LWB Luxemburger Wörterbuch
 
allerhällegen bis Alwi (Bd. 1, Sp. 20a bis 21b)
 
-hällegen, -hälgen Kollekt. (phV. Stadtlux.: -'he:ljən, im Norden und Osten -'ha:il(i)jən): «Allerheiligen» — Wann d'A. hëllefe liesen, dann as nët vill Gutts ze hoffen; Zussetz.: A. daag M.: «das Allerheiligenfest»; A. stack M.: «Chrysantheme»; A. summer M.: «Altweibersommer»; -lä, -lee (phV. spor.. -lei, im Norden und Osten mit Echt. -lai, -la:i) Adj. Pron. Adv. ähnlich wie: -hand; — dat as allerlä (ein bißchen starker Tabak); -leitsgeck M.: «Jedermannsnarr»; -leitsgespréich N.: «gewöhnl., gemeines Gespräch»; -séilen Kollekt.: «Allerseelen»; -séilebrout (Ospern)N.: «Allerseelenbrot», am Allerseelentag geopfertes und zu Gunsten der Kirche versteigertes Brot; -weltskärel M.
 
Allee (Ton: 1) meist F., aber Stadtlux. M.: «Allee» — Stadtlux.: den Allee (früher Alli gesprochen, «Allee Scheffer» auf dem Glacis); Wb. 06: Alléi (Ton: 2).
 
alleng (Ton: 2) Adj.: seltenere Form für eleng (s. d.).
 
Aller F.: s. Aler.
 
Allert F. (Liefringen, Martelingen): s. Aler.
 
Allerburen ON.: «Allerborn», Kant. Wiltz, Gem. O.wampach — 42.
 
alles Pron., zu all: «alles» — Spww.: 't kann än alles iessen, awer nët a. son (bisw.: upaken) — A. huet en Enn, nëmmen (mä) d'Wurscht huet der zwä; Raa.: alles oder näischt — 't as em a. ändun, egal, wurscht — do hält (auch: héiert) awer alles op — a. awer dat nët — a. iwwert ä Lääscht schlon (mit demselben Maßstab messen) — en as (änt an) alles bei him — wat hun ech net a. probéiert — dat as (nach) a. näischt (nicht schlimm im Vergleich zu dem, was folgen wird) — da's nach laang nët a. (es kommt noch schlimmer) — dat as a. (Ton: meist auf as) — 't as a. datt en nët gestuerwen as (zum Verwundern daß . . .). — d'Mänong mécht a. — a. ewéi dat nët — a. wéi näischt Gutts.
 
allevandéi, (-dä, -dee,-di, Ton: meist 4, bisw 3) Interj.: Zuruf beim Konterdanz (contre-danse), wenn ein einzelnes Paar in den Reigen treten soll (frz. «en avant deux», nach Hatzfeld und Darmesteter «figure de danse où deux danseurs s'avancent vers ceux qui leur font vis-à-vis»; in den «Hess. Blättern f. Volkskunde» 1927, S. 79, erklärt Dr. P. J. Bloch «Allevande» für «Allemande») — Stadtlux. Hamm, Eich, Garnich: a. = «voran». — Echt. ähnlich: allewandi drop loas danzen, drop maachen (= hell ewech).
 
allez Interj.: frz. Imperativ «allez» — allez hopp, höpp (z. B. zu den Zugtieren, damit sie vorwärts od. schneller gehen) — a. lass, virun, séier — beim Sport, bes. beim Fußball, mit dem Namen des Vereins, zum Anfeuern — allez donc! (Ton: 3) «geh'n Sie doch!» (abweisend).
 
Alliance (Ton: bisw.: 1) F.: 1) meist «Trauring»; 2) Ga.: «Flechtring, Doppelring».
 
Alliéiert M. Pl. tant.: «die Alliierten».
 
Allin (Ton: 1) Vorname, «Aline», erscheint als: Alli, Lina, Linn(chen).
 
Alluis (Ton: 1) Vorname, «Aloysius», erscheint als: Lois, All(i).
 
allons (meist Ton: 1) Interj.: frz. Imperativ «allons» — allons donc (abweisend in der Diskussion).
 
alors (Ton: 2) Interj.: frz. Adv. «alors» — merde alors, vreck alors, zute alors (Ausdrücke des Ärgers in gemeinster Form). [Bd. 1, S. 21]
 
als 1) Adv.: «wie», lediglich in den ff. und ähnl. gelagerten Fällen sonst vorzugsweise wéi — ech stin als Ligener do — ech kennen en nëmmen als Privatmann — e sollt als haut, als gëschter . . . kommen (heute, gestern . . . am selben Tage vor so und sovielen Jahren) — als haut virun engem Joer (die Aussage einer nach Zeit, Ort und Person fremden Rede wird auf den Redenden bezogen); 2) bisw. statt as, Kurzform von dass — huel wellech als de wëlls («diejenigen, gleichviel, welche») — souvill als de wëlls; 3) Konjunkt.: «als ob, als wenn, als wie».
 
Alschënd ON.: «Alscheid», Kant. Wiltz, Gem. Kautenbach — 108.
 
alt Adv.: 1) haupt- od. nebentonig: «wieder» — da's alt (Hptton) falsch; «immer(fort)» — 't reent alt (Hpt. od. Nb.ton) roueg weider — alt viru (weider) mat der Kutsch, mam Jabel!; «ab und zu» — denk alt (Nbton) u mech — ech sin alt (emol) dogewiescht, ma nët dack; 2) unbetont: «ein alltägliches Wort in abgeschwächter Bd. mit reichen Schattierungen u. Gefühlstönen, je nach Geste u. Satzton» (Rh. Wb.I/104); «schon» — 't as alt laang, dass ech dech nët méi gesin hun; «ab und zu» — en drénkt all Dag säi Patt, och alt emol (Osten: äs, ees) zwéin; «unterdessen» — ech gin alt, komm du no — du kanns alt schon alles preparéieren; «so und so» (geringschätzend) — wéi as et? O, 't as alt/Alt esou — dat as alt esou eng Saach; «wenigstens» — fir alt eppes ze soen — komm du alt, wann hien nët wëllt — 't as alt (ëmmer) dat; «leider» (einräumend) — 't geet alt nët aneschter — dajee alt (wohlan denn, Topp! zugegeben); «wieder» — en huet alt erëm, nammel, näs . . . eng un; «auch» — ech hun alt geduecht; (unwillig, tadelnd) — dat dauert alt laang — du bas alt kriddelech — alt lues, gemächlech, gemälleg, geheeschlech mat der Braut (wenn jem. ungeschickt u. übereilt etwas anpackt); «sogar» — vu lauter Honger hu mer alt Schongneel giess.
 
Alt M.: 1) «Altstimme» — hie séngt den A.; 2) «Altosaxophon».
 
Alt-/alt- erhalten oder übernommen in den Zussetz.: -flécker M.: «Flickschuster-, -schneider»; -fränkesch Adj.: s. al-; -gebäckeg Adj.: «veraltet» (Wormeldingen); -gewënner M.: «Trödler»; -gewënneg Saachen: «alter, abgetragener Kram»; -schléieg Adj.: s. al-; -vatter (Vianden) M.: «alt aussehender Mensch».
 
Alter (phV. des Hpttonvok. cf. Ltb. 3) M.: 1) Eigenschaftsbezeichnung (zu al 1) — den A. as e bist Iwel, dat bist Iwel (Echt.) — den A. as och éng Krankhät — hien dréit säin A. (man merkt ihm sein A. an), Ggs.: en dréit säin A. schéin — Spww.: Den A. as eng Krankhät, géint déi ä sech nit duerf stäipe wann ä laang wëllt liewen (Wa.); 2) «die alten Leute» (also Kollekt.) — den A. as iwwerall verstouss, zevill — Spww.: Den A. geet vir, sot Eilespill (od. der Deiwel), du huet e séng Groussmamm d'Trap eragehäit; 3) «Zeitabschnitt», bes. derjenige, in dem man «alt» (sub 1) ist — an (op) den A. kommen («altern») — de kanouneschen A. (40 J.) — dat könnt mam A. — en as (nach) jonk, gréng, gudder Deng, grouss . . . fir säin A. — vir altesch («vor alters»).
 
alteren intr. Verb.: «altern» — nur im Part. Prät. gebraucht: en as déi lescht Zäit vill gealtert (neben: gëeelzt).
 
Altertom, -tëm M.: 1) «Altertum», als Abschnitt d. Weltgeschichte; 2) alte Person, altes Möbel, altes Gebäude — da's en A. (geringschätzig od. anerkennend) 3) = Alter sub 1) (senectus); 4) = Alter sub 2) — Spw.: D'Jugend, déi waacht, den A., dee schléift, sen allen zwä no beim Doud (Wa.).
 
Altor (Ton: 2) spor. Altar M.: «Altar» — em den A. goen (s. afferen, Affer) — Dalheim: Féiss ewéi de Mann hannert dem A. (auf eine Darstellung des hl. Petrus hinter dem Altar bezogen) — Spw.: Den A. gët nët ëmsoss gerëscht (Wa.); cf. Älter.
 
Alwi M.: «Aloe» (bot.); Rh. Wb. vermerkt Alwei für Barmen.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut