LWB Luxemburger Wörterbuch
 
Dallem, Dällem bis Danz- (Bd. 1, Sp. 181a bis 182b)
 
Dallem, Dällem (Nord.) M.: «Qualm» (cf.: Gallem).
 
dallen trans. Verb.: «mit Fliesen belegen» — fréier waren d'Hausgäng gedallt.
 
Daller, Dieler, Däller M.: «Talbewohner» (z. B.: die Wormeldinger im Ggs. zu den Oberwormeldingern).
 
Dallwee (Ton: 1) M.: «Talweg».
 
Damaascht (Ton: 2) M.: «Damast» (Seidenzeug, feines Tischleinen) — dafür auch: gebild Léngent; als Adj. gebr.: en damaaschte Kläd (damastenes Kleid für Heiligenfigur).
 
Damaaschte-: -blumm F.: «gemeine Nachtviole, Hesperis matronalis»; -praum F.: «Damaszenerpflaume».
 
damasséieren trans. Verb.: «nach Damastart weben».
 
damen I trans. Verb.: «zähmen, gefügig machen» (cf.: damiddeg, gedam, gedamer) — dee kréien ech scho gedaamt.
 
damen II unpers. Verb.: «schwül sein» (von der Witterung) — et daamt de Mëtteg.
 
Damerech M.: «Schnur, mit welcher der Flachsstrang beim Spinnen zugebunden wird».
 
damiddeg (Osten -méidig) Adj.: «niedergeschlagen, mutlos» (cf. auch: gedam, gedameg, gedamer).
 
damiddegen (Osten -méidigen) trans. Verb.: «demütigen, sich unterwürfig oder willfährig machen» (s. d. vorigen).
 
Damier (frz. Ausspr., Ton: 1) M.: «Musterung in hellen und dunklen Vierecken» (Steinfliesen, Mosaik, Stoffe usw.).
 
Damm (Pl. Dammen, Dim. Dämmchen, Pl. -ercher) F.: 1) «Dame» (feiner als Fra) — (cf. auch: Madamm) — den Här Minister a séng D. — eng besser D. — war et eng D. oder eng Fra?; 2) «Damenspiel» — (mat der) D. spillen; 3) «Dame» (im Kegel-, Kartenspiel) — déi lénks, déi riets, déi viischt, déi hënnescht D. — op d'D. spillen — Häärzer-, Kräizer-, Rauten-, Schëppend. — beim Kegelspiel: e gudden Dammespiller; 4) «Handramme» (bes. der Pflasterer); Mëschtd. (um den Mist festzuklopfen).
 
dammen trans. Verb.: «mit den Füßen festtreten, mit der Damm rammen» (cf. auch dämmelen, dämmeren); Dong bäidammen (mit einem starken, ruderähnlichen Gerät den Mist auf Wagen oder Karren festklopfen).
 
Dammes, Dammi s. Dommenek — Hausname: an Dammassen.
 
Dammi Vorname, Var. zu «Damian».
 
Damp (lok. phV. cf. Ltb. 4) M.: 1) «Rauch, Dampf» — 't kënnt D. aus dem Schaarstech — d'Maschinn gët mat D. gedriwwen (zwischen Rauch und Dampf wird also nicht unterschieden) — et geet mat D. de Bierg aus (schnell, wie mit der Eisenbahn) — mir gi mat D. (wir rauchen beim Gehen) — looss mer nach eng umaachen, da geet et mat D. — Spww.: Waarmen D. as besser wéi kale Wand — Wou D. as, (do) as och Feier (häufiger Zus.: sot den Eilespill, du huet e sech d'Hänn bei engem waarme, oder: frësch gepraffte Kéidreck gewiermt) — Keen D. ounéi Feier, 't sief dann, et hätt een op d'Äis geschass — Wetterregel: geet den D. riicht an d'Luucht, da gët (bleift) et gutt Wieder; 2) «Atem» (bes. schwerer, fliegender Atem) — do geet den D. engem aus (dabei kommt man in Atemnot) — übtr.: den D. geet em aus (er ist in großer Verlegenheit, er hat kein Geld mehr) — hie kann engem den D. waarm maachen (ins Gedränge bringen, in eine schlimme Lage bringen) — déi Aarbecht huet mech an den D. gedriwwen; 3) «Rausch, Betäubung durch geistige Getränke» — en as am D. (ähnlich: am Tubak); 4) «Verweis» — 't gët D. (es gibt heftige Vorwürfe, Schläge); 5) «Teigansatz, Sauerteig» (auch: Dangs, Däässem, Iwwerlaf, Usaz, im Ösling lok. Heffen) — den D. ass dack geléint gin (früher wurde der Sauerteig oft von Haus zu Haus ausgeliehen) — cf. entdämpen.
 
Damp- : -kessel M.: «Dampfkessel»; -maschinn F.: «Dampfmaschine»; -schëff N.: «Dampfer»; -walz F.: 1) «Dampfwalze»; 2) spaßh.: «plumpes Weib».
 
Dancing ('dεnnsiŋ) M.: «Tanzdiele».
 
danen Adv.: «dannen» — vun d. kommen (davon kommen) — s. Berlénk.
 
dangen trans. Verb.: «dingen» — Echt.: dangt der kän fer matzesprangen (so bieten die Halbwüchsigen in Echt. am Pfingstdienstag sich an, um für Fremde in der Springprozession gegen Geldbelohnung mitzuspringen) — de Bauer dangt sech eng Mod, e Kniecht.
 
Dangmaart M.: «Gesindemarkt» — folkl.: Gesindemärkte gab es in Luxemburg, Clerf, Diekirch, Hosingen, Remich (cf. Kënnerchesmaart).
 
Dangs M.: «Sauerteig» (gewöhnl.: Däässem — andere Bezeichnungen s. [Bd. 1, S. 182] Damp sub 5); Zussetz.: Dangsaul «irdener Napf zum Aufbewahren des Sauerteigs».
 
Danielsblumm F.: «Dahlia» (s. Dalia).
 
Dank (lok. phV. cf. Ltb. 4) M.: «Dankgefühl, Danksagung» (meist in neg. Sätzen) — ech krut de Gestank fir den D. — ech hun emol keen D. dermat ageluegt (Dank ernten) — ech brauch keen D. — ech wëll keen D., ech brauch awer och kee Gestank — se hun kän D. a kä Stank kritt (nicht den geringsten Dank) — s. das häufigere Merci.
 
dank dank Interj.: «danke schön» (Kindersprache).
 
dankber Adj.: «dankbar» — ech sin der d. derfir — et muss een ëmmer d. sin, a wann een och nëmmen an d'Hand mécht; Abl.: Dankbarkeet F.: «Dankbarkeit».
 
danken trans./intr. Verb.: 1) «danken» — ech d. (auf die Frage: wéi geet ët, statt einfach: merci) — ech d. der Nofro (häufig iron. Absage) — 't muss ee Gott fir alles d. (häufiger Zus.: och fir déi kleng Gromperen) — ech géif em ës des Däiwels (mam Däiwel) d. (ich würde ihm heimleuchten).
 
dankeswäärt Adj.: «dankeswert».
 
Dankverdénger M.: «Speichellecker».
 
dann, da (Echt.: da:n) (über den Ausfall des ausl. -n s. Fußn. S. 5) Adv. (bisw. Konj.): 1) «dann» (zeitlich) — bis d. (bis dahin) — d. ënt (ant) wann (hie und da) — a wat da geschitt? (ahnungsvoll oder drohend); 2) «nun» (zeitlich, oder «unter diesen Umständen») — da bas d'elo sou wäit (nun hast du es also erreicht, im guten u. schlechten Sinn) — an d.? (was nun?) — Echt.: an dan ('daan — was verschlägt's?) — d. as d'Bëtschel fett, d'Feier am Stréi (nun ist es geschehen, meist pejor.) — ma d., jo d. (in dem Fall) — da looss(e) mer goen! — an dann och nach (selbst unter diesen Umständen); 3) Flickwort in mannigfachen Verbindungen: da bal (s. d.) — da béng (s. d.) — da jee (s. d) — da jo! (ich bin einverstanden — od. iron.: das ist ja nett) — stärker als dajee, s. d. sub 1) — awuer (au revoir), äddi, bis muer dann! — dann hal dach op! da gutt dann! (wohlan denn!); 4) korrelativ als Konj.: wann dat stëmmt, da maachen ech a méng Sonndesbox (Sonntagshose); 5) «denn, eigentlich» (verstärkend bei Fragen) — wat wëlls de d.? (was willst du denn?) — wat d.? (Ton: 1 — unwillig) — wéi dat d.? (wie ist das möglich?) — wéi d.? — fir wat d.? (warum denn überhaupt?) — bas de da verréckt?
 
Danz (lok. phV. cf. Ltb. 5) M.: 1) «Tanz» — si ware beim (bei den) D. (dafür: Musek M.) — den Uesweiler D. (früher: ausgelassener Tanz, bei dem u. a. die Partnerinnen gehéicht «in die Höhe gehoben» wurden, häufig von der Kanzel aus verurteilt); 2) übtr.: elo geet den D. erem un (das Treiben) — engem den D. laang (waarm) maachen (warten lassen, hinhalten, zu schaffen machen) — engem den D. maachen (eine Strafpredigt halten) — cf. auch das Dim. Dänzchen.
 
Danz-:

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut