LWB Luxemburger Wörterbuch
 
Anterpris bis Apollonia (Bd. 1, Sp. 32b bis 34a)
 
Anterpris (Ton: 3) F.: «(Bau)unternehmen» (frz. entreprise).
 
antick (Ton: 2) Adj.: z. B. en anticke Miwwel, «altmodisch, altväterlich», bisw. auch nur: «in antikem Geschmack od. Stil, von klassisch schöner Form»; zu frz. antique, dafür auch: al(t)fränkesch, -schléieg.
 
Anton Vorname, erscheint als: Antoun(i), Antun, Ton(i), Tonchen, Toun(i), Tounchen, Téinchen, Tunn(i), Tunnchen, Tinn(i), Tinnchen, Tinnes, Tonnes, Tounes, Tunnes (mit der Form Ton, Toni cf. wall. Tône, Antône). Folkl.: in Ehnen besteht eine Wallfahrt zum hl. Antonius (Ende Januar; cf. hierüber «Luxemburger Land» 1883, 408); in Ehleringen werden St. Antonius und St. Viktorius gegen Krankheiten der Schweine und Rinder angerufen (cf. Blum, in «Hémecht» 1884, S. 819). Abl.: Essegtouni, «Mann mit saurer Miene»; Tinnes besteht als Spottname in den Zussetz.: Flapptinnes (grober Mensch), Labbertinnes (leichtsinniger Mensch), Nastertinnes (in Echt., wo Naster ein Kollekt. für Nissen, Eier und Larven der Läuse ist; also: Lausbeutel).
 
Antonia Vorname, erscheint als: Antenett, Antoinette (beide Ton: 1), Nett(i), Nettchen.
 
Antounis- (Echt.: An'tunjəs-); -bridder Pl. M.: Mitglieder der Porzellanarbeiterzunft in Echt., Sierck und Rollingergrund; stehen unter dem Schutz des hl. Antonius von Padua, dessen Fest am 13. Juni (in Echt.), am nächstfolgenden Sonntag in Sierck und Rollingergrund, von den betr. Arbeitern feierlich begangen wird; -brout N.: «Geldstück, das man dem hl. Antonius zur Wiederfindung von etwas Verlorenem oder Verlegtem schenkt», dabei heißt es: 't muss een en zecken (durch wiederholte Gaben nachgiebig stimmen, eigtl. herausfordern); -kraut (bot.) «Weidenröschen, epilobium», dafür auch: Muttergotteshoer; -lächelchen N.: «Polizeiwache» in Stadtlux. (sog. nach dem ersten Insassen, einem gewissen Antony); -téi M.: «nervenstärkender Tee von der Betonie» (Betonica officinalis) Zehrkraut, (im Lx. auch Baart(un)néckel genannt), seinerzeit ein von den Jahrmarktshändlern angepriesenes Universalmittel.
 
Antressi (Ton: 2) M.: 1) «Zinsen»; 2) «Interesse» — en huet kän A. un där Saach — en as nët mat A. derbäi (bisw. dafür: Anterri).
 
antresséiert (bisw.: antrasséiert) Adj.: «eigennützig, filzig» - da's emol [Bd. 1, S. 33] en antresséierten Abgauscht; Abl.: Antrasséiertheet F.: «Profitgier».
 
Antuka (Ton: 3) M.: «Schirm, der sowohl zum Schutze gegen den Regen wie gegen die Sonne dient» (= frz. en tout cas).
 
Antunnendag (Ton: 1) M.: «Fest des hl. Antonius» — Wetterregel: Schneit et op A., schneit et zwanzeg Deeg duerno.
 
Anzelt M.: «Amboß» (Clerf); cf.: Aanzelt, Ampes, Undels.
 
anzwou (auch: enzwou, bisw.: bezwou) Adv.: «irgendwo» — a. anescht (anderswo).
 
anzwousch, anzwuer(sch) Adv.: «irgendwohin» — a. anescht (anderswohin) — ech muss a. goen (W. C.).
 
apaart Adj. (selten Adv.): «eigentümlich, anders wie gewöhnlich, vorzüglich», z. B. eng a. Blumm, Krawatt, en apaarten Dessin (Muster), eppes Apaartes.
 
apaartéi, (-i) (bisw. A'pε:rti) Adv. (seltener Adj.): «besonders, beiseite, abgesondert» — en a. gescheite Kapp — en huet a. gutt ofgeschnidden — e gouf en apaartië Schotz (Trunk) zum beschten.
 
Apaisement N. (bisw. M.): eigtl. «Besänftigung, Beschwichtigung», zu frz. apaisement; bes. in der Ra.: en huet sein A.
 
Appapa M.: «Großväterchen», cf. Amma.
 
Apdékt, Apdikt (O.: -déikt, -déik) F.: 1) «Apotheke»; 2) iron. für eine geheimnisvolle oder kunterbunte Kramanhäufung — wat hues de do fir eng A.? — bes. bei Tisch, für den Salz- und Pfefferbehälter: reech mer emol d'A. eriwwer — für den Boxegueder (s. d): du hues déng A. op(ston); 3) bisw.: «Arzneimittel».
 
Apdékter, -dikter, -déikter, -déiker M.: 1) «Apotheker»; 2) «jemand der für seine Arbeit oder Ware zu hohen Preis fordert» — da's emol en deieren A.; 3) «Vernünftler, Grübler oder Geheimniskrämer» (Ga.); — e kuckt ewéi e verzweiwelten A.
 
Apdéktesch, Aptéikesch F. zu. d. v.; Apdékteschrechnong F.: «übertrieben hohe Rechnung».
 
apdékzen intr. Verb.: «nach der Apotheke riechen oder schmecken» (spassig).
 
a peine = frz. en peine, in den Raa.: a peine sin, «in Verlegenheit sein» — a peine sin op eppes, «achtgeben, versessen sein auf etwas» (oft auch mit ekthliptischem -n: A'pε: zin).
 
Apel Vorname: s. Apollonia.
 
Apel (phV. im N. vereinzelt Apəl, SW. O:pəl), Pl. Äppel (um Echt. e:pəl) Dim. Äppelchen (s. d.): «Apfel» — Spww: En ugebassten (ugebassenen) A. hält sech nët — Den A. rullt (fällt) nët wäit vum Bam — Bei batzegen Äppel as wéineg Wiel — Wien den A. schielt, ësst en nët ëmmer — Wann den A. zeideg as, da fällt e vum Bam — 't as kän A. sou rouserout, en huet e falsche Kär (Schein trügt) — E verfollten A. stécht déi aner un (Wa.) — Äppel no Ouschteren, Medercher no drësseg Joer, a Ribben no Chrëschtdag, un denen as kä Goût méi (Esch-Alz.); Variante: Ribben no Chrëschtdag, Äppel no Ouschteren, Medercher no drësseg Juer (Redingen), hun de beschte Geschmaach verluer; Wetterund Bauernregeln: Vill Bromä gët vill Äppel — Jokesdag könnt Salz an d'Äppel, Maria Gebuurtsdag sin d'Äppel zeideg (Consdorf) — Maria Gebuurt, d'Äppel op d'Huurt (Aspelt); Raa.: d'Äppel hu gölle Schwänz (selten u. teuer) — an de saueren A. bäissen — fir en A. an e Stéck Brout (spottbillig) — en A. fir den Duuscht (ein Sparpfennig) — elo as den A. ugebass(t), elo heescht et en z'iessen (alea jacta est) — en ugebassenen A. (ein Mädchen das schon einen Liebhaber hatte) — wölls d'en A.? (wenn auf diese Frage ein Kind bejahend antwortet, bläst der Frager die Backen auf, schlägt mit beiden Händen darauf, daß es patscht, und sagt scherzend: do hues d'än od. patsch en as faul; Metaph.: ronn ewéi en A. — Baken, Bäckelcher, e Gesiicht ewéi en A.; Apfelsorten: Aascht- oder Augustapel, Batterséissapel, Bësch- (oder Bosch-)apel, Bléiserapel (großer, wie aufgeblasen), Drankapel, Gehaansapel, Goldparmäinen, Groapel, Holzapel, Koppestillert, Kuurzstill (auch: Kurpandi, «court pendu»), Rambour (auch: Rambo, Rabauner), Räinett (auch: Ränert), Routapel, russeschen A. (malus baccata, «pommier-cerise»), Schoofsapel, Spatzapel, Steenapel, Vizapel, Wanterapel («weißer Winterkalville»), wëllen A. (malus acerba), Wisenapel, die kleingeratenen Äpfel heißen meist Knäizercher (in Dommeldingen: Knutzel).
 
apelaasch (Ton: 3) (bisw. -o:S) Adj.: «graubraun, gris pommelé».
 
Apelbam M.: «Apfelbaum» — russeschen A. (Beerenapfelbaum); dafür auch: Äppelbam, Äppelter (alle übrigen Zss. u. Abl. unter Ä). [Bd. 1, S. 34]
 
Apelhoer, Aperhoer, Aperen (spor. im NO. O:pər-) bisw. Aperaen meist Kollekt.: 1) eigtl. «Augenbrauhaar»; 2) häufig ohne Unterschied für Wimpern od. Brauen gebr.; 3) bisw. (bspw. in Wiltz) wird unterschieden: Aperhor = Wimper, Aperen = Brauen; cf. Abra, -bro, Apperten.
 
Aperitif (bisw. Apri'tif) auch Ton: 1 M.: eigtl. «appetitfördernder Trunk vor dem Essen»; bisw. lediglich Zeitbestimmung — beim A. (vor dem Essen, cf. bei der Zopp, beim Dessert, beim Kéis) — mir gin op den A., en A. huelen; cf. Amer.
 
aplaz s. am plaz.
 
Aplomb (A'plÕ:) M.: «Sicherheit, sicheres Auftreten» (zu frz. aplomb).
 
Aplouni, Aplunni Vorname, zu «Appollonia», davon: Aplouniëndag M.: «Fest der hl. Apollonia» (Variante s. «Apollonia»); an ihrem Tag war Fastnachtseröffnung.
 
Apollonia Vorname, erscheint als: Abel(chen), Apel, Appel, Äppel, Aplouni, Aplunni, Apolunni (Useldingen), Appoloni (Erpeldingen), Appelin (Esch-S., Wolwelingen), Äppolin (Kehlen), Bloni, Ploni, Plouni, Plunn, Plunnisch, Poli, Polin, Pollin, Loni, Louni, Linn. (Nach dem Rh. Wb. ist Apel Kurzform für Apollinarius und Appel die von Apollonia; dieser Unterschied wird anscheinend hierlands nicht gemacht).

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut