| danen Adv.: «dannen» — vun d. kommen (davon kommen) — s. Berlénk.
dangen trans. Verb.: «dingen» — Echt.: dangt der kän fer matzesprangen (so bieten die Halbwüchsigen in Echt. am Pfingstdienstag sich an, um für Fremde in der Springprozession gegen Geldbelohnung mitzuspringen) — de Bauer dangt sech eng Mod, e Kniecht.
Dangmaart M.: «Gesindemarkt» — folkl.: Gesindemärkte gab es in Luxemburg, Clerf, Diekirch, Hosingen, Remich (cf. Kënnerchesmaart).
Dangs M.: «Sauerteig» (gewöhnl.: Däässem — andere Bezeichnungen s. [Bd. 1, S. 182] Damp sub 5); Zussetz.: Dangsaul «irdener Napf zum Aufbewahren des Sauerteigs».
Danielsblumm F.: «Dahlia» (s. Dalia).
Dank (lok. phV. cf. Ltb. 4) M.: «Dankgefühl, Danksagung» (meist in neg. Sätzen) — ech krut de Gestank fir den D. — ech hun emol keen D. dermat ageluegt (Dank ernten) — ech brauch keen D. — ech wëll keen D., ech brauch awer och kee Gestank — se hun kän D. a kä Stank kritt (nicht den geringsten Dank) — s. das häufigere Merci.
dank dank Interj.: «danke schön» (Kindersprache).
dankber Adj.: «dankbar» — ech sin der d. derfir — et muss een ëmmer d. sin, a wann een och nëmmen an d'Hand mécht; Abl.: Dankbarkeet F.: «Dankbarkeit».
danken trans./intr. Verb.: 1) «danken» — ech d. (auf die Frage: wéi geet ët, statt einfach: merci) — ech d. der Nofro (häufig iron. Absage) — 't muss ee Gott fir alles d. (häufiger Zus.: och fir déi kleng Gromperen) — ech géif em ës des Däiwels (mam Däiwel) d. (ich würde ihm heimleuchten).
dankeswäärt Adj.: «dankeswert».
Dankverdénger M.: «Speichellecker».
dann, da (Echt.: da:n) (über den Ausfall des ausl. -n s. Fußn. S. 5) Adv. (bisw. Konj.): 1) «dann» (zeitlich) — bis d. (bis dahin) — d. ënt (ant) wann (hie und da) — a wat da geschitt? (ahnungsvoll oder drohend); 2) «nun» (zeitlich, oder «unter diesen Umständen») — da bas d'elo sou wäit (nun hast du es also erreicht, im guten u. schlechten Sinn) — an d.? (was nun?) — Echt.: an dan ('daan — was verschlägt's?) — d. as d'Bëtschel fett, d'Feier am Stréi (nun ist es geschehen, meist pejor.) — ma d., jo d. (in dem Fall) — da looss(e) mer goen! — an dann och nach (selbst unter diesen Umständen); 3) Flickwort in mannigfachen Verbindungen: da bal (s. d.) — da béng (s. d.) — da jee (s. d) — da jo! (ich bin einverstanden — od. iron.: das ist ja nett) — stärker als dajee, s. d. sub 1) — awuer (au revoir), äddi, bis muer dann! — dann hal dach op! da gutt dann! (wohlan denn!); 4) korrelativ als Konj.: wann dat stëmmt, da maachen ech a méng Sonndesbox (Sonntagshose); 5) «denn, eigentlich» (verstärkend bei Fragen) — wat wëlls de d.? (was willst du denn?) — wat d.? (Ton: 1 — unwillig) — wéi dat d.? (wie ist das möglich?) — wéi d.? — fir wat d.? (warum denn überhaupt?) — bas de da verréckt?
Danz (lok. phV. cf. Ltb. 5) M.: 1) «Tanz» — si ware beim (bei den) D. (dafür: Musek M.) — den Uesweiler D. (früher: ausgelassener Tanz, bei dem u. a. die Partnerinnen gehéicht «in die Höhe gehoben» wurden, häufig von der Kanzel aus verurteilt); 2) übtr.: elo geet den D. erem un (das Treiben) — engem den D. laang (waarm) maachen (warten lassen, hinhalten, zu schaffen machen) — engem den D. maachen (eine Strafpredigt halten) — cf. auch das Dim. Dänzchen.
Danz-: -bän Pl. N.: in der Ra.: ech hu meng D. haut vergiess (cf. -schong — ablehnend, nach einer Aufforderung zum Tanz); -bichelchen N.: «carnet de danse»; -cours (-ku:ər) M.: «Tanzkursus»; -meeschter M.: «Tanzmeister», bisw. für Hansworscht, Harlekéng; -musek F. und. M.: «Tanzmusik», erweitert: «Tanzdiele» — beim D. (auch einfach: beim Danz, beim Musek); -sall M.: «Tanzsaal» — den D. kieren (als Letzte vom Balle heimkehren); -schong M.: «Tanzschuh, feines Schuhwerk» — dat si keng Stiwwelen, dat sin déi rengsten D. (tadelnd für zu leichtes Schuhwerk) — spaßh. gebr. ähnl. -bän (s. d.): ech hun haut méng D. nët un (ich habe keine Lust zum Tanzen); -stonn F.: «Tanzstunde».
danzen (lok. phV. cf. Ltb. 5) trans./ intr. Verb: 1) «tanzen» — Spww.: 't muss ee mat de (deene) Meedercher d. déi een huet (man muß sich mit dem begnügen, was man hat) — Dee gär danzt, deem as gutt geien; Raa.: en huet gedanzt wéi d'Fatz um Bengel (er war bei jedem Tanz dabei) — danzen datt d'Schinne päifen — e léit, datt een derbei d. kann — mir mussen all no sénger Päif d. — hien danzt op der Kopp (tut etwas Verkehrtes) — si d. em d'gëlle Kallef (buhlen um die Gunst der Reichen) — si d. him op der Nues erëm (sie mißbrauchen seine Güte) oder: e léisst sech op der Nues d.; 2) «wirbeln, kreisen, herumflattern» — d'Bliéder d. an der Luucht (die Blätter wirbeln in der Luft) — en huet gedanzt vu Roserei — danz dach nët esou doruechter! — e gesäit d'Stären d. (betrunken, betäubt) — en deet mech d. (bringt mich in Wut) — si hun en d. gedon ewéi en Dillendapp — et danzt mer virun den Aën; 3) Buchdruckerei: «aus der Linie stehen» (von schief [Bd. 1, S. 183] gesetzten Buchstaben). Zur Flexion: Die äußerst seltene Form des Part. Praes. ist bewahrt in der Ra.: Danze Pafen, kréinen Hénger, päife Meed (Medercher) soll der Däiwel eenzock (stoensfouss) huelen (tanzende Geistliche, krähende Hühner, pfeifende Mägde soll der Teufel auf der Stelle holen) — Fleete Medercher, krien Hénger, danze Pafen, déi dräi soll ä vun der Welt verschafen.
Danzenochs M.: 1) eigtl. «Tanzochse» beim Umzug der Metzgerinnung am fetten Donnerstag, vor Fastnachtssonntag; in Echt. noch um 1900 ausgeführt; an diesen Umzug, bei welchem der Ochse mit Bändern und Papierblumen geschmückt war, schloß sich ein Tanz mit Volksbelustigungen; 2) übtr.: «auffällig gekleidete Person» — en as gerëscht (gefiizt) ewéi en D.
dap(p)er Adj.: 1) «ausdauernd» — en as d. drop lass gaangen — en huet sech d. gehalen; 2) lok. (in Münsbach belegt): unempfindlich (gegen Schmerzen) — iron.: Ma dou bas mer en daperen, en dapere Borscht.
Dapp (Pl. Däpp — Echt. dOOp, Pl. deep) M.: 1) «Kreisel» — Teile: die Spitze heißt Wuurzel, der verdickte Teil heißt Potschamp, ist die Spitze zu dünn, so heißt sie Hunnebeen — Kinderlied beim Kreiselspiel: Schnur, schnar, mäin Däppchen, Wibbeldewäppchen, 't as keen am ganze Lann (!), deen esou gutt danze kann (aus Eschweiler, Kant. Wiltz belegt) — den D. haën (den Kreisel treiben) — wéi en D. (im allg. «nach Wunsch, schön») — z. B.: gedréit ewéi en D. «schön gestaltet», e Meedche wéi en D. «gefälliges Mädchen» — e kënnt ewéi en D. (prompt, flink) — übtr.: den D. geet em (er ist in Angst) — cf. Wapp(es); 2) «Kerl» — e gesonten D. (gesunder Bursche) — en alen D. (alter Mann) - dommen D.! (= Dabo, s. d.); 3) meist im Pl. d'Däpp: «die Deutschen» (= Preisen) — cf. Vizdäpp (für die Trierer); 4) in der Ra.: e geet op den D. (auf Liebesabenteuer); Dim.: Däppchen (s. d.).
Dapp-: -holz N.: «Kreiselholz»; -land N.: «Deutschland» (Spottname — cf. Dapp sub 3); -männchen M.: «Welle am Spinnrad» (auch: Juppmännchen).
dappen I intr. Verb.: «trippeln, wacker voranschreiten» (bes. von Kindern), im Norden gebr. für das allgemeinere dabberen (s. d.).
dappen II intr./trans. Verb.: «coire» (auch: duppen).
Dar (da·r), Där (dε·r) F.: «Dörre», wo der Flachs und der Hanf auf dem Gerüst über dem Feuer getrocknet werden, um besser gebrochen werden zu können, so daß die holzigen Teile (Spällen) sich leichter von den Spinnfasern trennen, wenn der Flachs in die Briech-(kaul) kommt (s. Briech sub 2).
Dar (da·r), Där (dε·r), lok.: Duer, Echt.: do:ər, Norden: 'dwarən 'djεrən; Pl. Där(en), Deer Deerner M.: 1) «Dorn» — ech hun em den D. aus dem Fouss gezunn (ich habe ihm aus der Verlegenheit geholfen) — ech sin em en D. am A (ein Dorn im Auge) — wat en D. gët, spëtzt sech jonk (fréi — was ein Häkchen werden will, krümmt sich beizeiten) — e sëtzt do, wéi wann en en D. am Hënner hätt — sëtzt do wéi op Där (Dëschtelen an Dären, Picken an Där — ungeduldig) — e léiss sech léiwer eng Bierd Där(en) duurch den Hënner zéien, wéi . . . — d'Meedchen huet an en D. getratt (das Mädchen hat sich vergangen) — 't as an eng däreg Heck gefall, ma t' weess een nët, wat fer en D. et gestach huet; 2) «Dornstrauch» — mir hëtzen (heizen) de Bakuewe mat D.; 3) «Griesgram», häufig auch das Dim.: 't as schon en Därche wéi séng Mamm — als Strauch in: Hodar, Wäissdar.
Darapel M.: «gemeiner Stechapfel, Datura stramonium» (auch: Zigeinerkraut).
Darem, Daarm M.: «Darm» — e schafft sech den D eraus (tötet sich mit Arbeit) — e schafft, dass den D. em ielewäit eraushänkt (cf. auch Aaschdarem).
Daremfett N.: «minderwertiges Fett», auch: Träipefett (hauptsächlich zur Seifenbereitung, zum Schmieren der Schuhe verwandt).
daren (Wb. 06: darren) trans. Verb.: «Hanf trocknen» (cf. Dar, Där F.) 't gouf an der Räzkaul (Räzerei) gedaart. | |