LWB Luxemburger Wörterbuch
 
Ä, Ee bis Äächelaf (Bd. 1, Sp. 49a bis 50b)
 
Ä, Ee N., Pl. Är, Äer, Eër (äußerster Norden, Osten um Echternach: Ai, A:i, Aiər, 'A:iər): 1) «Ei», Hühnerei im bes., dann Vogelei im allgem., schließlich Krebs-, Frosch-, Fischei (cf. Äercher); Teile des Hühnereis: d'Schuel (Schale), de Flom (Häutchen), d'Wäisst, bisw. auch d'Schnuddelegt vum Ä (Eiweiß), d'Gielt vum Ä oder den Dueder (Eigelb, Dotter), d'Kéng oder de Kär (Keim); d'Kopp od. d'Spëtz(t) vum Ä (das spitze Ende), den Aasch (das stumpfe Ende); Eigenschaften: e réit Ä (roh), en ausgeblosent Ä (leere Eierschale, die nur oben eine enge Öffnung hat), e lues gekacht(ent) Ä, bisw. auch: e luest Ä (weichgesotten), e schnudelegt Ä (halbgar gekocht), en haart gekacht(ent) od. einfach en haart Ä (hartgesottenes Ei), e getriwwelt Ä (laut Wb. 06 = lues gekacht, cf. hingegen Äertriwwel), gebaken Äer (Spiegeleier, heißen auch geläufig: Spigeläer, Äer um Plättel, in Echt. iron. Auen = «Augen» sonst bisw. auch: Ochsenaen, e fault Ä (auch übtr.: faul Är = «nichtssagende Erklärungen, Beteuerungen, Entschuldigungen») — 't richt no faulen Äer (übler Geruch), kromm Är (legt der Hahn) Äer an der Schösselchen (etwas länger als gewöhnlich im Schäffchen (s. d.) mit Butter gebackene Eier), Sprichwörter: E fault Ä verdierft de ganze Bräi — D'hallef Ä as besser wi d'eggel Schuel (Wa. — Westen) — Wien d'Äer gären ësst, muss d'Käckse könne verdroen — Déi jong Hénger leën d'Är, déi al Kéi gin d'Mëllech — Redensarten: en hölt d'Ä an e léisst d'Hong lafen (er läßt sich einen großen Vorteil entgehen um einen kleinen zu erhaschen) — e geet (do) wéi op Äer (er hat einen trippelnden, zimperlichen Gang) — 't kann een e ganzen Dag un engem Ä schielen (man kann eine Arbeit rasch, aber auch sehr langsam erledigen) — lo hues du däin Ä geluegt (fir haut) (iron. nach einer schlechten Leistung, einem unbrauchbaren Rat, bisw. mit dem Zus.: nu käcks nach!) — deen do huet séng bescht Är geluegt (dafür auch: et as séngems nët méi vill (er hat seine besten Leistungen hinter sich) — elo si méng göllen Äer all geluegt (meine gute Zeit ist vorbei) — e géing den Hénger am léifsten d'Äer aus dem Aasch piddelen (zéien) (habsüchtiger Mensch) — du lääfs jo dorëmmer, wéi wanns d'en Ä hannen (od.: am Aasch) häss (wenn jem. unruhig herumtrippelt) — si gläiche sech wéi een Ä deem aneren — grad eréischt aus dem Ä gekroch (jung u. unerfahren) — lo hues du däin Ä giess (es ist zu Boden gefallen und gebrochen) — esou déck ewéi en (Hénger-)ä — e gët versuergt wéi e réit Ä (es wird ihm sehr gut aufgewartet) — Behandlung, Zubereitung: kachen (im siedenden Wasser), baken (in der Pfanne), aleën (in Hafer oder Korn (= Häicher), Kalklösung, Wasserglas einlegen, um sie über den Winter aufzubewahren — am geeignetsten sind die zwischen den beiden Muttergottestagen, 15. August und 8. September, gesammelten Eier), ausschluppen, ausdrénken, fierwen u. técken (s. Ouschteren), an d'Pan, an den Deeg schloen, opklappen (s. -kläpper); Ableitungen: Flomen-, Fräschen-, Guckucks-, Hénger-, Nascht- (Ascht)-, Ouschter-, Pöllen-, Schwätz-, Spigel-, Stoppä (s. diese [Bd. 1, S. 50] Wörter); Folklore: über Osterbräuche s. Ouschteren (d'Spëtzt fir d'Ä — Kopp oder Aasch usw.) — Ammenlieder: Siwen Dosen Äer, Hätt dat Héngchen der méi geluegt, Dann hätt ech dem Këndchen der méi nach bruecht — Eia, poppeia, schlo d'Dickeli dout, Et leet mer keng Äer an 't frësst mer mäi Brout, Mir rappen em all séng Fiederen aus, A maachen dem Këndchen e Bettchen draus — wenn der Freier dem Mädchen im Elternhaus einen Besuch abstattete, heißt es: e kritt d'Äer gebak, wenn er wiederkommen darf, sonst aber bekommt er Pankech, daher: d'Äer nët gebak kréien (im allgem.: «nicht willkommen sein») — s. Schwätzäer; 2) für verschiedene, der Form nach ans Ei gemahnende Dinge: a) Hoden — beim Mil.: lo kritt der d'Äer geschlaff (gestriizt) (Strafexerzieren); b) Auswuchs, Beule am Kopf; c) bisw. verächtlich für Kopf — ech técken der (eng op) d'Ä, dafür auch einfach: ech técken der eng; d) Holzei zum Stopfen (s. auch Stoppä); in der Kindersprache heißt das Ei Gackli, Gackeli, Gackelchen; Zussetz.: Ä(er)-, in den meisten Fällen ist die Bildung mit dem Pl. vorgezogen: -blumm F.: bot. 1) «gehörnter Schotenklee, lotus corniculatus»; 2) «gebräuchliche Kuhblume, Kuhschelle, pulsatilla»; -döppchen N.: 1) «Eiernäpfchen»; 2) bot. «Eichelnäpfchen» — kleng Bouwe fömmen aus dem Äerdöppchen; -dueder M.: «Ei(er)dotter»; -flued M.: «Eierkuchen», dafür auch: Flang (s. d.); Verkl.: -fliedchen M.: «kleiner Fladen mit Eierauflauf als Decke» in Stadtlux.: keng Éimaischen ouni Ärfliedercher; -fra F.: «Eierhändlerin» (auf den Märkten) — een nom aneren ewéi bei der Ä. (bisw. auch: Äppelfra); -giescht F.: «Eiergerste» = Ei mit Mehl in Milch u. Fleischbrühe; -kapp M.: «länglichrunder Kopf, gewölbtes Hinterhaupt» (meist mit anliegendem, glattem Haar); -kéis M.: «Eierkäse», aus Eiern, Milch und Mehl gebackener, als Brotaufstrich dienender Brei; Abl.: -kéiseschmier F.; -kläpper M.: «Eierquirl»; -kloer N.: «Eiweiß»; -köppchen F.: die bei einem weichgekochten Ei mit dem Messer abgehobene Spitze (der Rest wird in das -döppchen gesetzt); -kuerf M.: 1) «Eierkorb»; 2) iron. «Gesäß»; -pan F.: Pfanne, die nur zum Backen der Eier dient; -paangech M.: «Eierpfannkuchen» — wann än dout as, dann as engem en Dreck esou gutt ewéi en Äerpaangech; -plausch M.: «Salat vom Löwenzahn» (Echt.: Eierpläisch); -schuel F.: «Eierschale»; -stack M.: «Eierstock»; -téi M.: «Eiermilch» (frz. lait de poule); -triwwel(chen) F.: «Rührei» (frz. œufs brouillés), meist mit Milch vermischte, unter stetem Rühren zubereitete Ammelett (s. d.); Äwäiss N. (bisw. M.): «Eiweiß».
 
Ä, Ee unbest. Art.: s. än, een (zum Ausfall des -n s. Fußn. S. 5).
 
Aäch, Eech On.: «Eich», Gem. Luxemburg, Kant. Luxemburg — 407 — Spottverse: Dummeldéng an Ä., Déi leien an engem Strääch, Weimeschkiirch läit no derbäi, Dat sin där Schelmendierfer dräi — Wien duurch Ä. könnt ouni Spott, Deen huet eng besonner Gnod vu Gott — Zussetz.: Äächerbësch M.: Anhöhe zwischen Eich und Mühlenbach; -bierg M.: Anhöhe, die von Eich nach Luxemburg-Oberstadt führt (bisw. auch: den neien Ä.) — den alen Ä., Straße in Luxemburg, von der Rue des Glacis zum Glacis; die frühere Zufahrtsstraße von Eich zum Festungsglacis; -buer M.: alter öffentlicher Brunnen von Eich; -feld N.: «fruchtbares Plateau über dem Äächerbësch»; -knäppchen M.: der höher gelegene Teil der Ortschaft, auf Äächerbësch und Mühlenbach zu.
 
Ääch, Eech F. (phV. cf. Ä - «Ei»): «Eiche», Hptarten: Äis- od. Wanterääch, «Quercus sessiliflora» (auch: Äächemännchen); Summerääch, «Q. pedunculata» (auch: Äächefrächen); rout Ä. «Q. rubra», amerik. Eiche (dafür bisw. auch Kill, s. d.); Raa.: et ass ä wéi eng Ä. — grouss, staark . . . wéi eng Ä.
 
Ääche(n)-, Eeche(n)-, Ton auf der ersten Silbe, andernfalls wird das erste Glied als Adj. empfunden; zum Ausfall der -n s. Fußnote S. 5: -apel M.: «Gallapfel»; -bam M.: «Eichbaum» — wéi en Ä. (großgewachsen, kräftig); -bëseler M.: «Maikäfer» (im Osten, bes. Vianden), andere Bez. des Maikäfers s. unter Kiewerléck; -frächen F.: «Stieleiche, Q. pedunculata» (Summerääch); -kieber, -kiewer M.: «Maikäfer» (vorzugsw. im Westen); -kill M.: «Eichstamm» (s. d. Simpl. Kill); -knëppel M.; -laf N.;

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut