aartengeaartaart(e)lechAaschAasch-AaschbakAaschbrigelAaschdaarmAaschdaremAaschféckertAaschfuerAaschgedäbberAaschhäärchenAaschheërchenAaschkläpperAaschkrécherAaschkrippchenAaschkruppAaschkrottAaschlachAaschlanterAaschleckerAaschpéitchenAaschpittchenAaschträipAaschträipAaschwuurzelAaschtAaschtapelAaschtbronkAaschtdraufAaschtpraumAaschtAaschtertAaschtholzAaspel, -per, -pernAasselbur, -buer, -buren, burnAasselerAax, AaxtAaxestillAax(en)eisenAaxenhausabof, afab-/Ab-Abgaschtgauschtabgaschteg-gauschtegabgestuerwenAbgestuerwemass-mëssAbgottabgötteschAbschei-schäiabscheilechAbscheilegkätabsënnerlech-sannerlech-sënnesch-sënnsAbsichtabsichtlechAbzebildAbat-jourabbelenAbbelerAblerabberdéngeg, -dingegabberdéngschtegAbbertinnesAbberzuel(éng), -ziel(éng)AbbesAbbes, AbbiAbbezuelAbc, AbéizéiAbcklöppelAbéizéiklöppelAbcèsabejéierenAbelchenabiméierenAblereiAblettAbondanceabonnéierenAbonnementAbrahamAbrëllAbrëlls-AbrëllsblummAbrëllsgeckAbrëllsliichtAbrëllsnaupAbrëllsnuechtAbrëllsreenAbrëllssonnAbrëllswiederAbri | aarten (sech) refl. Verb.: «gedeihen» (cf.: no-/veraarten) Part. prät.: geaart «nach einer gewissen Art».
aart(e)lech Adj. (phV. für die Tonsilbe ähnl. Ltb. 2; spor.: u·ərtleç): 1) «niedlich», bes. bei Kindern: Wohlgefallen erregend durch naives, unschuldiges Benehmen (entspr. «artlich», der v. Grimm zit. älteren Form für «artig»); 2) «sonderbar» — dat wär emol a. (das wäre doch sonderbar); 3) iron. «redselig, angeheitert» — nom zéngte Patt huet en ugefaang a. ze gin; 4) iron. für jede schäbige Leistung: eppes Aartleches.
Aasch, lok. häufig auch: Oosch, Südwesten: O:AS, Pl. Ääsch, Eesch, Dim.: Ääschelchen, Ääjhelchen (Ee-), M.: 1) eigtl. «Steiß, Gesäß, Arsch», vulg., in besserer Gesellschaft: Deckel, Digel, Duckes, Ducksall, Dueder, Hënner, Kadaster, Kastout, Këscht, Kiwwel, Podex, Podokes; in der Kinderspr.: Duddeli, Kickes, Kicki, Misch, Pup, Pupes, Roff, Su, Tut, Tutes; bisw. Lach; 2) übtr. «der hintere Teil» z. B.: a) Einsatz in der Hose, Hosenboden; b) das untere Ende der Garbe; c) stumpfes Ende vom Ei; 3) Schimpfwort; 4) sehr vulg. (Soldatenspr.) «vagina» — vum Aasch schwätzen (s. hondsen) — hat hält den A. duer fir en Apel an e Stéck Brout; Raa.: abgekämpft — ech hun den A. (d'Box) voll — en huet den A. aus der Box verluer (alles bis zum letzten); acht-, sorglos — e géing säin A. verléiere wann en nët ugewuess wär — en huet sech eng Rutt op den A. gemat (er hat sich mutwillig Schaden [Bd. 1, S. 10] zugezogen — Ga) — Echt.: du hoas den Oasch ewechgin, lo kanns de due'ch d'Rëpper («Rippen») ma'n (schäissen); ausreißen — den A. an de Grapp huelen — Echt.: dann holl elo den Oasch an d'Grëpp; Brauchtum — beim «Eierticken» (cf. HVk. S. 260) heißt es: Kopp op Kopp, A. op. A. (das spitze Ende auf das spitze, das stumpfe auf das stumpfe); Dünkel — looss der den A. blo fierwen (dann gleichst du den Adligen, cf. Aaschlach); entlegen — dat Duerf läit an den A. ewech am Éisléck — e wunnt dem Hond (dem Deiwel) am A.; faul — en as esou faul, en huet Huff um A.; Furcht — e fäärt sech den A. aus der Box; Glatze — d'Akaul geet bei den A. zeruuchten, op Besuch, seet dem A. Bonjour; hinhaltend — bis dohin (nen/r) schäissen nach vill Vullen, déi haut nach kän A. hun; Kälte — den Hénger fréiert den A. zou — u Pox (Box) an A. erkaalt, poxenaascherkaalt; Kleidung — en huet keng (ganz) Box am (fir an den) A. — e kritt keng sonndes Box méi an den A. (bequem oder moralisch und religiös heruntergekommen) — séng Fra hänkt alles un den A. (Putz, Kleidung, Schönheitspflege) — e koum erëm, emol kän A. méi an der Box; mißliche Lage — en as am A. — e läit mam A. am Dreck (in der Patsche); nie — wann d'Vullen nei Ääsch kréien; passen — iron. dat passt wéi A. op Fridrech; Prügel — du kris den A. gefeet, gestëpst, gefrueden, ersielt — auch einfach: Féiss, e Fouss, eng an den A., hannebäi, hannewidder; Schimpfwort — am A. (was geht das mich, dich an) — leck mer (mech) am A. (Antwort hierauf: 't leckt nach keng Sau dech am Gesiicht) — A. mat Oueren (aufs Gesicht bezogen) — Echt.: en Oasch och, Häier (was denken Sie — C) — du dommen A. (do) (Antwort hierauf: wou war däin A. op der Schoul, dass en esou gescheit as? — du aaschgebrodene Fritz (töricht u. eingebildet); schmeicheln — e kräicht em an den A. — iron. ech blosen der Zocker an den A. (cf. ablosen); Schulden — en huet den A. (de Bockel) voll(er) Schold; Staunen — ech si (bal) op den A. gefall, ech sollt op den A. falen (bes. bei Überforderung); unerhört — 't as fir en A. an d'Säit ze kréien; Vergleiche — en A. ewéi e Kasärestack, e Kutschepäärd, e Platschert («Schlachtkalb»; fett) ewéi Quetschesteng (mager) — e Gesiicht ewéi e gebeetschte(ne) Kannera. (rot u. aufgedunsen) — e sëtzt sech op den A. wuer d'Braut sech gesat huet (wenn er keinen Platz erhält); verrückt — du hues den A. op; vertraut — déi zwéi sin ä Kopp (Kapp) an än A. zesummen (maddenän) — si schäissen (man) allebéid duurch än A. (Aaschlach); verworren — 't huet kä Kapp a kän A. (Schwanz); weitherzig — e géif den A. aus der Box (ewech); wenig — en A. voll — en daagt (dem Deiwel) am A. näischt (ganz verdorben); Zorn — en as em mam A. an d'Zänn gesprongen.
Aasch-: -bak M.: «Hinterbacke» — bei de véierzéng A.en (urspr. für ein Wirtshaus mit sieben Töchtern, allg. für ein Wirtshaus mit Mädchen) — en Aaschbakegesiicht (Vollmondsgesicht); -brigel F. (oft als Pl. aufgefaßt): «Prügel» als Kinderstrafe; -daarm, -darem M.: «Mastdarm» — e schafft sech den A. eraus (vor Überanstrengung) — e schleeft den A. no (überarbeitet); -féckert M.: «Päderast»; -fuer F.: «Steißfurche», dafür euph.: -wuurzel, s. d.; -gedäbber N.: «Dickdarm mit After»; -häärchen, -heërchen N.: «Steißhärchen» — Echt.: noach en Oaschhäierchen (noch ein bißchen); -kläpper M.: «zweirädriger Personenwagen ohne Federung»; -krécher M. (phV. -kriçər, -kreiçər): «Schmarotzer, Speichellecker, widerlicher Schmeichler»; -krippchen, -krupp F.: «das Kreuz» bes. beim Menschen (am Ende des Rückgrats); -krott F.: meist übrt.: «kleines, kräsiges Ding» (Ga); -lach 1) N. (Ton: 2): «Mastdarmöffnung» — en huet e blot A. (adlig); 2) M. (Ton: 1): Schimpfwort — du A. deen s de bas (an deen s de gës); -lanter F.: «Wärmepfanne»; -lecker M.: s. -krécher; -péitchen, -pittchen M.: «Eitergeschwür am Gesäß» (cf. Paut); -träip F.: «Mastdarm»; -tut, -tutes, -tiitchen F.: «der Hintere» — en as esou domm (faul, liddereg), d'A. fällt em iwwer em Schäissen zou; -wuurzel F.: euph. für -fur — e wääss alles aus der A. eraus (besser als die andern). cf. die Abl.: Blos-, Bretz-, Déck-, Dadder-, Fäärt-, Kopp-, Kraup-, Quakaasch.
Aascht † M.: «der Monat August», in Zussetz.: «im August reifend», bes. an der Mosel; -apel M.; -bronk M.: «Augustnebel»; -drauf F.; -praum F.
Aascht, Pl. Äscht (Nordosthälfte a:st, Pl. e:st; bisw. lok. Haascht, Pl. Häscht, z. B. in Redingen, Liefringen) M.: «Ast» 't as nët gutt, wann d'Wieder [Bd. 1, S. 11] op den dieren A. schléit — Besser den A. fällt ewéi de Bam (besser ein krankes Glied opfern als das Ganze gefährden) — den A. fällt nët wäit vum Bam — en huet sech op e faulen A. gesat (Fehlspekulation) — eppes op e schwaachen Aast bauen (Echt. - C) «etwas mit wenig Aussicht auf Erfolg unternehmen».
Aaschtert (Nordosthälfte: -st-) M.: «Bergahorn, Acer campestre» — syn.: Acherenholz, Ärholz, Haartholz, Kräizholz, Kretschenholz, Masselter.
Aaschtholz (Nordosthälfte: -st-) M. s. d. vor.
Aaspel, -per, -pern F.: «kleine dt. Mispel», hd. auch: Aspele, Hespel (vom lat. mespilus, mespilum gab es auch eine ahd. Form nespil; cf. Aspern).
Aasselbur, -buer, -buren, burn ON.: «Asselborn», Kant. Clerf, Gem. Asselborn — 8; ein Gehöft der Gem. Bourscheid, Kant. Diekirch — 162; folkl.: de Schéifer(misch) vun A. (Nationalheld aus der Zt. des Klöppelkrieges, Hauptgestalt des Dramas von Batty Weber).
Aasseler ON.: «Anlier», wall. Dorf in belg. Lux.
Aax, Aaxt (spor. im Sd.: a:kSt; Bettborn: a:kəs): «Axt» — wéi mat der A. zougehaen (grobschlächtig); Teile: 1) Aaxestill M.: der Stiel, die Handhabe (iron. von den Studenten gebr. für «Accessit») — fett ewéi en A. (sehr mager); 2) Aax(en)eisen N.: bestehend aus: a) Schneid, Schäärft; b) Aaxenhaus N.: der hintere, hohle Teil; c) Séil, eingeschmiedetes dreieckiges Stück.
ab Präp., Adv.: «ab», im allgem. dafür of, af (s. d.); in Anlehnung ans Hd. erhalten in meist ironischen Wendungen: lo geet ët ab (jetzt gehen wir) — da muss een ab (dann muß man sterben) — an domat ab (damit basta, fertig damit) — häufig in Abzählreimen: du bas ab («du bist ab» = ausgezählt).
ab-/Ab- Präf.: | |