| Bléck (Pl. Blécker) M.: «Blick» — en huet et am B. (er kennt sich sofort aus, hat genaues Augenmaß) — de béise B.; erscheint in Zussetz. auch als -black (Ablack neben Abléck — s. sub A-).
blécksen intr. Verb.: «zwinkern, an-, zublinzeln» (cf. erblécksen «erblicken»).
Blécksert M.: 1) «flüchtiger Blick, Augenaufschlag»; 2) «Blinzler» (krankhaft).
Bleederchen (lok. Blä-) F.: Dim. zu Bloder (s. d.) — d'Bleedercher schneiden (kleine Blasen am Halse des Schweins entfernen).
Blees F.: «Blees», Bach, entspringt bei Wahlhausen, fließt durch Brandenburg und Bastendorf, und mündet bei Bleesbréck «Bleesbrück», — Gem. Bettendorf, Kant. Diekirch — in die Sauer.
Blees Vorn. zu Blasius (s. d.).
Bleeschen (-sç-), lok. Blääschen, Stadtlux. alt Blieschen F.: Dim. zu Blos (s. d.) 1) allgem.: «Bläschen»; 2) bes. med.: a) dermat. «vesicula» — ech hu Bleesercher op der Zong — b) beim Pferd: «Flußgalle» (über den Knien an den Hinterfüßen), meist genauer: B. an der Héis; c) beim Schwein: «Larven vom Bandwurm» (am Gaumen festsitzend) — d'Bleesercher schneiden (= entfernen) — s. auch: Bleederchen.
Bléi I (Norden, sowie Osten um Echt. bisw. auch Bléit, Pl. Bléiden, Norden: Blii, Blitt, Nordwesten bisw. Blickt) F.: 1) «Blüte» — d'Gezei as (esou wäiss) wéi eng B. (blütenweiß) — de Bam as voller Bléien; 2) «der gesamte Blütenstand» — d'Kiischtebäm sin, stin an der B., sin aus der B. — d'B. as ersoff (nach starken Regenfällen) — d'Drauwe sin an der B. stieche bliwwen (stocken in der Entwicklung); 3) «Zeit der Blüte» — ländl. oft als Terminbezeichnung: d'Kuarren (= Korn) as an der Bléi (Oesl.: zur Zeit der Kornblüte); 4) med.: dermat. «Efflorescenz, fleckförmiger Ausschlag».
Bléi II (Norden, Osten: Blee, neben Blä, spor. im Oesling: Blääch) F.: «Blaustein, Waschblau» (in Stücken oder in Pulver), früher aus Innich (Indigo) hergestellt.
bléi- / Bléi- : -blo Adj.: «indigoblau»; -lomp F.: «sackförmig gebundenes Stückchen Linnen — Pöppchen — in welchem die Bléi aufbewahrt und ins Schwenkwasser gelegt wird» — So mer jo, So mer nän, So mer ob s d'eng Bléilomp bas, So mer wat s de bas (cf. Dis-moi oui, Dis-moi non, Dis-moi si tu m'aimes . . .); -waasser N.: «mit Blaustärke angesetztes Wasser»; -wäiss F.: «blaue Stärke der Büglerinnen».
bléid (phV.: Echt. blit, Nordosten blikt) Adj.: meist neg. gebr. 1) allgem. «scheu, zaghaft, schüchtern, verschämt» — hatt as där Bléider käänt (bes. von einem Mädchen, das keine Antwort schuldig bleibt) — da's nach laang kä Bléiden — sief dach nët esou b. a gräif zou (= jhenéier dech nët, looss der nët fléiwen — «lasse dich nicht zum Essen nötigen»); 2) Südwesten: «töricht, dumm» — en as nët b. am Gesiicht (nicht dumm); Neologismus: blöd (wie hd.).
Bléidhät (-heet) F.: «Schüchternheit, Blödigkeit» — vu B. as nach selen än an eiser Familjen erhéngert, gestuerwen.
bléideg (neben bléidig, pléidig — im Osten für bloudeg, bluddeg — s. d.) Adj.: «blutig» im übtr. Sinn: bléidig Trinne kräischen (Echt.). [Bd. 1, S. 120]
bléidereg Adj.: «blasig» — den Ustrach as b. gin, well d'Sonn drop geschéint huet.
bléideren (Osten blidderen) intr. Verb.: «Blasen bekommen» — wie sele reit, deem bléidert den Hënner (von ungewohnter Arbeit leicht ermüdet) — d'Colliën (Hemdkragen) bléidere beim Strecken (Bügeln), wa se schlecht gesteift sin — den Ustrach bléidert, wann en ze déck dropgeschmiirt gouf a wann d'Sonn drop dréckt.
bléieg Adj.: «blühend, rosig» (von der Hautfarbe) — eng b. Faarf bedréit dack (seet nët ëmmer eppes Guddes — glühende Wangen, bes. bei jungen Menschen sind das Zeichen von Krankheit), von solchen blühenden Gesichtern heißt es: 't si Kierfechsrousen.
bléien I (Osten, Norden: 'blijən) intr. Verb.: 1) «blühen» — wann de Ginz bléit, da sin d'Fraleit geckeg (bisw. Zusatz: Bei mir bléit en ëmmer, sot d'Meedchen), worauf die Frauen antworten: d'Männer si geckeg, wann d'Häd (Heidekraut, Erika) bléit (= fast das ganze Jahr hindurch) — de Bam bléit ewéi e Schlär (Schleier) — säi Weess bléit (gute Geschäfte); 2) «glühen» (von den Wangen, dem Gesicht) — auch med.: «rot entzündet sein»; 3) «bevorstehen» (bes. von Unangenehmen) — mäi Jéngelchen, 't bléit dir eppes doheem, an dat nët vu Stréi.
bléien II (Norden: 'blε:jən) trans. Verb.: «bläuen, mit Waschblau behandeln».
Bléik (Osten: Pléik) F.: «Plötze, Leuciscus rutilus» (Flußfisch).
Bleil (lok. phV.: häufig bləl, blεl, Osten auch: 'blAiəl, 'plAiəl, plAil, bisw.: 'bleiəl, blAu(l)) M.: 1) «Bleuel, flaches, an den Ecken abgerundetes Brett mit gerader Handhabe zum Klopfen der Wäsche» — Hänn ewéi Bleilen (große, dicke Hände) — domm wéi e B.; 2) «dummer Mensch» — o, ech B.! (ach, ich Dummer) — mancherorts wird unterschieden: Blail = das Gerät, Blell (bləl, blεl) = dummer Mensch (ähnlich: Döppen, Dous, Gräf, Plättel, Still u. a.) — Echt.: de B. loaslossen (ausgelassen sein); 3) «der breite Knochen im Vorderschinken».
bleilen trans. Verb.: «durchwalken, mit dem Bleuel bearbeiten, ausklopfen» (Wäsche).
Bléimel, Bléimer M.: «scheckige Kuh» (ländl.) — 't gët keng Kou B. genannt, däs si hätt e wäisse Fleck (oder: eng Strimmchen) (am Gerede ist immer ein Quäntchen Wahrheit); s. Blimmchen, Bless.
bléimelen intr. Verb. häufige lok. phV. zu blimmelen s. d.
Bléiser (Norden bisw. auch: Blieser) M.: 1) «Blaserohr zum Feueranblasen» — en hält sech esou stäif, riicht . . . wéi wann en e B. geschléckt hätt (auch für dünkelhaftes Auftreten) — da waart, elo huelen ech de B. (Drohung an Kinder, die Prügel verdient haben) — früher banden die Kinder eine Schnur an das eine Ende des B., diese Schnur hielten sie an die Ohren und ließen den daran pendelnden B. anschlagen, vom dadurch über die Schnur ins Ohr übertragenen Summen hieß es: ech héieren d'Metzer Doumklack lauden; 2) «Blasinstrumentspieler»; 3) «mechanischer Heubläser» (auch das Kompos.: Heebléiser); 4) iron.: «Schießgewehr».
Bléiss F.: «Blöße, weißgegerbte Haut ohne Haare», meist die Kompos.: Bocks-, Geesse-, Iesels-, Kallefs-, Schwéngs . . .bléiss (dafür auch: Kalwer-, Schofs-. . .wäiss) — zum Füttern der Schuhe, zum Einbinden der Bücherdeckel verwandt, früher als Pergament (Parjement, Pärjement) gebraucht.
Bléisst F.: «Blöße» — e wëllt sech keng B. gin.
Bléit F.: Art Aalbes (s. d.).
bleiwen (phV. cf. Ltb. 63) intr. Verb.: «bleiben» — Gebrauch: 1) absolut — Da bleift bis der gitt (scherzhaft, wenn man jem. nicht zurückhalten will) — wann en nët komme wëllt, da kann e b. — den Hond bleift nët (ein eben erst gekaufter od. zugelaufener Hund bleibt nicht bei seinem neuen Herrn) — dat Kand bleift nët (von einem lebensunfähigen Kind) — eise Kniecht, eist Meedche bleift nët (scil.: op sénger Plaz) — 't as fir ze b. (dauernd, endgültig); 2) mit adverbieller Ortsbestimmung — bleif hei — bleif do — bleif ewech (do, dovun) — Bleif ewech hanne vun de Päärd a vir vun de Fraleit (de Meedercher) — mäi Messer heescht nët Léin, et heescht Mrei bleif hei (abschlägiger Bescheid, wenn jem. ein Messer geliehen haben will) — et bleift dobäi — ech b. dobäi (ändere meinen Entschluß nicht) — dobäi bleift et nët, oder: ech loossen et nët dobäi b. (ich werde Berufung einlegen) — wou bleift deen dann nëmmen? 3) mit Präposition — bezuel, da bleifs d'um Haff — suerg, datt d'Kiirch am Duerf bleift — et bleift jo an der Familjen [Bd. 1, S. 121] — bleif bei der Wouerécht — bleif mer (zéng Meter) vum Leif — e bleift nët bei der Staang (er hält seiner Gruppe nicht die Treue, er bricht sein Versprechen) — e bleift nët bei der Saach (er hält nicht aus bei seiner Arbeit, er verschiebt das Thema) — ech b. am Schwonk, an der Gewunnecht — alles bleift beim Alen — onse Jong as a Russland bliwwen (ist in Rußland gefallen) — Brudder hin, Brudder hier, bleif mer vum Kiischtebam erof (kümmere dich nicht so viel um meine Frau); 4) mit einem Prädikat — du bas en Dabo, Geck, Efalt . . . an du bleifs een — hie bleift all säi Liewe (säi Liewe laang) blann — praedico, praedicas, et bleift wéi et as — mir wölle bleiwe wat mer sin — et bleift ewéi et as — bleif nëmme roueg! (rege dich nicht auf) — ëmmer brav (an éierlech) b.! — du Efalt deens de bas a bleifs; 5) mit Infinitiv — de Schnéi bleift nët leien — bei deem Ongléck sin der dräi leie bliwwen — Volkswitz: haut de Muergen as ee leie bliwwen (man will den Gesprächspartner glauben lassen, es sei jem. umgekommen, meint aber nur: «es ist einer im Bett liegen geblieben») — op engem bleiwe mer nët halen (die Abwesenheit eines Mannes hindert uns nicht am Handeln) — d'Aarbecht, de Krich bleift nët op ee Mann leien (die Arbeit wird getan, der Krieg geht weiter, auch wenn einer nicht mittut) — ech sin hänke bliwwen (a. — ich bin im Examen durchgefallen; b. — ich bin im Wirtshaus hocken geblieben) — et bleift ëmmer eppes hänken (wenn man jem. verleumdet, wird immer etwas geglaubt, selbst wenn alles erlogen ist) — hie bleift sëtzen (steigt nicht in die nächste Schulklasse) — d'Meedche bleift sëtzen (bekommt keinen Mann) — bleif stoen, halen (bleibe stehen, halte an) — bleift sëtzen (wenn jem. seinen Platz abtreten will) — ech sin domat hänke bliwwen (ich habe dabei viel Geld verloren); 6) bisw.: a) «übrigbleiben» — et bleift nët méi vill (scil.: rescht, iwwereg) — dräi vu fënnef bleift zwee (fënnef wéineger dräi bleift zwee — älter: et bleiwen ës der zwee) — dat Stéckelche bleift nach unzesträichen — déi Aarbecht bleift nach ze maachen — dat bleift nach ze beweisen; b) im Verb. mit loossen in folgenden Raa.: wann s de nët wëlls, da looss et b. (neben häufigerem: stoen) — looss dat b. (neben häufigerem: sin); 7) im Part. Präsenz, meist in neg. Wendungen — en huet keng bleiwe Plaz (er arbeitet nur vorübergehend dort, hat keine dauernde Stellung, auch von einem Saison- oder Gelegenheitsarbeiter); Konjugation: Part. Präter.: bliwwen (selten: ge-, lok. bliff, blif, selten bliwen) — Indik. Präter.: ech blouf, mir blouwen (Norden: ech bluff, mer bluwwen) — Konj. Prät.: ech bléif, mir bléiwen (Norden: ech bliff, mer bliwwen).
Bleiwes (Osten um Echt.: Bleiwens) N.: «Aufenthalt» in der Ra.: 't as ménges B. nët hei (auch: hei as kee B. fir mech — ich bleibe nicht länger hier); Echt.: 't as meiner Bleiwi'en nët mi (neben häufigerem: meines Bleiwens).
blénkeg, blénkzeg (Norden: 'blεŋŋ- kiç) Adj.: «glänzend» — b. Nues (dafür spaßhaft: e blénkege Känki = frz. quinquet «eine durch übermäßiges Trinken, durch Kälte gerötete Nase») — b. Box (durch Scheuern bes. am Hinterteil und an den Knien glänzend gewordene Hose) — b. Knäpp (Messingknöpfe, übtr.: Uniformierte, Soldaten) — maach mer d'Stiwwele b., ech gi freien — b. wéi en neie Su — Echt.: Dat Blénkigt as nët ëmmer dat Schinzigt (schinzeg, schinzeleg «recht schön») — de Koffer, d'Sëlwer, d'Schong b. reiwen (auf Hochglanz bringen).
blénken, blénkzen (phV.: Osten um Vianden bisw. 'bliŋŋkən, Norden: 'bləŋŋkən, Westen: 'ble:iŋkən) intr. Verb.: «blinken, glänzen» — Spww.: 't as nët alles Gold, wat blénkt — uewe b. ënne sténken (von Hoffärtigen: auffällige Kleider verdecken manchmal Schmutz des Körpers, ähnlich: Uewenerëm e Spëtzekranz, ënnenerëm de Läpp nët ganz — cf. auch: beschass) — Dee wëllt b., dee muss klénken (wer glänzen will, muß Geld ausgeben können) — Wat blénkt, dat stécht de Leit an d'An — Raa.: séng Box blénkt vun Dreck (cf. blénkeg) — 't bleift nët gutt haut, d'Sonn huet mer ze fréi geblénkt — hiirt Haus blénkt vu Propertéit.
Blénkert M.: = Aalbes (s. d.); im Jenischen: «Säbel».
blënnen, blennen trans. Verb.: «blenden» — d'Vulle b. (den Vögeln mit einem glühenden Eisen an den Augen vorbeifahren, damit sie mehr singen) — ech si ganz geblënnt (von allzu starkem Licht).
blënzelen intr. Verb.: «blinzeln». [Bd. 1, S. 122] | |