LWB Luxemburger Wörterbuch
 
anzapen bis Annäis (Bd. 1, Sp. 30a bis 31b)
 
-zapen trans. Verb.: «auf Flaschen ziehen»; -zéien: 1) «in etwas her-, hinein ziehen» — de Schleek zéit d'Haren an — zéi de Kapp an; 2) «eintreiben» — en zéit all Mount en décken (eng déck) Hauszëns an; 3) «aus dem Verkehr ziehen, abrufen» — déi al Honnertfrangschäiner gin agezunn; 4) «zum Militär einberufen»; 5) hdw. «Leder in die Treiblauge legen» (coudrer les cuirs — Ga.); 6) «dielen» — eng Stuff a.; 7) intr.: med. déi Salëft zéit gutt an.
 
Analyteschen M.: «der analytische Kammerbericht» (compte-rendu analytique), der allen Haushalten des Landes zugestellt wird; (in Stadtlux. und Esch a. d. Alz. auch für den Gemeinderatsbericht).
 
Anciennetéit (ãsjεn'teit) F.: «Amtsalter».
 
Andacht F.: 1) «Andacht», nicht nur im relig. Sinn — da's keng A. (da fehlt der nötige Ernst); 2) «Abendsegen», dient bisw. lediglich (wie Vesper) zur näheren Bestimmung der Abendstunde — no der A. (im späten Abend) — die Klibberjongen rufen: 't as Zäit fir an d'A.; Abl.: andächteg Adj., Adv.: en huet a. nogelauschtert — wéi a. (wie ruhig, nachdenklich) — Ton bisw.: 2.
 
Andéif (Ton: 1) F., häufig auch als Kollekt. Andéiven (phV. d. Hpttonvok. cf. Ltb. 5; die 2. Silbe erscheint im NO spor. als -di:f) F.: «Endivie, cichorium endivia» — Arten: brätbliedereg, hallefreng, reng A.; Abl.: A-zalot (auf die Pflanze und auf das Gericht bezogen).
 
Andiljen, Andillech (ebenso häufig: Anduljen, Andullech) (Ton: 2) F., bisw. als Kollekt. empfunden: «Wurst» hergestellt aus übereinandergezogenen, gesalzenen, gepfefferten u. dann geräucherten frischen Schweinsdärmen (frz. andouille) — Echt.: Lënse mat Andiljen as Baurekoast (C.); dafür lok.: Schludder.
 
Andreas Vorname, erscheint als: Änder(chen), Ändréi, Ändres (selten); häufiger auch die frz. Aussprache 'ãndre; das entsprechende F. Andrea erscheint als Änder, 'ãndre:.
 
Anen (spor. Onen) Plur. tant. F.: «Schäben», Schabsel von Werg oder Flachs — Echt.: A. säin déi glä Spällen voan den holzige Stiller beim Floass- oder Weerkbreechen (C.); s. auch: Pellen, Spellen.
 
aner (phV. Nord. 'Anər, SWEcke 'O:nər): «ander», als Adjektiv u. als Subst. mit dem best. u. mit dem unbest. Art. gebraucht; 1) «der zweite, der nächste» — den aneren Dag (am folgenden Tag) — déi aner Woch, dat anert Joer (nächste Woche, nächstes Jahr) — e kuckt an déi aner Woch (döst vor sich hin); 2) «der andere von beiden» — eng Hand wäscht déi a. — vun engem Bän op dat anert, vun engem Fouss op deen aneren — zu engem Ouer eran, zu dem aneren (erëm) eraus (von jem. der nicht od. schlecht zuhört) — déi aner Säit vun der Strooss, vum Waasser — déi aner Säit (Our, Untersau., Mos.: «jenseits der Grenze», oft geringschätzig); 3) in der Gegenüberstellung «der eine — der andere» — (deen) än as deem anere säin Deiwel (Mißgunst) — deem enge säin Doud, deem anere säi Brout (bes., aber nicht unbedingt, auf den Nachfolger bezogen) — ä seet deem aneren ët — änt nom aneren sot de Bettschësser auch: de Mëller, de Bauer, du huet e seng Kanner der Reih no gebäätscht — wéi bei der Äppel-, Botter-, Äerfra — eent deem aner no — änt ëm d'anert: a) «abwechselnd», b) «Zahn um Zahn» — een Dag oder en aneren (eines Tages, in Zukunft) — Eng Kréi pickt (stécht) där anerer kän A aus — vun engem Pull an deen anere sprangen (aus einer Klemme in [Bd. 1, S. 31] die andere) - än Döppen an d'anert, am aneren (ausweichende Antwort auf die Frage: wat gët haut gekacht?) — Den Himmel as blo, as ä fort, dann as deen aner(en) do (Trost für Mädchen über die Untreue eines Liebhabers); 4) «irgendein» — en daagt nët méi wéi en aneren, déi aner — d'Gecke sin och Leit, awer keng ewéi déi a. — frot nët, wéi déi a. maachen — du wääss den anere Leit hiirt (= deren Fehler), awer däint nët — dajé, bis eng a. Kéier (auf Wiedersehn) — ech hun haut keng Zäit, komm en aneren Dag — en aneren (scil. «als ich, du, er ...») kéim nët zu Wee dermat; 5) «unsereiner», im Gegensatz zu den übrigen Menschen — en aner(en) (ich, Leute wie ich, eigtl. man) — mir aner, dir aner; 6) «andersartig» — da's eng a. Saach, Gei (vor allem: «besser») — eppes Aneschtes — dat waren a. Zäiten — en aner Dag, en aner Maart — aner Seeten opzéien, opspanen (sein Betragen ändern) — 't gët aner Wieder — lo sin ech en anere Mënsch (nach einer Stärkung, Ruhe, Besserung irgendeiner Lage) — en as e ganz Anere gin — an aneren Emstänn (schwanger) cf. anescht; 7) «ein besserer, frischer, neuer, von derselben Gattung» — ech hun en anert Liewen ugefaang — donk en anert Hiem, Kläd, en anere Colli un (weil der od. das eine schmutzig, abgetragen ist); Zussetz.: -hallef, häufig auch: annerhallef Adj.: «anderthalb»; -hands Adv.: «anderseits»; -leits Adj.: streck d'Nues nët ëmmer an a. Saachen — 't as liicht aus a. Lieder Rimme schneiden — a. Kanner (fremde Kinder) — wull nët an a. Dreck; -mools Adv.: «ehedem, sonst, in früheren Zeiten»; aber: en anermol, «ein andermal» (Vertröstung); -sdaags Adv.: «am nächsten Tag»; -wäärts Adv.: 1) «anderswo» — en huet a. ze din (verhindert); 2) «was andere Dinge angeht» — a. hues de vläicht recht; 3) «anderswohin» — e geet a. (vom Ehemann: er geht auf Seitenwegen, auch «e geet friem»).
 
anescht, aneschter(s), aneschtes (Osten: -iSt): «anders» 1) Adv. — maach dat a. — et koum a. — sech a. undin (umkleiden), — sech a. bedenken (anderen Sinnes werden); 2) Adj. — du bas ëmmer a. wéi déi aner Leit; 3) «schwanger» — seng Fra as a. (s. aner 6).
 
angajhéieren (frz. engager) Verb.: 1) trans. «beraten, zureden»; 2) refl.: a) «sich verpflichten» — b) «sich anwerben lassen».
 
Angber ON. s. Aangber.
 
Angela Vorname, erscheint als: Anjhel, Anjhelek, Anjheléi, Ansch, Ängel(chen), Änjhel, Eengel (Echt.) (selten: Jhelina (Ton: 1), Ika); städtisch überwiegt die frz. Aussprache Angèle ('ãʒεl, 'ãʒε:l).
 
Angine (Ton: 2) F.: med. «Bräune, Halsentzündung» — ech hun eng A. (mit dem unbest. Art., im Ggs. zu den meisten Krankheitsbezeichnungen).
 
Angläswénkel (dafür auch: Angléi, Ongléi, Ongléiswénkel) M.: «Schreinerwinkel von 45° bzw. 135°» (hybride Bildung: frz. anglet + lx. Wénkel).
 
Angola F.: (Ton: 2): wie im wall. entstellt aus Angora: «langhaarige Katze» (Ga.).
 
Angsbreg ON.: «Angelsberg», Kant. Mersch. Gem. Fischbach — 246 — R IV/10.
 
Angscht NO-hälfte: -st (neben a:ŋst) spor. auch a:ŋSt F.: «Angst» — Spw.: D'A. hitt de Bësch méi wi de Fieschter; Raa.: ech kréien et mat der A. (ze din) (cf. hierzu: sech verangschten) — wat hun ech (eng) A. ausgestan — en huet mech an d'A. gedriwwen — (nëmme) keng A. (beschwichtigend) — en huet vru lauter A. an d'Box gemat — d'A. as em an d'Glidder, d'Bä gefuer; Synon.: Baang; Abl.: mit ä- siehe sub Ä.; Zusset.: -schwääss M.
 
angschteg (bes. O., mit Echt. a:ŋstiç) Adj.: «ängstlich».
 
Anjhel, Anjheli, Anjhelek s. Angela.
 
Anjhelik F.: «gebräuchliche Engelwurz, Waldbrustwurz, Angelica silvestris» cf. Leinskraut. Auch für aralia spinosa, angélique épineuse (Klein).
 
Anker M. (phV. des Hpttonvok. cf. Ltb. 5): 1) «Anker»; bei der Moselschiffahrt mit Vorliebe: Ankereisen; 2) † «ein Hasardspiel mit Würfeln» auch Bidet gen. (Ga.)
 
Ankereisen N.: 1) s. d. vor. sub 1); 2) ins Mauerwerk eingelassene Eisenhaken zum Verankern der Träger; in alten Häusern ist das Ankereisen in dem Fassadenverputz sichtbar, meist in Form eines S; mehrere A. nebeneinander bilden oft das Erbauungsdatum des Hauses.
 
Anna s. An.
 
Annäis (Ton: meist 2) (phV. des -äicf. Ltb. 66) M.: 1) (bot.) «Anis, pimpinella anisum»; 2) «Anisbranntwein»; Zussetz.:

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut