LWB Luxemburger Wörterbuch
 
Aarmslängt bis Aaschkläpper (Bd. 1, S. 8a)
 
-längt F.: «Armeslänge», ungef. eine Elle.
 
Aarmvoll M.: s. Aarbel; verléift ewéi en A. jong(er) Kazen.
 
aarm, arem Adj. (phV. cf. Aarm): 1) «arm» im Gegensatz zu reich; 2) der gemein-germ. Grdbed. entspr.: «beklagenswert, armselig»; Spww.: Déi A. (déi) droen hiirt Kräiz um Bockel, déi Räich (déi) féieren hiirt an der Kutsch (ein jeder hat sein Leid) — Besser engem aarme Mann séng Fra, wéi engem räiche séng Mod! — A. (sin) as keng Schan (cf. Aarmutt) — Wat méi arem, wat méi warem (weniger auf die Nächstenliebe als auf den reichen Kindersegen bezogen - C) — 't as kä Papp a keng Mamm esou arem, si halen hir Kanner warem - Wa — Déi a. Leit kache mat Waasser (jeder hilft sich wie er kann) — Et gët kän a. bestued (die Vermögensverhältnisse beim Heiraten werden gerne entstellt) — A. aver brav (lok. oft mit dem Zus.: wann et och schwéier fällt — in Echt. häufig mit dem Zus.: as där schinnster, dommster . . . Spréch än - C) — Eng a. Maus déi nëmmen ä Lach huet! — Déi oarem Leit op der plakiger (lok.: der plaker) Gewan, sot den Eilespill (lok.: de Léimännchen), du souz heen am Reen hannert äm Lankhallem (Echt. - C); Raa.: ad 1) um anzudeuten, daß jem. arm ist: e weess gutt wéi et den a. Leiden as — en as frou, wann et den aarme Leide gutt geet; zur Bezeichnung der äußersten Armut: a. wéi (Zënt/Zänt) Japp (Echt.: Jupp) — wéi eng Kiirchemaus — en aarme Mann bei enger Hatt voll Kuuschten — Echt.: oarem a boarwes, oarem an näist fer bannen an näist fer baussen; metaph.: et (meist: das Haar) steet wéi den aarme Leiden hire Weess (hir Huewer) (so dünn und spärlich) — aarme Manns Zocker (coïtus); ad 2) du aarme Männchen (meist zu einem Kind, um es zu bedauern, sonst auch iron. zu einem Wehleidigen), auch: du a. Wiermchen, ernsthaft: du Aarmen: «du Ärmster» — en a. Deiwel, eng a. Séil, Louder, Hex — en aarme Gääscht, en aarmen Trapp (Tropf), wofür Echt.: Drupp, Truppchen, (minus habens, willenloser Mensch) — Echt.: en oa'm Sill gët erlist, wan e Stär feelt, da soll än e Vadronser beeden fär déi nächst, déi soll erlist geen (C) — en aarme Mënsch «ein Armer».
 
Arme(n)-; aarme(n)- (über den Ausfall des -n- s. Fußn. S. 5); -biro, -büro M.: 1) eigtl. «gemeindl. Wohltätigkeitsverwaltung, bureau de bienfaisance»; 2) iron. «Hypothekenamt»; 3) euph. bei einer Bestechung: zéng Prozent fir den A.; -jhang M.: «Armut» (eigtl. armer Johann) — 't as beim A., bei Aarmejhangs (bei armen Leuten) — Wann den A. un d'Dir klappt, spréngt d'Léift zur Fënster eraus — (in Stadtlux. bezeichnet A. den Beamten seit dem volkstüml. gewordenen Lied v. Putty Stein); -käs, -caisse E.: «Armenkasse»; -leitsfoares (wie arme Leute sich durchschlagen); -leitsgeroch M.: «Armeleutegeruch», in Wohnungen, an Kleidern; -leitsgeschwätz N.: «Gerede, müßige Übertreibung armer Leute» (C); -leitskascht M.: «magere Kost»; -leitsstrëppert M.: «jemand der sich an den Armen bereichert»; -dokter M.; -schäin M.: 1) eigtl. «Armutszeugnis» — Echt.: en deedigt mat em Oarmeschäin (der Advokat plädiert pro Deo); 2) übtr.: «dünnbehaarter Schnurrbart» (cf. Aeschäin) — Echt.: mat su em Oarmeschäin ënnert der Noas; -séil F.: «Verstorbener, dessen Seele in Not ist» — en hält un ewéi eng a. Séil; meist als Plur. tant. F. gebraucht: mir biede fir d'Aarmeséilen; -séileg Adj.: 1) im allgem. «armselig, bedauernswert»; 2) «leidend, krank, schwächlich»; 3) «engstirnig, kleinlich» — Echt.: esu en oa'msillige Kriipchen (wohl für Krebslein, schwächlich, unpraktisch) Präf. statt aarme- oft auch arem-; Abl.: -séiligkät; -sënner M.: «zum Tode Verurteilter»; -sënnerkläckelchen F.: «Armesünderglöcklein» bei Hinrichtungen.
 
Aarmedill, bisw. auch Aarmetill (auch: Arme-) F.: «Siebenfingerkraut, Blutwurz, Tormentilla», mit Deglutination am Anfang. (Nach V. Ferrant auch für Potentilla, aus derselben Gattung, gebraucht.)
 
Aarmes F.: «Almosen» — vun der A. liewen — ech gin der d'A. an ech leën der s'och nach an d'Hatt (ich [Bd. 1, S. 9] mache dir es sehr bequem); cf. auch: Aalmes (schon mhd. almuosen und armuosen).
 
Aarmetei F. (Ton: 3): 1) materielle Armut; 2) armseliges Getue, Wesen, Verwahrlosung; 3) «Terpentinbaum, -pistazie» (wohl wegen der Unscheinbarkeit des Strauchs in unseren Gegenden); Raa.: A., Streiderei — A., Hääscherei — A. a Kompanei (A. mit all ihren Begleiterscheinungen).
 
Aarmutt M.: s. d. vor. sub 1) und 2); Spww.: Den A. as iwwerall verstouss — Wann den A. un d'Dir klappt, spréngt d'Léift zur Fënster eraus — Den A. as e Sträitmécher — Echt.: Den Oarmout schänd nët, mä 'n as en décke Stän am Wee; bisw.: Oarmout as kéng Schan, mä en Iirtom vum Papp (C); Raa.: wat en A. (welch armseliges Getue; ähnl. in Echt.: wat en oarm Gefeer, «Gefährt») — mäin A. räächt nët esou wäit (iron. für Aarm) — e langen Armukt («Arm», Consthum) — dat as den A. un der Halter gefouert (sehr schäbig).
 
Aarmenä, Aarminä (-ee) (Ton: 3), häufiger als verkl. Pl. gebraucht: Aarmenäercher (Echt.: O:arməna:iərçər), lok. auch bisw.: Aarmenéiercher; davon hergeleitet das Sg.: Aarmenäärchen (-eerchen), allesamt F.: «Nelke, Armeria», häufig als «Armenäuglein» verstanden (cf. frz. œillet), am bekanntesten die kleine Grasnelke, zur Einfassung von Gräbern, Gartenbeeten dienend — wëll A. (rauhe Nelke) — Grasaarmenä (auch: Grasblumm, Pfingstnelke) — Feldaarmenä (Feldgrasnelke) bisw. Mummenäercher.
 
Aart M. (F. unter Anlehnung ans Hd.), (phV. s. Ltb. 2): 1) «zunächst eine durch Abstammung und infolge davon durch Übereinstimmung in den Eigenschaften zusammengehörige Gruppe von Menschen, Tieren u. Pflanzen» (PE 34): übtr. auch von leblosen Dingen, Zuständen Vorgängen; 2) «Besonderheit, Eigentümlichkeit, Art und Weise»; 3) «das gute Gedeihen» bei Mensch, Tier und Pflanze; 4) «Neigung, Lust»; Raa.: ad 1) aus dem Mëllesch (Millesch-) a. (diebisch, denn: d'Mëller an d'Päärdsdéif gin am leschte beichten) — deen A. as vergaang(en) (diese Rasse ist ausgestorben) — säin A. as nët méi, as krepéiert (schlimmer gibt es keinen) — aus dem A. geschloen, e schléit nët aus dem A. (auf die typ. Eigenheiten einer Gattung, Sippe, Familie bezogen) — Speck a Schwaart sin enges A. (der Unterschied ist gering); ad 2) dat as kän A. (so handelt man nicht) — as dat eng A. a Weis? (id.) — op än A. as et gutt (es hat seine Vorteile, wenn man es von der rechten Seite nimmt) — et as säin A. nët, et as nët a séngem A., sénges Aarts . . . fir matzegin (er teilt nicht gerne mit andern); ad 3) en as vun engem gudden A. (kräftig, widerstandsfähig) — en as dragefuer, datt et en (eng) A. hat — 't huet kän A. (gedeiht nicht recht, z. B.: Kleinkind, Getreide, Jungvieh, Unternehmen) — auch: et huet kä richtegen A. — aus dem A. gutt — 't as kän A. derbei (kein Fortgang); ad 4) en huet kän A. derzou (keine Neigung, Lust); cf. das Dim. Äärtchen.
 
aart Adj.: vom Vieh, bes. von Pferden «an Alterserscheinungen leidend» — de Biddi as a.; davon das intr. Verb: aartsen 1) «an Alterserscheinungen leiden»; 2) «keinen Appetit haben».
 
aarten (sech) refl. Verb.: «gedeihen» (cf.: no-/veraarten) Part. prät.: geaart «nach einer gewissen Art».
 
aart(e)lech Adj. (phV. für die Tonsilbe ähnl. Ltb. 2; spor.: u·ərtleç): 1) «niedlich», bes. bei Kindern: Wohlgefallen erregend durch naives, unschuldiges Benehmen (entspr. «artlich», der v. Grimm zit. älteren Form für «artig»); 2) «sonderbar» — dat wär emol a. (das wäre doch sonderbar); 3) iron. «redselig, angeheitert» — nom zéngte Patt huet en ugefaang a. ze gin; 4) iron. für jede schäbige Leistung: eppes Aartleches.
 
Aasch, lok. häufig auch: Oosch, Südwesten: O:AS, Pl. Ääsch, Eesch, Dim.: Ääschelchen, Ääjhelchen (Ee-), M.: 1) eigtl. «Steiß, Gesäß, Arsch», vulg., in besserer Gesellschaft: Deckel, Digel, Duckes, Ducksall, Dueder, Hënner, Kadaster, Kastout, Këscht, Kiwwel, Podex, Podokes; in der Kinderspr.: Duddeli, Kickes, Kicki, Misch, Pup, Pupes, Roff, Su, Tut, Tutes; bisw. Lach; 2) übtr. «der hintere Teil» z. B.: a) Einsatz in der Hose, Hosenboden; b) das untere Ende der Garbe; c) stumpfes Ende vom Ei; 3) Schimpfwort; 4) sehr vulg. (Soldatenspr.) «vagina» — vum Aasch schwätzen (s. hondsen) — hat hält den A. duer fir en Apel an e Stéck Brout; Raa.: abgekämpft — ech hun den A. (d'Box) voll — en huet den A. aus der Box verluer (alles bis zum letzten); acht-, sorglos — e géing säin A. verléiere wann en nët ugewuess wär — en huet sech eng Rutt op den A. gemat (er hat sich mutwillig Schaden [Bd. 1, S. 10] zugezogen — Ga) — Echt.: du hoas den Oasch ewechgin, lo kanns de due'ch d'Rëpper («Rippen») ma'n (schäissen); ausreißen — den A. an de Grapp huelen — Echt.: dann holl elo den Oasch an d'Grëpp; Brauchtumbeim «Eierticken» (cf. HVk. S. 260) heißt es: Kopp op Kopp, A. op. A. (das spitze Ende auf das spitze, das stumpfe auf das stumpfe); Dünkel — looss der den A. blo fierwen (dann gleichst du den Adligen, cf. Aaschlach); entlegen — dat Duerf läit an den A. ewech am Éisléck — e wunnt dem Hond (dem Deiwel) am A.; faul — en as esou faul, en huet Huff um A.; Furcht — e fäärt sech den A. aus der Box; Glatze — d'Akaul geet bei den A. zeruuchten, op Besuch, seet dem A. Bonjour; hinhaltend — bis dohin (nen/r) schäissen nach vill Vullen, déi haut nach kän A. hun; Kälte — den Hénger fréiert den A. zou — u Pox (Box) an A. erkaalt, poxenaascherkaalt; Kleidung — en huet keng (ganz) Box am (fir an den) A. — e kritt keng sonndes Box méi an den A. (bequem oder moralisch und religiös heruntergekommen) — séng Fra hänkt alles un den A. (Putz, Kleidung, Schönheitspflege) — e koum erëm, emol kän A. méi an der Box; mißliche Lage — en as am A. — e läit mam A. am Dreck (in der Patsche); nie — wann d'Vullen nei Ääsch kréien; passen — iron. dat passt wéi A. op Fridrech; Prügel — du kris den A. gefeet, gestëpst, gefrueden, ersielt — auch einfach: Féiss, e Fouss, eng an den A., hannebäi, hannewidder; Schimpfwort — am A. (was geht das mich, dich an) — leck mer (mech) am A. (Antwort hierauf: 't leckt nach keng Sau dech am Gesiicht) — A. mat Oueren (aufs Gesicht bezogen) — Echt.: en Oasch och, Häier (was denken Sie — C) — du dommen A. (do) (Antwort hierauf: wou war däin A. op der Schoul, dass en esou gescheit as? — du aaschgebrodene Fritz (töricht u. eingebildet); schmeicheln — e kräicht em an den A. — iron. ech blosen der Zocker an den A. (cf. ablosen); Schulden — en huet den A. (de Bockel) voll(er) Schold; Staunen — ech si (bal) op den A. gefall, ech sollt op den A. falen (bes. bei Überforderung); unerhört — 't as fir en A. an d'Säit ze kréien; Vergleiche — en A. ewéi e Kasärestack, e Kutschepäärd, e Platschert («Schlachtkalb»; fett) ewéi Quetschesteng (mager) — e Gesiicht ewéi e gebeetschte(ne) Kannera. (rot u. aufgedunsen) — e sëtzt sech op den A. wuer d'Braut sech gesat huet (wenn er keinen Platz erhält); verrückt — du hues den A. op; vertraut — déi zwéi sin ä Kopp (Kapp) an än A. zesummen (maddenän) — si schäissen (man) allebéid duurch än A. (Aaschlach); verworren — 't huet kä Kapp a kän A. (Schwanz); weitherzig — e géif den A. aus der Box (ewech); wenig — en A. voll — en daagt (dem Deiwel) am A. näischt (ganz verdorben); Zorn — en as em mam A. an d'Zänn gesprongen.
 
Aasch-: -bak M.: «Hinterbacke» — bei de véierzéng A.en (urspr. für ein Wirtshaus mit sieben Töchtern, allg. für ein Wirtshaus mit Mädchen) — en Aaschbakegesiicht (Vollmondsgesicht); -brigel F. (oft als Pl. aufgefaßt): «Prügel» als Kinderstrafe; -daarm, -darem M.: «Mastdarm» — e schafft sech den A. eraus (vor Überanstrengung) — e schleeft den A. no (überarbeitet); -féckert M.: «Päderast»; -fuer F.: «Steißfurche», dafür euph.: -wuurzel, s. d.; -gedäbber N.: «Dickdarm mit After»; -häärchen, -heërchen N.: «Steißhärchen» — Echt.: noach en Oaschhäierchen (noch ein bißchen); -kläpper M.: «zweirädriger Personenwagen ohne Federung»;

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut