LWB Luxemburger Wörterbuch
 
Apel bis apprêtéieren (Bd. 1, Sp. 33a bis 35a)
 
Apel Vorname: s. Apollonia.
 
Apel (phV. im N. vereinzelt Apəl, SW. O:pəl), Pl. Äppel (um Echt. e:pəl) Dim. Äppelchen (s. d.): «Apfel» — Spww: En ugebassten (ugebassenen) A. hält sech nët — Den A. rullt (fällt) nët wäit vum Bam — Bei batzegen Äppel as wéineg Wiel — Wien den A. schielt, ësst en nët ëmmer — Wann den A. zeideg as, da fällt e vum Bam — 't as kän A. sou rouserout, en huet e falsche Kär (Schein trügt) — E verfollten A. stécht déi aner un (Wa.) — Äppel no Ouschteren, Medercher no drësseg Joer, a Ribben no Chrëschtdag, un denen as kä Goût méi (Esch-Alz.); Variante: Ribben no Chrëschtdag, Äppel no Ouschteren, Medercher no drësseg Juer (Redingen), hun de beschte Geschmaach verluer; Wetterund Bauernregeln: Vill Bromä gët vill Äppel — Jokesdag könnt Salz an d'Äppel, Maria Gebuurtsdag sin d'Äppel zeideg (Consdorf) — Maria Gebuurt, d'Äppel op d'Huurt (Aspelt); Raa.: d'Äppel hu gölle Schwänz (selten u. teuer) — an de saueren A. bäissen — fir en A. an e Stéck Brout (spottbillig) — en A. fir den Duuscht (ein Sparpfennig) — elo as den A. ugebass(t), elo heescht et en z'iessen (alea jacta est) — en ugebassenen A. (ein Mädchen das schon einen Liebhaber hatte) — wölls d'en A.? (wenn auf diese Frage ein Kind bejahend antwortet, bläst der Frager die Backen auf, schlägt mit beiden Händen darauf, daß es patscht, und sagt scherzend: do hues d'än od. patsch en as faul; Metaph.: ronn ewéi en A. — Baken, Bäckelcher, e Gesiicht ewéi en A.; Apfelsorten: Aascht- oder Augustapel, Batterséissapel, Bësch- (oder Bosch-)apel, Bléiserapel (großer, wie aufgeblasen), Drankapel, Gehaansapel, Goldparmäinen, Groapel, Holzapel, Koppestillert, Kuurzstill (auch: Kurpandi, «court pendu»), Rambour (auch: Rambo, Rabauner), Räinett (auch: Ränert), Routapel, russeschen A. (malus baccata, «pommier-cerise»), Schoofsapel, Spatzapel, Steenapel, Vizapel, Wanterapel («weißer Winterkalville»), wëllen A. (malus acerba), Wisenapel, die kleingeratenen Äpfel heißen meist Knäizercher (in Dommeldingen: Knutzel).
 
apelaasch (Ton: 3) (bisw. -o:S) Adj.: «graubraun, gris pommelé».
 
Apelbam M.: «Apfelbaum» — russeschen A. (Beerenapfelbaum); dafür auch: Äppelbam, Äppelter (alle übrigen Zss. u. Abl. unter Ä). [Bd. 1, S. 34]
 
Apelhoer, Aperhoer, Aperen (spor. im NO. O:pər-) bisw. Aperaen meist Kollekt.: 1) eigtl. «Augenbrauhaar»; 2) häufig ohne Unterschied für Wimpern od. Brauen gebr.; 3) bisw. (bspw. in Wiltz) wird unterschieden: Aperhor = Wimper, Aperen = Brauen; cf. Abra, -bro, Apperten.
 
Aperitif (bisw. Apri'tif) auch Ton: 1 M.: eigtl. «appetitfördernder Trunk vor dem Essen»; bisw. lediglich Zeitbestimmung — beim A. (vor dem Essen, cf. bei der Zopp, beim Dessert, beim Kéis) — mir gin op den A., en A. huelen; cf. Amer.
 
aplaz s. am plaz.
 
Aplomb (A'plÕ:) M.: «Sicherheit, sicheres Auftreten» (zu frz. aplomb).
 
Aplouni, Aplunni Vorname, zu «Appollonia», davon: Aplouniëndag M.: «Fest der hl. Apollonia» (Variante s. «Apollonia»); an ihrem Tag war Fastnachtseröffnung.
 
Apollonia Vorname, erscheint als: Abel(chen), Apel, Appel, Äppel, Aplouni, Aplunni, Apolunni (Useldingen), Appoloni (Erpeldingen), Appelin (Esch-S., Wolwelingen), Äppolin (Kehlen), Bloni, Ploni, Plouni, Plunn, Plunnisch, Poli, Polin, Pollin, Loni, Louni, Linn. (Nach dem Rh. Wb. ist Apel Kurzform für Apollinarius und Appel die von Apollonia; dieser Unterschied wird anscheinend hierlands nicht gemacht).
 
Apparat (auch: Apperat) M.: bes. Bedeutung: «Telefon» — wien as um A.? — bleift um A. — den A. as nët an Uerdnong; bisw. Hüllwort für Geschlechtsteile — en huet en Defekt um A. (venerische Krankheit).
 
Appariter (Ton: 3) lok. M.: «Gemeindebote» (Flaxweiler).
 
Appartement (auch: A'partəmã) N. M.: «Wohnung, Wohnquartier», dafür auch: Kartjee, Kartjen.
 
Appéiti, Appeeti (Ton: 2) M.: s. Appetitt.
 
Appelin zu «Apollonia».
 
Appell (Ton: 2) M.: 1) «Aufruf» — en A. maachen, un d'Leit riichten; 2) jur. «Berufung», auf ein höheres Gericht — an A. goen («Berufung einlegen»); † en huet appelléiert (von einem Kranken, der von einer gefährlichen Krankheit genesen ist).
 
Apperdeckel M.: s. Andeckel.
 
Apperten, Apperen (spor. im Nordosten 'O:pərtən, 'Opərtən) Plur. tant N.: 1) lok. für «Wimpern»; 2) «Augenlider»; 3) «Augenbrauen» (Clerf, Stockem).
 
apperen intr. Verb. (phV. im Norden und Osten 'Opərən, 'O:pərən): 1) urspr. «arbeiten, helfen, in Hand gehen» — z .B. nach Weyrich «Das Diedenburger Pfarrwesen» bedeutet «appernschaft» Frondienste für sämtl. Kirchen- und Pfarrhausarbeiten, urkundl. «fuhren, frönden und appernschaft» (Marienthal 1766), im Archiv d. Pfarrei Besslingen bedeutet «opereyen» Handarbeiten (1687-1733); 2) heute nur noch in der verengten Bed. «Handlangerdienste leisten beim Maurerhandwerk» (ähnl. Bedeutungsverengung im Ndl. u. im Rheinland, nach Grootaers u. Frings); 3) b. Kartensp.: im Sinne von afferen (sub. 4), zu lat. operari, vlat. operare.
 
Apper-: -déngscht M.: «Handlangerdienst» — wann den Här gebaut huet, hun d'Baueren A. geleescht; -déngschteg, -déngeg, -téngeg (auch: abber-) Adj.: «auffällig behilflich, untertänig»; -schaaft, -schaft F.: 1) «Handlangerdienst»; 2) «Aufwand, umständliche Arbeit» — wat eng A. (= wat eng Uluecht) fir déi Grimmel Kaffi ze maachen! — maacht iech dach keng A.!; -sjong (auch: Appeschjong) M.: «angehender Handlanger im Baugewerbe»; -smann (auch: Appeschmann) M.: 1) «Handlanger, Kalk-, Steinträger»; 2) «Zuträger von Berichten» (Kalfakter, Rapportendréier); -ténger M.: «untertäniger Schmeichler».
 
Apperer M.: «Handlanger», (cf. operarius, «ouvrier»).
 
Apperanz, Appranz, Apperänz F.: 1) «Schein, Anschein, Aussicht» — 't as nach keng A. fir Reen (keine Aussicht auf Regen) — häufig im Pl. gebr.: den Appränzen no (allem Anschein nach; im Rheinland nur im Pl. gebr.); 2) keng A. fir z'iessen (keine Lust zum Essen) — an der Mosel u. im Norden vorzugsweise M.
 
Appetitt (Ton: 3) M.: 1) «Eßlust»; 2) «Schnittlauch» (weil Eßlust reizend) — 't soll ä säin A. nët mat iessen (übermäßig essen) — den A. könnt mam Iessen (Wb. 06) — et soll ä sech kän A. (den A. nët) zou schane goe lossen (überall seine Befriedigung suchen) — dat hölt mer den A. — gudden A.! (bisw. mit dem Zus.: dat as engem den Honger an de Leif gewönscht) - en huet kän A.; cf. Appéiti.
 
appetitterlech Adj.: 1) «appetitlich, die Eßlust ansprechend»; 2) übtr. «sauber» — en a. Haischen; «knusprig, verführerisch» — en a. Dickelchen (Mädchen); in Vianden dafür [Bd. 1, S. 35] bisw. jappetitterlich, mit Anspielung auf Jappetittercher (s. d.).
 
Appkraut N.: s. Aapkraut.
 
applodéieren Verb.: «Beifall klatschen, beklatschen» (zu frz. applaudir); Aplodissement N.: «Beifall».
 
Apporen (Ton: 2) Plur. M.: «das zugebrachte Vermögen, das Eingebrachte» (frz. apports) cf. Abréngen.
 
apportéieren Verb.: «apportieren» (vom Hund) — apporte! (ruft man dem Hund zu, damit er einen Gegenstand herbeibringe); Jägerlatein: den Tirass rennt an apportéiert eng Spéngel aus engem Fudder Hee (D. — Op der Juegd); apportéiert Verbadj.: «geneigt» (zu. frz. porté à), gewöhnl. verneint — nët a.
 
Apportin (Ton: 3) F.: «Wagenstock», Querbalken zum Tragen in der Mitte des Wagens.
 
Appostel (bisw. bes. im Sd. -poStəl) M.: «Apostel», bes. iron. gebr.: en deieren A. (wie Apdékter) — en drolechen A. (wunderlicher Kauz) — en trauregen A. (Jammergestalt) — den dräizéngten A. (= Stoussnéckel, Echt.: Brouder Iweränzig).
 
AppostelenPlur. tant M.: «Lederriemen zur Geißelung der mit dem Bannfluch Behafteten».
 
apprêtéieren trans. Verb.: 1) eigtl. «zurichten, bereiten, fertigstellen»; 2) hdw. «die letzte Hand an etw. legen, Glanz verleihen, aufbügeln» — d'Néidesch huet mäi Kläd nach nët apprêtéiert (zu frz. apprêter);

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut