BiroBiruttbisbisbës, bas, busBisägel, Biseegel, BisäckelBisäckelsaënbisägelen, -eegelenBisbillbis bisBischvillchenbisewittBiskadedderbiskéierenBiskuittBisewittBiskuitteräferBiskuittBis(s)elekBissercherBitsch(t)BittBéit, Bick, BicktBittgankBitzBizBitzBitz-BitzkuerfBitzkierfchenBitzmaschinnBitzschoulBitzelchenbitzenBitzeschBiwelsBiwerBiwerBiweschBiwwelBiwwelamoud, BëwwelemoudBizBizBizbizegBizegkät, -keetBlaaschendBlackBlach)BlaffBlaffertBlamageblaméierenBlancBlangBlanc-mangerblanchéierenBlanchéiereisenBlani, BlanéiblankBlankeburBlankenheimer Téiblannblannemännchesblands, blanterdéngs, blënterdéngsblannentiitchesBlannenBlannenhaffBlannhät, BlannheetBlannschlécherBlank-, Blénk-, Lann-, Land-, LankschlécherblaséiertBlaséierthät, -heetBlasiusBlatBlatBlatlausBlatschossBlatzBlatzblatzegblatzenBlatzertBlatzkuederBlatzfëmméiBlatztheis, BlatztinnesBlatzfliedchenblääch, bleechBlääch, BleechBläächschosselbläächen, bleechenbläächsi(i)chtegBläächsuuchtblääkseg, bleeksegblääksen, bleeksenBlääksertBläckertBläiBläi-Bläidigel | Biro (dafür auch auch 'by·ro) M.: 1) «Büro», Schreibtisch (Büromöbel im allgem.), dann auch Arbeitsraum und allgem. für «Amt, Beamtenstab, Schreibstubenpersonal» — en as op engem B. (er hat eine Stelle als Bürobeamter) — en as am B. (er gehört zum Beamtenstab, im Ggs. zu den Arbeitern) — komm op mäi B. (abschlägiger Bescheid); 2) iron.: «Abtritt» — en as (e sëtzt) um B. (bisw.: Schäissbiro) — Ruf des Pirols (Goldmärel): de Pitt sëtzt, sëtzt virum Biro.
Birutt (Pl. Birutten) F.: «Art Zuckerrübe, Beta vulgaris var. Rapa» — auch in den Samenkatalogen als «Birut» geführt.
bis (bi:s) Adv. = lat. bis «ein zweites Mal» (s. biissen).
bis (bis), bës, bas, bus † (Westen) I. Präp. «bis» 1) örtlich a) verb. mit Ortsadverb — bis heihin, bis hier — — ech si gelaf vun der Gare (Bahnhof) bis heem — ech gi bis uewenop (auf ein höher gelegenes Stockwerk) —ech gi bis aus (vor die Tür, auch euphem.: auf den Abtritt) — komm bis eran — bis wuer hu mer ze léieren?; b) verb. mit andern örtl. Präp. vor Subst. u. Pron. — ech gi bis an d'Duerf — vu Bieles bis no Beiler (R I/47) — mir gi bis op Ettelbréck — dat héiert ee bis un d'Enn vum Duerf — e léif (liefe) bis un d'Enn vun der Welt — komm bis bei mech — si hate sech (stritten sich), krute sech (bekamen Streit) bis op d'Messer (Klappen) — e gouf rout bis hanner d'Oueren — e sëtzt an der Schold (en as verléift) bis iwwer d'Oueren — ech gi bis op d'Säit, bis virun d'Dir (auch euphem.: ich trete aus) — bis an all Éiwegkeet, bis an d'Onendlecht — et deet em gutt bis an déi déck Zéif — naass bis op d'Haut, bis un de Läif — dat steet mer scho bis un den Hals; 2) zeitlich a) verb. mit Zeitadverb — dajee, (arwuer) bis muer (au revoir bis morgen) — en huet sech nach bis haut nët gewisen — bis gläich (ich werde gleich wiederkommen) — Bis dohi schäisst nach muench Villchen, deen haut nach keen Aasch huet (oder: Bis dohi leeft nach vill Waasser d'Uelzecht, [Bd. 1, S. 114] Musel, Sauer . . . an) — bis dann, bis elo — vu muerges bis owes — dat geet bis op eemol; b) vor Subst. (mit oder ohne zeitl. Präposition) — bis d'anert Joer, déi nächst Woch — bis déif an d'Nuecht (eran) — bis an de Summer — bis déi (eng) aner Kéier — dat dauert vun zwielef Auer bis Mëtteg — bis déi aner Woch as d'Aarbecht gemaach («vor Anbruch der nächsten Woche»); 3) modal — et stëmmt bis op den Tëppelche vum I — ech hun em et erzielt bis an déi klengst Detailer — si hun en ausgedoen bis op d'Hiem (beim Spiel viel Geld abgewinnen); 4) bei Zahl- und Maßbestimmungen zur Angabe des tatsächlich oder annähernd zu erreichenden Ziels — a) = «einschließlich» — en huet alles drop gemaach bis op de leschten Dubbel, Dibbelchen — ech hun alt Frelle (Forellen) gefaang, déi hu bis sechs Pond gewiën (gewogen), déi ware bis sechs Pond schwéier — ech ziele bis dräi (bes.: bis zur Ausführung einer Drohung bei Widersetzlichkeit); b) = «ausschließlich» — ech hun all Knäpp (Knöpfe) verluer bis op een eenzegen — ech gin der alles bis op dat (nëmmen dat nët); c) = «ungefähr» — en huet bis (un déi) zéng Kéi am Stall; II. Konjunkt.: 1) «bis daß», neben: bis datt/bis dass — dat geet bis et nët méi geet — e frësst bis e bascht — bis deen do eppes seet! (er wird nicht reden); 2) in der Verneinung: «nicht eher als» — free (freue) dech nët bis (datt s) d'et hues — so näischt bis (datt s) de weess wat lass as (s. auch: ier «ehe») — kräisch nët, bis de geschloe bas — so nët jupp, bis de do iwwer bas (oder: dees du wäärs iwwert de Gruef); III. adv. Füllwort «erst» — wann en dat bis weess — wann e bis krank as, dann as keng Hoffnung méi — häufig noch verstärkt durch eemol, eng Kéier: wann ech bis eemol (eng Kéier) ugefaang hun, da geet et.
Bisägel, Biseegel, Bisäckel M.: «Zwerchaxt» (kleine Axt des Zimmermanns — frz. bisaiguë); Zussetz.: Bisäckelsaën (Stadtlux.) Pl. N.: «Schielaugen».
bisägelen, -eegelen trans. Verb.: «mit der Zwerchaxt bearbeiten».
Bisbill (Ton: 1) Pl. Bisbillen (Ton: 2) F.: «Wortgezänke, kleinlicher Hader», dafür auch: Quisquillien (cf. Biskuitt II), Bisbillijen (lok.).
bis bis Interj.: «ätsch!», spottend: b. b. laach en aus!
Bischvillchen (lok. Norden) M.: «Buchfink, Fringilla coelebs».
bisewitt Interj.: früher sangen die Kinder (nachweisbar in Rodemacher, Simmern): b., b., méng Mamm as krank, b., b., wat fehlt er dann? b., b., eng Schappe Wäin, b., b., dat kann nët säin.
Biskadedder (Mosel) M.: spaßh. für «Korsett».
biskéieren Verb.: 1) intr.: «sich ärgern»; 2) trans.: «unnütz in Harnisch bringen» — cf. auch: Biskuitt II.
Biskuitt I (Ton: 1) M. (und F.): 1) «Biskuit» (trockenes Feingebäck — cf. Läffelbiskuitt); 2) übtr. (iron.) auch: Bisewitt «Hundeexkrement» — e geet Biskuitte rafen (er sammelt Hundemist) — schroffe Abweisung: Biskuitten och (auch: Hondsbiskuitten och, Quetschen och, en alen Dreck, Mirri och usw.) — den Hond mécht, dréit séng B.; Zussetz.: Biskuitteräfer M., e gesäit eraus ewéi e B. (schmutzig) — die Biskuitten wurden bes. für die Chamueser (s. d.) geraf.
Biskuitt II. F.: «Wortstreit» — en hat eng B. mat der Fra (cf. biskéieren).
Bis(s)elek M.: eine der zahlreichen Bez. des Igels — s. u. a. auch: Däréchel, däreg Echel, Därsichel, Däreldéier, Kéiseker, Kéiselek.
Bissercher M. Pl.: spaßh. Bez. für «Läuse» — ähnlich auch: Bibbissen (s. d.), Béckelcher (eigtl. «Böckchen»), Wöllefcher (eigtl. «Wölfchen»), Wuwwelen, Wuwwelcher (Ammenspr.).
Bitsch(t) ON.: «irgendwo, zum Teufel» — Norden: leck mech am Aasch, a gank op B.! — zu B. am Lach (abweisend, auf die Frage «wo?»), auch: am Geesselach (cf. Biddesch).
Bitt, lok. Béit, Bick, Bickt M.: «Bienenstand» — meist für das Kompos. Beiebitt.
Bittgank M.: «Bittgang, Wallfahrt» — De Bittgank no Conter, 1825 erschienenes Gedicht des Athenäumsschülers Jakob Diedenhoven (1809—1866), das in wohlklingenden, urwüchsigen Versen echte Szenen lux. Volkslebens aus jener Zeit schildert, neben Meyers «Schréck op de Lëtzebuurger Parnassus» ein Erstlingswerk einheimischer Dichtkunst überhaupt.
Bitz (neben: Biz, Stadtlux.) M.: Lokal des katholischen Gesellenvereins in der Casinogasse, zugleich Logierhaus der Handwerker.
Bitz F.: 1) «Nähterin» (Wb. 06: wegwerfend); 2) = Bitzmaschinn (s. [Bd. 1, S. 115] d.); 3) «Näharbeit der Schulkinder», zum Verb. bitzen (s. d.).
Bitz- : -kuerf, -kierfchen M.: «Nähkorb» — letzteres lok. Hüllwort für «pudendum muliebre» — Consdorf: an all Béizkuerf as eng Wurel, an all Haus eng al Fra (oder: Kurrel) fer ze knouteren; -maschinn M.: «Nähmaschine» — übtr. (spaßh.): altes, schlechtes Auto; -schoul F.: «Nähschule», wo die B.-joffer resp. -schwester Unterricht erteilt.
Bitzelchen M.: «Kindchen» (Dim. zu Butz s. d.).
bitzen (Osten: béizen - Nordwesten: bicksen; Part. Prät. gebitzt, daneben: gebutt, lok Var.: gebout, gebickst, gebuckt), trans./intr. Verb.: 1) «nähen» (mhd. büeʒen) — si bitzt (absolut: sie ist Nähterin, oder hat durch Näharbeiten einen Nebenerwerb) — si geet b. (sie verrichtet Näharbeiten bei andern Leuten) — übtr.: en as gebutt (u. Nbformen) = en huet Maangel («er hat Skrofeln am Hals»); 2) übtr.: «regelmäßig laufen» (wie eine Bitzmaschinn) — den Auto bitzt gutt (in diesem Zusammenhang auch: «flitzen, sich beeilen»).
Bitzesch F.: «Nähterin».
Biwels ON. «Biwels» — Gem. Pütscheid, Kant. Vianden — 129.
Biwer † M.: 1) eigtl.: «Biber, Castor»; 2) übtr.: «Coating, Fries, Flaus» — langhaariges Tuchgewebe (im Handel auch «Kastorin» genannt). — Zussetz.: Biwerhutt M.: «Zylinderhut» (cf. Castorsdunn bei D.).
Biwer ON. «Biwer» — Gem. Biwer, Kant. Grevenmacher — 370; Ortsteile: Biwerbaach, davon: Biwer Barrjär; Volkslied: Weesst de nët, wou B. läit.
Biwesch ON. «Biwisch» — Gem. Ulflingen, Kant. Clerf — 4.
Biwwel F. = Bibel (s. d.).
Biwwelamoud, Bëwwelemoud (im Hof Remich: Biwwelemouk) M.: «eingebeizter, geschmorter Rindsbraten» (frz. bœuf à la mode).
Biz I (daneben auch: Buz) M.: «Metallkrug mit einem langen Ausguß (mat enger laanger Zull s. d.)». bes. zum Zubereiten und Aufbewahren des Kaffees (Zussetz.: Kaffisbiz) — de B. steet ëmmer bei hinnen um Uewen — übtr.: en huet eng am B. (betrunken). | |