LWB Luxemburger Wörterbuch
 
Äiskeller bis Ä(n)- / ä(n)-, Ee(n)- / ee(n)- (Bd. 1, Sp. 54b bis 56b)
 
-keller M. = -kaul 2) u. 3); -klénk F.: «Eiszapfen»; -kraut N.: «Eispflanze, mesembryanthemum crystallinum» (bot.); -lach N. = -kaul 1) u. 3); -mier N.: «Eismeer»; -mountM.: Dezember od. Januar; -nol M.: «Nagel zum Scharfbeschlagen» (wenn die Wege glatt sind; cf. gestéilt, stéilen, schnärrefen, Stoll, verstollen); -schaf [Bd. 1, S. 55] M.: «Eisschrank» — kal wéi an engem Ä.; -schong M.: «Schlittschuh» — Ä. lafen; -schlomp F.: «Eisscholle» (nur Wb. 06); -schomp F.: «Eisscholle» (im Osten — «Eisschumpe» auch im Rh. Wb. II/92); -strenz M.: «Eiszapfen» (Mos.); -stroll F.: 1) «Eiszapfen»; 2) ënnert all Nueslach eng Ä. (Nasenschleim); -vull M.: «Eisvogel»; -waasser N.: «Wasser aus geschmolzenem Eis» — Ä. geet duurch alles; -zap, -zapp (Pl. zapen, -zäpp) M.: «Eiszapfen».
 
äis(s)eg Adj.: «eisig» — äissig kal.
 
Äisch (Ääsch, Eesch, Eisch) F.: «Eisch» 1) Nebenfluß der Alz., entspr. bei Küntzig, fließt durch Steinfort, Eischen, Hobscheid, Simmern, Bour, Ansemburg, und mündet bei Mersch in die Alzette (28 km); 2) Bächlein am Fuße des Brücher- und Helperknapp — Ra.: d'Ä. as en Aarm vum Mier (Hagen).
 
Äischen (Ääschen, Eeschen, Eischen) ON.: «Eischen», Dorf der Gemeinde Hobscheid, Kant. Capellen — 310.
 
Äischer ON.: «Enscheringen», Dorf der Gemeinde Wilwerwiltz, Kanton Wiltz — 78.
 
Äisselt (lok.) M.: «Rindsfett» (= Ënzelt s. d.).
 
älef, elef, éilef (im Westen: 'iələf, im Norden: 'jεləf) Num.: «elf» — halwer ä. (halb elf) — dat äleft Gebott od. Paragraf älef: looss dech nët erwëschen — Zussetz.: Älefauermass F.: «Elfuhrmesse» (meist die letzte Sonntagsmesse).
 
Älef (phV. s. d. vor.) F.: «das Zahlzeichen 11».
 
Älëfter M.: 1) = d. vor.; 2) übtr. spaßhaft: en Älëfter ënnert der Nues (= Klackesäler, Nasenschleim).
 
Älter ON.: «Autel, Elter» eigtl.: Nidderälter (Autelbas B 48) u. Uewerälter (Autelhaut B 47), Grenzortschaften der belg. Prov. Lux.
 
Älter M. (s. Altoer): «Altar» — d'Älteren opriichten (am Fronleichnamstag).
 
Älterduch N.: «Altartuch, Antependium» (Antepenniom).
 
Älterhällegen M.: «Hauptheiliger» — du wiers och nach gutt fir Ä. (iron.).
 
ämeg, eemeg Adj.: «ohnmächtig, schwindelig» — 't gët hir eemig (Echt.: «sie kommt einer Ohnmacht nahe») — (Rh. Wb.: ämig = «schwindelig»).
 
Ämer (phV. cf. Ltb. 82) M.: «Eimer» im Oesl. oft auch für Kessel gebraucht — en Ä. Wäin (= 10 l od. eng véierels Hatt; tranken früher die Hallefen (s. d.)) — 't schëtt (wéi) mat (aus) Ämeren (regnet in Strömen) — dat gët (geet) an den Ä. (milchbildendes Futtermittel) — schwätzen ewéi e raschtegen, gebëlzten Ä. — gemein: op den Ä. goen, dat geet an den Ä. (urintreibend) — Spw.: Wann et engem gutt wëllt, da kann än an engem Ä. Waasser ersaufen — beim Melken: Stripp, strapp, stroll, as den Ä. nët bal voll?; Abl.: ämereweis Adv.
 
Ämerchen M.: 1) «kleiner Eimer»; 2) «Hohlkolben (Ventil) der Wasserpumpe»; 3) bewegl. Sieb beim Abfluß (Grill).
 
Ämerchen M.: «Feldgrille» — Ra.: ech wöllt, ech hätt deem säi Geld, an 't séiz en Ä. op där Plaz (s. Hämelmaus, Hämerchen).
 
Ämes Vorn.: Var. zu Adem, Uedem «Adam».
 
ämes, eemesAdv. = allämes (s. d.).
 
Ämmel Vorn. zu «Amalia» (s. d.).
 
än, een Num.Flektion: A. betonte Formen: a) Masc.: Nom. Akk. än, een, Gen. (†) enges und Dat. engem im größten Teil des Landes, dafür im Osten im Gen. änes, eenes und im Dat. äm, eem, seltener änem, eenem; — b) Fem.: Nom. Akk. eng (εŋ) im größten Teil des Landes, dafür än, een längs der Ostgrenze, Gen. Dat. enger (εŋər) im größten Teil des Landes, dafür äner, eener längs der Ostgrenze (ähnl. dem Nom. än, een); — c) Neutr.: Nom. Akk. im Gutland än, een (verbunden) und äänt, eent (unverbunden), dafür engt (εŋŋt) in allen Fällen nördl. einer schemat. Linie Kleinelcheroth-Bissen-Diekirch-Vianden, also: wivill Bicher hues de? — ä (ee) Buch im Gutland, sonst: äänt, eent, engt Buch — aber ohne Subst. überall: äänt, eent, engt; Gen. Dat. wie Masc.B. tonlose Formen des Masc. u. Neutr. im Nom. u. Akk.: en (ən), im Dat.: em (im Osten) — Zum Abfall des auslaut. -n in allen Fällen, s. Fußn. S. 5. — Bedeutungen: 1) «die Zahl 1» (s. äänt, eent); 2) «ein einziger» — dee steet scho mat engem Fouss am Graf — zwee Ae gesi méi wéi äänt — ä Geck (än Af) mécht der honnert — ä Kand as kä Kand — ä fault Ä verdierft de ganze Bräi — eng Sau as saat (Ton auf eng — wenn einer bei Tisch rülpst) — eng Kéier (einmal) — op eng Kéier, oder auch: op än Haf (auf einmal, beieinander) — hien as äänt an alles bei him, säin Äänt an Alles (a säin Alles) — op ä Schlag — op ä Siess — op ä (Mann) könnt et nët un — kän än (nicht ein einziger); [Bd. 1, S. 56]3) «ein und derselbe» — si stiechen ënnert engem Hutt, enger Decken — dafür auch: si sin ä Kopp an än Aasch matenän (usw. s. Aasch) Echt.: si eessen aus äm Döppen a maachen aus äner Tut — dat do as enges (das ist dasselbe, bisw. mit dem Zus.: Tiertech) — dat könnt op äänt eraus (id.) — dat do as enger Wuer, enges Dreck, Wouscht (von derselben schlechten Qualität) — dat sin enger Äppel (von derselben Sorte) — hie geheit alles an än Döppen (ä Komp), lued alles op eng Kar (beachtet nicht die Unterschiede, auf die es ankommt) — mir hun ä Wee (wir haben denselben Weg zu gehen) — dat geet an engems, an éims, an ääms — «zugleich» — dat geet an enge Käschten (id.) — Echt.: 't as an äm (es liegt keine Änderung vor, bei einem Kranken) — en hält sech un engem Laachen (seltener: un ä Laachen — er lacht in einem fort) — dafür auch: e laacht an engem fort, un engem drun — dat könnt op äänt eraus — enger Kanner man (bei Wiedervermählung: Gleichsetzung der Kinder aus erster u. zweiter Ehe); 4) im Gen. «eins, einig», s. ääns, eens.
 
än, een Pron. (Flektion s. d. vor.); 1) «aliquis, irgendein» (auch: «einer von einer bestimmten Gattung») — dohanne steet än — hues de Kanner? Jo, ech hun äänt — gëf mer äänt vun denen, dëser, där äänt — hien as ä vun eis (äis, ons), eiser (äiser, onser) än (er ist einer von unserer Partei) — du bas menger än (du teiltst meine Ansichten und gefällst mir daher) — wann dat eiser (onser) engem passéiert wär (cf. auch sub 6)) — wien huet dat gemat? Deen än (wenn man nicht eindeutig antworten will; auch mit dem Zus.: deen et war); 2) «einer, der eine» im Ggs. zu «ander, der andere» — doran as ä virum aner — äänt an (durch) d'anert (kurz und gut) — weitere Bsp. s. aner; 3) «ein solcher» — wat fir än? — där än, sou än — wat bas du mir fir än — a, du du bas där än! (jetzt habe ich dich erkannt) — sou än a soss kän (so einer oder keiner) — sou än a kän (der zählt nicht) — dat ass emol än; a) verwundert: so hat man sich ihn nicht vorgestellt; b) unwillig: ein unzuverlässiger, unangenehmer, ulkiger Kerl — än ewéi en am Buch steet; 4) «is qui, derjenige welcher» — än deen dat fäärdeg bréngt, daagt nët vill — än deen an der Kaart fautelt, as och soss en Déif (Näischnotz); 5) unpers. «man» — wann än esou eppes gesäit — dat kann engem emol passéieren — wat deen än emol péngegt (peinigt) — 't wääss ä sénger Hänn kä Rot; 6) «ich, wir» — hie schléit än ëmmer (kindl. Anklage) — 't as än och nët vun der Heck gepléckt (ich bin nicht gerade der erste Beste) — eiser ä léisst sech och nët grad op d'Nues schäissen, päifen, fleeten (übervorteilen, zurücksetzen) — s.: en aneren; 7) in Raa. für ein zu ergänzendes Subst. — elo kriss de gläich eng (scil. Ouerfei, «Ohrfeige») — bisw. mit dem Verb.: eng gebumst, gedixt, gedonnert, gedunnt, gefacht, gehaën, gehauft, gejhauft, gekraacht, (erof) gemoosst, geplättelt, geprafft, getachtelt, gewéitscht, eng an d'Maul, Schnöss, Sabbel — du hues eng ze gutt — ech gin der än (Fouss, «Fußtritt») hannebäi (weitere Raa. s. Aasch) — wat as dat do eng (scil. faul Ausried) — wat eng (Interj.: «unerhört») — en huet eng un, eng am Batz, Bän, an de Bän, am Biz, Kächer, Kessel, Krapp, eng hänken, eng sëtzen, eng an zwä Säl, sech eng geknetzelt, ugestréckt (ist betrunken) — ech gin än (scil. Humpen, Patt usw.) — ech gin eng (scil. Tournee) zum beschten — mir gin än (scil. Humpen, Patt usw.) huelen, pouzen — en huet eng wölles (am wölles), am Schna, an der Nues, op der Pännchen — looss mer emol eng (scil. Päif, Zigarett usw.) umaachen — ech wäiss nach eng (scil. Geschicht) — looss mer nach eng (scil. Partie Kaart) maachen, dreschen — oft Hüllwort für Obszönes: et as em än (scil. Fuurz) entfuer, entwutscht — en huet ä (scil. Fuurz) gelooss, gebrommt — e léisst ä fueren, fléien, sträichen, wëschen — en huet än am Kapp — en huet än op der Pan.
 
än, een unbest. Art. (häufig in der tonlosen Form en (ən) gebr.) — zur Flexion s. än, een Num. — zum Abfall des ausl. -n s Fußnote S. 5. — bes. Fall: «ungefähr» (immer tonlos), vor Zahlangaben, die Zahl steht dabei meist nach dem mit -er = oder erweiterten Subst. — en Deger dräi, en Dager dräi (ungefähr drei Tage) — no er Deger dräi — e Joerer véier — e Stécker (or) sechs — em eng Auer (Aurer) véier (gegen vier Uhr) — aber auch: waart nach en (eng) aacht, véierzéng Deg — eng fënnef Minutten — en etlech Deg — no e Mounder véier.
 
Ä(n)- / ä(n)-, Ee(n)- / ee(n)-: Präf. (zum Abfall des auslaut. -n s. Fußnote S. 5 — mit der tonlosen Form gebildete [Bd. 1, S. 57] Zussetz. s. sub en-);

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut