede Arbeit ist des Lohnes wert) — 't lieft än nët vun der A., mä vum Profitt (auch: vun de fette Mäifel) — Wann d'A. räich méich, da wier den Iesel méi räich ewéi de Mëller (Miller) — d'A. schänd nët, mä d'Hönn krepéieren dervun — Gutt A. lueft sech selwer (das Werk lobt den Meister); Raa.: ad 1) op d'A. goen (zur Arbeitsstätte gehen, neuerdings, bes. im Süden: op den Travo = frz. travaux) — e geet eng ganz Woch no A. sichen, a sonndes as e frou, wann e keng fond huet — d'A. geet em gutt vun Hänn (flink u. geschickt), auch: gutt vun Hand — de Schräiner huet mäi Schaf an (der) A. (arbeitet zurzeit daran) — mir hun all Hänn voller A. (überlastet) — e versuergt sech d'A. (langsamer Arbeiter) — en huet d'A. gär, wa se gemat as (faul) — e fäärt d'A. nët, e leet sech derbäi (bequem, od.: schläft ein über der A. —en huet d'A. nët erfond (faul) — wéi beim Iessen, esou bei der A. (auch: wéi um Dësch, esou un der A.) — schwéier A., moer Zoppen (dort [Bd. 1, S. 7] wird zwar viel vom Arbeiter verlangt, aber ihm wenig geboten) — 't gët nach Aarbecht, wa mir nët méi do sin (wenn jem. bei der A. drängt); ad 2) dat as jo keng A. (schlechtes Produkt) — eng schéin A. (gefällig, von Möbeln, Schmiedearbeit, Skulptur . . .) — en huet haut e gutt Stéck A. geleescht — ageluegt A. (s. ageluegt); ad 3) 't as dem Däiwel séng A. (knifflige, anstrengende, schwierige, endlose A). — maach der dach keng A. (bemühe dich nicht); ad 4) wat hat en eng A. domat(ter/ten) — ähnlich auch: Gedäässems, Gedéngs, Ambra — wat hues de mol ëmmer eng A. mat anerleits Saachen (was du dich um andrer Leute Angelegenheiten kümmerst).
 
Aarbechts-/chs- (-çts-/-çs-): -geschir N.: «Handwerkszeug»; -gezei N.: 1) «Handwerkskleidung»; 2) (Osten) = -geschir; -leit Plur. tant: M.: 1) «die Arbeiter, die Handwerker»; 2) allg. «die arbeitenden Klassen»; -loun M.: «Arbeitslohn»; -mann M.: 1) «Arbeiter»; 2) oft auch als Vertreter seiner sozialen Klasse, «Proletarier»; -schong M.; -zäit F.
 
aarbechten intr. Verb. (Ton: 1): «arbeiten», dafür häufiger schaffen; Raa.: deen aarbecht, dee biet — wien nët aarbecht, soll nët iessen — dee mat aarbecht, ka mat iessen — iwwer d'Hand a. (zur falschen Seite, ungeschickt) — Echt.: oarbichten dass d'Schwouert kraacht, dass d'Schinne päifen (tüchtig) — Echt.: iwwer d'Hand geaarbecht (handgemacht, sonst überall: op der H.).
 
Aarbechter M.: «Arbeiter».
 
Aarbel, seltener Aarwel, Pl. Äärwel, seltener Aarbelen, Stadtlux. Ierbel M.: «Armvoll» (cf. Äärbel, Aarmvoll; ähnl. im benachbarten Rheinland, Trierer und Prümer Gegend, s. Rh. Wb. Arvel).
 
Aarm, Arem (phV. des Tonvok. s. Ltb. 2; pl. Äärm, Ärem, Äärmen, Äremen; in Wiltz gilt Ärem als Sg.) M.: 1) die Vordergliedmaße beim Menschen (u. Affen); 2) Ärmel eines Kleidungsstücks, Stutzärmel (zum Schonen der Kleider — cf. Viraarm); 3) übtr. auf alles, was der Form od. Funktion nach an einen Arm gemahnt, z. B.: Querbalken, Zwerchsparren im Dachgebälk, Hebel, Stange (Waage, Kran . . .), Stuhllehne (zum Aufstützen der Vorderarme), Strebe am Langbaum eines Wagens (cf. Fierkelsaarm); Wegweiser, Pfeil des Eisenbahnsignals (s. Dicks), Ackerzunge, Nebenarm eines Flusses (Hagen: iron. d'Äisch as en Aarm vum Mier), Kleiderbügel; Spww.: Besser den Aarm wéi den Hals gebrach (das geringere Übel ist vorzuziehen) — Besser e midden A. ewéi en eidelen Daarm (besser arbeiten als hungern); Raa.: béien — hei, béi mer mäin A. (Kraftprobe); falen — en as mer an d'Äärm gefall: 1) vor Freude, Rührung; 2) um mich zu hindern, auch übtr.; geheien — e geheit d'Äärm ewech (schlenkert mit den A. beim Gehen) — gehei dech deem nëmmen nët an d'Äärm: 1) ich warne dich vor ihm; 2) komm' ihm nicht zu bereitwilligst entgegen; gräifen — hien huet mer (z. B. mat e puer honnert Frang) ënner d'Äärm gegraff; hänken — e lëisst d'Äärm hänken (mutlos); huelen — huel mech an den A. (gib mir deinen A.) — an den A. huelen (auch: den A. um die Schultern legen) — op den A. huelen (iron.: verspotten, veräppeln) — du gës him de Fanger, an hien hölt dir den A.; kräichen — en ass em ënnert den Äärm erduurch gekroch (ergeben, untertänig); scheimelen (lok.) mat den Äärm (cf. fuchtelen); schiirzenlok. für strëppen — d'Äärm eropgeschuurt (mit aufgeschürzten Ärmeln); schloen — d'Äärm iwwer(d)enägeschloen (mit gekreuzten Armen) — ech hun d'Äärm iwwert dem Kapp zesummegeschloen (Verwunderung, Bestürzung) — d'Äärm em d'Säite s. (auch: klappen — bei großer Kälte); strecken — e streckt den A. eraus (dort ist ein Wirtshaus) — e streckt A. a Bän ewech (erschöpft); strëppen — du huet en d'Äärm eropgestrëppt (da schürzte er die Ärmel hoch, auch übtr.: da machte er Ernst); struewelen mat A. a Bän (auch Pl. mat Äärm a mat Bän — krabbeln, auch übtr.: sich anstrengen; rëselen — hie rëselt dat nëmmen esou aus den Äärm (er macht es, redet ohne besondere Anstrengung) — hie rëselt se aus den Ärem (spinnt Lüge um Lüge); zidderen op A. a(n op) Bän (wie Espenlaub); réieren — ech ka kän A. a kä Bä méi réieren (nach schwerer körp. Anstrengung) — e kann A. a Bä réieren (wohlhabend); Eigenschaften: e gudden Aarm (geschickt) — e laangen A. (einflußreich) — dat do mécht laang Äärm: 1) so schwer ist die Last; 2) übrt.: verschafft Einfluß) — e steiwen A. (bezahlt nicht gern); metaph.: Äärm ewéi en Telegraf (lang), ewéi Fixspéin (dünn u. schwach) — en huet Äärm, datt en d'Schong iwrem Goe strécke [Bd. 1, S. 8] kann (lang) — en huet seng Äärm mat wäisse Kéis erlängt (schwach); Adv. Wendungen: op Äärm an op Bän, op A. a Bän (am ganzen Körper) — per Aarm, Aarm an Aarm, äärmches (Arm in Arm) — sonner äärms (in Hemdärmeln).
 
Aarms-, aarms- (auch: arems-): -déck Adj.: «dick wie ein Arm»; früher sagten die Frauen beim Möhrensäen: a., kouschwanzlaang, sooft sie eine Hand voll Samen streuten; -déckt F.: «Armesdicke»; -laang Adj.: «lang wie ein (Vorder)arm»; -lach N.: 1) «Loch zum Einsatz des Ärmels»; 2) euphem. für Aaschlach; -längt F.: «Armeslänge», ungef. eine Elle.
 
Aarmvoll M.: s. Aarbel; verléift ewéi en A. jong(er) Kazen.
 
aarm, arem Adj. (phV. cf. Aarm): 1) «arm» im Gegensatz zu reich; 2) der gemein-germ. Grdbed. entspr.: «beklagenswert, armselig»; Spww.: Déi A. (déi) droen hiirt Kräiz um Bockel, déi Räich (déi) féieren hiirt an der Kutsch (ein jeder hat sein Leid) — Besser engem aarme Mann séng Fra, wéi engem räiche séng Mod! — A. (sin) as keng Schan (cf. Aarmutt) — Wat méi arem, wat méi warem (weniger auf die Nächstenliebe als auf den reichen Kindersegen bezogen - C) — 't as kä Papp a keng Mamm esou arem, si halen hir Kanner warem - Wa — Déi a. Leit kache mat Waasser (jeder hilft sich wie er kann) — Et gët kän a. bestued (die Vermögensverhältnisse beim Heiraten werden gerne entstellt) — A. aver brav (lok. oft mit dem Zus.: wann et och schwéier fällt — in Echt. häufig mit dem Zus.: as där schinnster, dommster . . . Spréch än - C) — Eng a. Maus déi nëmmen ä Lach huet! — Déi oarem Leit op der plakiger (lok.: der plaker) Gewan, sot den Eilespill (lok.: de Léimännchen), du souz heen am Reen hannert äm Lankhallem (Echt. - C); Raa.: ad 1) um anzudeuten, daß jem. arm ist: e weess gutt wéi et den a. Leiden as — en as frou, wann et den aarme Leide gutt geet; zur Bezeichnung der äußersten Armut: a. wéi (Zënt/Zänt) Japp (Echt.: Jupp) — wéi eng Kiirchemaus — en aarme Mann bei enger Hatt voll Kuuschten — Echt.: oarem a boarwes, oarem an näist fer bannen an näist fer baussen; metaph.: et (meist: das Haar) steet wéi den aarme Leiden hire Weess (hir Huewer) (so dünn und spärlich) — aarme Manns Zocker (coïtus); ad 2) du aarme Männchen (meist zu einem Kind, um es zu bedauern, sonst auch iron. zu einem Wehleidigen), auch: du a. Wiermchen, ernsthaft: du Aarmen: «du Ärmster» — en a. Deiwel, eng a. Séil, Louder, Hex — en aarme Gääscht, en aarmen Trapp (Tropf), wofür Echt.: Drupp, Truppchen, (minus habens, willenloser Mensch) — Echt.: en oa'm Sill gët erlist, wan e Stär feelt, da soll än e Vadronser beeden fär déi nächst, déi soll erlist geen (C) — en aarme Mënsch «ein Armer».
 
Arme(n)-; aarme(n)- (über den Ausfall des -n- s. Fußn. S. 5); -biro, -büro M.: 1) eigtl. «gemeindl. Wohltätigkeitsverwaltung, bureau de bienfaisance»; 2) iron. «Hypothekenamt»; 3) euph. bei einer Bestechung: zéng Prozent fir den A.; -jhang M.: «Armut» (eigtl. armer Johann) — 't as beim A., bei Aarmejhangs (bei armen Leuten) — Wann den A. un d'Dir klappt, spréngt d'Léift zur Fënster eraus — (in Stadtlux. bezeichnet A. den Beamten seit dem volkstüml. gewordenen Lied v. Putty Stein); -käs, -caisse E.: «Armenkasse»; -leitsfoares (wie arme Leute sich durchschlagen); -leitsgeroch M.: «Armeleutegeruch», in Wohnungen, an Kleidern; -leitsgeschwätz N.: «Gerede, müßige Übertreibung armer Leute» (C); -leitskascht M.: «magere Kost»; -leitsstrëppert M.: «jemand der sich an den Armen bereichert»; -dokter M.; -schäin M.: 1) eigtl. «Armutszeugnis» — Echt.: en deedigt mat em Oarmeschäin (der Advokat plädiert pro Deo); 2) übtr.: «dünnbehaarter Schnurrbart» (cf. Aeschäin) — Echt.: mat su em Oarmeschäin ënnert der Noas;

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut