AdamAdemsäppelchenAddellAdderaddéierenAdditiounAddi, AddoAdeladelegAdelerAdelheidadieu, adjës, adjéisAdjudantAdministratiounadoptéierenAdolfAdolfinAdressadresséierenAdväis, Adveis, Advis, AdviaviséierenAdventAeroplan, ÄroplanafAfAfe-AfefettAfegeldAfegesiichtAfekappAfekapAfekaméidiAfekoméidiAfeléiftAfemassAfemëssAfenössAfepommadafegAfegkeetafenAfereiAffärAffekotAffekotereiaffektéiertaffenAffenAffener WeiherAfferafferenAfferstackAffertendagAffischaffischéierenaffischéiertAffrontaffrontéiertAfrickAga(t)AgatenzantAgättAgenceAgentAgioAgnesagreabelaiderenAier, Aierdéng, AierjenAueraieregaierenAigretteAilebäckerAilegeschirr, AilereiAirAiseAjestatajournéierenAjouteajüstéierenAkAkaulAkaziAkerAkerAkerkoulAkerlandAkerlausAkermanzAkermënzAkermausAkernossAkersinnëf(t)AkervillchenakerenAkeschësserakiAkkontUngkont | Adam Vorname, erscheint als: Adem, Ädem, Eedem, Éidem(chen), Uedem — Spw. A. an Éif waren zwéin Äppeldéif; Ra.: Familje si mat engem vun A. an Éif aus (entfernt verwandt, oder nicht verwandt). — cf.: Uedem; Zussetz.: Ademsäppelchen M.: «Adamsapfel».
Addell (Adèle) Vorname, häufigste Var. zu «Adelheid» (s. d.).
Adder F.: «Natter».
addéieren Verb.: «addieren».
Additioun F.: «Addition».
Addi, Addo Dim. zu «Adolf».
Adel M.: «Adel» — en as vum A. (adliger Abstammung) — e mengt, e wär vum A. (dünkelhaft) — 't mengt än, e wär vum A. (so benimmt er sich) — et mengt ä grad, e wär dem A. aus der Hatt (Vianden: hannen eraus) gefall — en as vum A. gepickt — 't as séngem A. keen décke Koup (keen Haf) — dat wär däin A. net geschwächt — mir si vun engem Adel (meist zu jem. der sich zu vornehm dünkt, oft auch einfach: wir gehören derselben sozialen Klasse an) — du bas och nët vum A. (Umgangsformen).
adeleg Adj.: «adlig» — déi A. hun e schwaarzt, blot Aaschlach — deen as nëmmen a. an der Molberenzäit (Wecker) — en huet en adelegt Aaschlach (Eich) — Adeleg si mer all, wa mer um Troun (iron. für W. C.) sëtzen (Vianden).
Adeler M.: «großer Schreiadler, Aquila naevia»; dafür auch: Odeler.
Adelheid Vorname, erscheint als: Addéi, Addell, Adèle, Addeli, Addi.
adieu, adjës, adjéis Interj.: «ade» (cf. äddi).
Adjudant (bisw. AdSə'dAnnt; Südwesten: -dA:nt, -dÕ:nt, -dA:unt) M.: «Adjutant» iron. mäin A. (meine Frau).
Administratioun F.: «Verwaltung» (frz. administration).
adoptéieren trans. Verb.: «adoptieren».
Adolf Vorname, erscheint als: Adlëf, Adlof, Alf, Dolf, Dollef, Däff, Däffchen, Addi, Addo, Dall, Döll.
Adolfin Vorname, erscheint als: Dolfin, Fina, Finn, Finn(t)chen, Funn, Funni, Addi, Addeli.
Adress (Ton: 2), bisw. Andress (Ton: mit Vorliebe 1), F. (M.): [Bd. 1, S. 14] «Adresse» — do bas d'un eng falsch A. geroden.
adresséieren trans. Verb.: «adressieren, richten an» (cf. undresséieren).
Adväis, Adveis, Advis, Advi M.: jur. «Rat, Gutachten» — ech hun A. geholl (einen Advokaten um Rat gefragt) — en A. deen näischt kascht, daagt och näischt; in Bitburg bedeutet Advis «Auskunft über gesetzl. Bestimmungen, falls ein Prozeß entstehen sollte» (Rh. Wb.); cf. Avis.
aviséieren trans. Verb.: «in Kenntnis setzen» (frz. aviser).
Advent (phV. Südwesten: -vε:nt, -v:nt, -vε:int) M.: «Advent» — Wetter-, Bauernregeln: Naassen A. fette Kiirfécht — A. vill Niwwel, gët de Summer vill Wiederen — Wann et den A. reent, könnt Waasser an de Buedem fir e ganzt Joer — Dréchenen A., e gutt Joer, vill Äppel, wéineg Wäin; Ra.: en as esou liicht wéi d'Hénger am A. (D.).
Aeroplan, Äroplan M.: «Flugzeug», dafür häufiger: Avion, Flieger.
af häufigste Nbform zu of, «ab» s. of.
Af (äußerster Südwesten: OOf) M.: 1) «Affe»; 2) übtr. auf Menschen, die Eigenschaften des A. zeigen: Spaßmacher, Nachahmer, Vorwitzige, Eitle; Spww.: Än A. mécht der honnert (Echt.: zéin), (Toren finden viele Nachahmer) — Engem (schéinen) A. geet alles (gutt) — Léier(t) kän alen A. Grimasse, Gramasse, schneiden, Konschte man, danzen (man soll erfahrene Leute nicht belehren wollen); Raa.: en huet en A. un him gefriess (übertriebene Liebe) — do soll der (den) Deiwel en A. gin (Potz Teufel) — 't as nach laang kän A. (hübsches Mädchen) — engem den A. (auch: Äfalt, Geck) stëppelen, de Geck eraushuelen, dafür in Echt.: äm den A. pillen (= péilen), bueren, opkämmen, sichen «verhöhnen, od. durch Wort od. Tat heimleuchten» (Sanders erklärt: «einem den Esel bohren oder stechen» = verhöhnen, zum Narren haben; hd.: «den Esel bohren, stechen» mit obszöner Handfigur; cf. Grimm: «Gauchstecher» = der einem den Gauch sticht, ihn foppt . . . was mit einer bedeutsamen Handbewegung geschah) — moer (= mager) wéi en A. — e sëtzt do wéi en A. (oft auch: eng Kaz, d'Kaz) um Schläifstän — Wat mat der do? Mir zillen elo Afen; folkl.: in dem Gesellschaftsspiel «den Här Rap huet d'Kap verluer» ist nach Hess anzunehmen, daß es urspr. «den Här Ap» (Anspielung auf «Abt») hieß; cf. Äffi, Äffchen — Zusetz.: Brëll-, Séi-, Maulaf (s. d.).
Afe-: -fett N.: «Margarine» in der Sprache der Jenen (fahrenden Händler); -geld N.: «Mondviole, Lunaria biennis» (cf. frz. monnaie de singe); -gesiicht N.: 1) «Gesichtsmaske» (der Affe gleich dem Esel wurde als Bezeichnung für Narr gebraucht); 2) «häßliches Gesicht»; 3) e sëlwer A. (lok.) «Richtkorn am Laufe der Schießgewehre» (Ga.); -kapp M.: 1) «Fliegenkraut, spinnenähnliche Frauenträne, Ophrys araneïfera»; 2) Schimpfwort: A., maach nët esou vill Grimassen; -kap F.: «Narrenmütze»; -kaméidi, -koméidi M.: 1) «Affentheater»; 2) «Rechtsverdreherei»; -léift F.: «übertriebene, zur Schau getragene Liebe»; -mass, -mëss F.: «Heiratsmesse, oder Aufzug in der Kirche, wo mehr Zuschauer als Andächtige sich einfinden» (cf. afen); -nöss Pl. tant F.: «Arachiden», (frz. cacahuètes); -pommad F.: «Brillantine», od. einfach Speichel, womit man die Haare zurechtmacht.
afeg Adj.: 1) «wunderlich, sonderbar, auffällig, lächerlich» — du stong ech nët a. do — du gees nët a. ënner d'Leit (in sonderbarem Aufputz); 2) «vorwitzig» — gitt der wuel heem, dir afegt Vollek; Abl.: Afegkeet F.
afen intr. Verb.: «gaffen», cf. Maulaf, maulafen.
Aferei F.: 1) «lächerliches Getue»; 2) «Gafferei».
Affär (phV.: A'fe:r, A'fe:ər, A'feiər) F.: hat durchgehend die Bed. des hd. «Sache» (Saach, s. d.) angenommen: 1) «gerichtl. Streit, Veranlassung zu einem Rechtsstreit» — looss d'Fangeren dervun ewech, du könns emol eng domm A. domat kréien — ech hun Affäre mat em kritt wéinst där Geschicht; 2) «Geschäft» (in diesem Sinn oft im Pl. gebr.) — e mécht schéin, gutt, grouss, schlecht, keng, wéineg . . . Affären — e steet a gudden A. — en as an den A. — d'Affäre gin nët (flauer Handel) — dat as jo keng A. (kostet nicht teuer, nicht einmal Anstrengung) — dat as eng A. (Rechnung) vun honnert Frang; 3) «Obliegenheit, Angelegenheit, Vorgang» — dat as (mir esou) eng fäin, gutt, propper, domm, drolech, knaschteg, schlëmm, louche . . . A. — d'A. as an der Rei (Ordnung); 4) oft mit dem Beigeschmack des Verbotenen, Unangenehmen, Verwerflichen — déi Affäre gin nët — en hat Affäre mat engem [Bd. 1, S. 15] Framënsch, eng Fraleitsaffär; 5) übtr.: dat as (wär) d'A. (gerade das ist gedacht, gewünscht, gefürchtet) — wat eng A.! (frz. quelle affaire!) — wat Affären! — engem Affäre maachen (Schwierigkeiten bereiten) — dat as (wär) sénger A. (auch: sénger Mais gepaff). | |