aneranerhallefanerhallefanerhandsanerleitsanermoolsanermoolsanersdaagsanerwäärtsanescht, aneschter(s), aneschtesangajhéierenAngberAngelaAngineAngläswénkelAngolaAngsbregAngschtAngschtschwäässangschtegAnjhel, Anjheli, AnjhelekAnjhelikAnkerAnkereisenAnkereisenAnnaAnnäisAnnäisbrikettenAnnäiskiirwelAnnäismokuchAnnäisplätzerchenAnnëmonanniichterAnnonceannoncéierenannulléierenAnschAntätantätantätegAntechrëschtAntennAntepenniomAnterprënnerAnterprisantickAntonEssegtouniTinnesAntoniaAntounis-AntounisbridderAntounisbroutAntouniskrautAntounislächelchenAntounistéiAntressiantresséiertAntrasséiertheetAntukaAntunnendagAnzeltanzwouanzwousch, anzwuer(sch)apaartapaartéi, (-i)ApaisementAppapaApdékt, ApdiktApdékter, -dikter, -déikter, -déikerApdéktesch, AptéikeschApdékteschrechnongapdékzena peineApelApelapelaaschApelbamApelhoer, Aperhoer, AperenAperitifaplazAplombAplouni, AplunniAplouniëndagApolloniaApparatAppariterAppartementAppéiti, AppeetiAppelinAppellApperdeckelApperten, ApperenapperenApper-ApperdéngschtApperdéngschtApperschaaftApperschaftAppersjong | aner (phV. Nord. 'Anər, SWEcke 'O:nər): «ander», als Adjektiv u. als Subst. mit dem best. u. mit dem unbest. Art. gebraucht; 1) «der zweite, der nächste» — den aneren Dag (am folgenden Tag) — déi aner Woch, dat anert Joer (nächste Woche, nächstes Jahr) — e kuckt an déi aner Woch (döst vor sich hin); 2) «der andere von beiden» — eng Hand wäscht déi a. — vun engem Bän op dat anert, vun engem Fouss op deen aneren — zu engem Ouer eran, zu dem aneren (erëm) eraus (von jem. der nicht od. schlecht zuhört) — déi aner Säit vun der Strooss, vum Waasser — déi aner Säit (Our, Untersau., Mos.: «jenseits der Grenze», oft geringschätzig); 3) in der Gegenüberstellung «der eine — der andere» — (deen) än as deem anere säin Deiwel (Mißgunst) — deem enge säin Doud, deem anere säi Brout (bes., aber nicht unbedingt, auf den Nachfolger bezogen) — ä seet deem aneren ët — änt nom aneren sot de Bettschësser auch: de Mëller, de Bauer, du huet e seng Kanner der Reih no gebäätscht — wéi bei der Äppel-, Botter-, Äerfra — eent deem aner no — änt ëm d'anert: a) «abwechselnd», b) «Zahn um Zahn» — een Dag oder en aneren (eines Tages, in Zukunft) — Eng Kréi pickt (stécht) där anerer kän A aus — vun engem Pull an deen anere sprangen (aus einer Klemme in [Bd. 1, S. 31] die andere) - än Döppen an d'anert, am aneren (ausweichende Antwort auf die Frage: wat gët haut gekacht?) — Den Himmel as blo, as ä fort, dann as deen aner(en) do (Trost für Mädchen über die Untreue eines Liebhabers); 4) «irgendein» — en daagt nët méi wéi en aneren, déi aner — d'Gecke sin och Leit, awer keng ewéi déi a. — frot nët, wéi déi a. maachen — du wääss den anere Leit hiirt (= deren Fehler), awer däint nët — dajé, bis eng a. Kéier (auf Wiedersehn) — ech hun haut keng Zäit, komm en aneren Dag — en aneren (scil. «als ich, du, er ...») kéim nët zu Wee dermat; 5) «unsereiner», im Gegensatz zu den übrigen Menschen — en aner(en) (ich, Leute wie ich, eigtl. man) — mir aner, dir aner; 6) «andersartig» — da's eng a. Saach, Gei (vor allem: «besser») — eppes Aneschtes — dat waren a. Zäiten — en aner Dag, en aner Maart — aner Seeten opzéien, opspanen (sein Betragen ändern) — 't gët aner Wieder — lo sin ech en anere Mënsch (nach einer Stärkung, Ruhe, Besserung irgendeiner Lage) — en as e ganz Anere gin — an aneren Emstänn (schwanger) cf. anescht; 7) «ein besserer, frischer, neuer, von derselben Gattung» — ech hun en anert Liewen ugefaang — donk en anert Hiem, Kläd, en anere Colli un (weil der od. das eine schmutzig, abgetragen ist); Zussetz.: -hallef, häufig auch: annerhallef Adj.: «anderthalb»; -hands Adv.: «anderseits»; -leits Adj.: streck d'Nues nët ëmmer an a. Saachen — 't as liicht aus a. Lieder Rimme schneiden — a. Kanner (fremde Kinder) — wull nët an a. Dreck; -mools Adv.: «ehedem, sonst, in früheren Zeiten»; aber: en anermol, «ein andermal» (Vertröstung); -sdaags Adv.: «am nächsten Tag»; -wäärts Adv.: 1) «anderswo» — en huet a. ze din (verhindert); 2) «was andere Dinge angeht» — a. hues de vläicht recht; 3) «anderswohin» — e geet a. (vom Ehemann: er geht auf Seitenwegen, auch «e geet friem»).
anescht, aneschter(s), aneschtes (Osten: -iSt): «anders» 1) Adv. — maach dat a. — et koum a. — sech a. undin (umkleiden), — sech a. bedenken (anderen Sinnes werden); 2) Adj. — du bas ëmmer a. wéi déi aner Leit; 3) «schwanger» — seng Fra as a. (s. aner 6).
angajhéieren (frz. engager) Verb.: 1) trans. «beraten, zureden»; 2) refl.: a) «sich verpflichten» — b) «sich anwerben lassen».
Angber ON. s. Aangber.
Angela Vorname, erscheint als: Anjhel, Anjhelek, Anjheléi, Ansch, Ängel(chen), Änjhel, Eengel (Echt.) (selten: Jhelina (Ton: 1), Ika); städtisch überwiegt die frz. Aussprache Angèle ('ãʒεl, 'ãʒε:l).
Angine (Ton: 2) F.: med. «Bräune, Halsentzündung» — ech hun eng A. (mit dem unbest. Art., im Ggs. zu den meisten Krankheitsbezeichnungen).
Angläswénkel (dafür auch: Angléi, Ongléi, Ongléiswénkel) M.: «Schreinerwinkel von 45° bzw. 135°» (hybride Bildung: frz. anglet + lx. Wénkel).
Angola F.: (Ton: 2): wie im wall. entstellt aus Angora: «langhaarige Katze» (Ga.).
Angsbreg ON.: «Angelsberg», Kant. Mersch. Gem. Fischbach — 246 — R IV/10.
Angscht NO-hälfte: -st (neben a:ŋst) spor. auch a:ŋSt F.: «Angst» — Spw.: D'A. hitt de Bësch méi wi de Fieschter; Raa.: ech kréien et mat der A. (ze din) (cf. hierzu: sech verangschten) — wat hun ech (eng) A. ausgestan — en huet mech an d'A. gedriwwen — (nëmme) keng A. (beschwichtigend) — en huet vru lauter A. an d'Box gemat — d'A. as em an d'Glidder, d'Bä gefuer; Synon.: Baang; Abl.: mit ä- siehe sub Ä.; Zusset.: -schwääss M.
angschteg (bes. O., mit Echt. a:ŋstiç) Adj.: «ängstlich».
Anjhel, Anjheli, Anjhelek s. Angela.
Anjhelik F.: «gebräuchliche Engelwurz, Waldbrustwurz, Angelica silvestris» cf. Leinskraut. Auch für aralia spinosa, angélique épineuse (Klein).
Anker M. (phV. des Hpttonvok. cf. Ltb. 5): 1) «Anker»; bei der Moselschiffahrt mit Vorliebe: Ankereisen; 2) † «ein Hasardspiel mit Würfeln» auch Bidet gen. (Ga.)
Ankereisen N.: 1) s. d. vor. sub 1); 2) ins Mauerwerk eingelassene Eisenhaken zum Verankern der Träger; in alten Häusern ist das Ankereisen in dem Fassadenverputz sichtbar, meist in Form eines S; mehrere A. nebeneinander bilden oft das Erbauungsdatum des Hauses.
Anna s. An.
Annäis (Ton: meist 2) (phV. des -äicf. Ltb. 66) M.: 1) (bot.) «Anis, pimpinella anisum»; 2) «Anisbranntwein»; Zussetz.: -briketten Plur. tant. F.: «Anisbonbons», in Form von Briketts; -kiirwel M.: (bot.) «Süßdolde, myrrhis odorata»; -mokuch M.: «Lakritzenstange»; [Bd. 1, S. 32] -plätzerchen (Strassen) Plur. tant. M.: Gebäck für Weihnachten. — Abl.: Stärenannäis.
Annëmon F.: «Windröschen, Anemone».
anniichter (häufig auch: ə'ni:çtər; -'ni:tər im äußersten N. und im Sd. von Hesperingen an) Adj.: «nüchtern» nët méi a. (angetrunken) — Echt.: Voll Weerder säin a. Gedanken (der Trunk löst die Zunge, auch sonst im Lande gebraucht: Voll Wiirder an eniichter Gedanken).
Annonce F.: «Anzeige, Inserat» (in einer Zeitung) — maach eng A. (lasse ein Inserat in die Zeitung einrücken) — en as op d'A. gaang (hat der A. Folge geleistet, bes. bei Stellen-, Heiratsangeboten) — an d'A. gin (annoncieren); Abl.: annoncéieren Verb.: 1) = eng Annonce maachen; 2) d'Ge- schäft huet bëlleg Kostümen annoncéiert (zum Verkauf angeboten).
annulléieren trans. Verb.: «für ungültig, null u. nichtig erklären, widerrufen».
Ansch s. «Angela» (bisw. auch wie frz. Ange: ã:S).
Antät (Entête) F. (Ton: 1, ab und zu unter Anlehnung ans Frz.: 2): 1) «Titelkopf, Briefkopf», bisw. «Vorwort»; 2) M.: Ende eines Ackers, womit er an ein anderes Grundstück stößt (Wb. 06), das an der Schmalseite liegengebliebene Stück zum Wenden des Pfluges (Ga.); cf. Uwänner.
antät (Ton: 2), spor. antäden, antäten, (hptsächl. im Süd. des Kantons Capellen) Adv.: «an der Spitze, am Anfang, oben» — de Papp sëtzt a. vum Dësch (Echt. auch: z'oantät, oan Häd voam Dësch — C.); zu frz. en tête de.
antäteg Adj.: «mit den Enden zusammenstoßend» (von Feldern).
Antechrëscht (Nordosthälfte: -st) M.: 1) eigtl. «Antichrist»; 2) übtr. — 't as een ewéi (d)en A. (ausgelassenes Kind, cf. lothr. antecrit «enfant turbulent, jeune vaurien») — 't gët (d)en A. (wenn die Schwangerschaft über die normale Zeit dauert), nach dem Volksglauben wird der A. wie Christus als Mensch geboren, fällt allerdings durch absonderliche Merkmale auf. | |