Deckels-DeckelsboxDeckelsschmierDeckelskuerfDeckelstaartdeckenDeckenDekefraachendécouragéierenDedektiv, DetektivdedizéierenDedikassdedommagéierendeeglaangdeeglechdeemno, dëmnodeendeejéinegen, -jenegen, -jinnigendeeselwechten, -wichtenDeenhaiserdeesDeesseldeessenDefektdefektDeffdëffenDëfferend, Dëfferëntdëf(fe)rent, dif(fe)rentDëf(fe)renz, Dif(fe)renzDëf(fe)rentDéfilédéfiléierendéfinéierenDefinitiounDefizitdefizitärdeforméierenDeformatioundeftegdégagéierendégagéiertdégarnéierenDegendégéneréierenDégéneratiounDégoûtdégoûtantdégoûtéierendégradéierenDegrasdeho, dihodéiDéi, DeeDéidebuurgdéidenDéiderdéidlech, déitlichDéidrechdeiendeierDéierDéierchenDéierbechDeierbierchenDeier(ech)t, -ichtDéieregaartdéifDéifDéifDéifferdang, -déng, DifferdéngDéifertdéifréckegDéifstallDéiftdeikselenDéilgen, DeelgenDéilwëntdéimiddeg, deemiddegDeischendeitendeidendéiwechdéiwenDéiwereiDéiz, DitzDéiz, DitzdekapéierenDekapodekatéierendeklaméierendeklaréierenDeklaratiounDékolletédékolletéierenDekorDekorateurdekoréierenDekoratioundekretéieren | Deckels-: -box F.: «Hose mit Fallklappen» (auch: Falluede-, Falluedsbox, Guederbox), Wb. 06 nur: «Kinderhöschen»; -schmier F.: «doppeltes Butterbrot» (zwei mit den bestrichenen Seiten aufeinandergelegte Brotschnitten); -kuerf M.: «Korb mit Deckeln»; -taart F.: «Obsttorte mit Teigdeckel» — auch: gedeckelt Taart.
decken (lok. Osten: deken) trans./ intr. Verb.: 1) sinnlich: «be-, über-, zudecken», und zwar: a) «das Dach decken» — d'Haus as nach nët gedeckt — Echt.: en hoat mat Stri gedeekt (er hat frühzeitig den Strohhut aufgesetzt) — (cf. auch Deckel sub 3/b); b) «das Bett decken» (fertigmachen zum Schlafen) — en as an e gedeckte(nt) (gemaachtent) Bett komm; c) «den Tisch decken» — 't as fir siwe gedeckt (es ist für sieben Gäste gedeckt) — spaßh.: en huet dem Hond den Dësch gedeckt (er hat einen Hemdzipfel aus der Hose heraushängen); d) «die Pflanzen zudecken» (im allg. gegen Frostschaden) — d'Ärdbier gët mat Mëscht gedeckt; e) intr.: von der Farbe — d'Faarf deckt nët — eng gedeckte Faarf (diskret, ruhig) — e gedeckt(ent) Gréng (ein diskretes [Bd. 1, S. 198] Grün); f) beim Kartenspiel Éiweg: «Karten verdeckt auf andere hinlegen» (s. Blannen sub 3b); 2) übtr.: a) «den Rücken decken, die Verantwortung übernehmen»; b) «die Geldschuld decken» — eis Fräe (les frais) si gedeckt — auch: de Scheck war nët gedeckt; c) «ein Muttertier bespringen» (bes. von Hunden); d) beim Fußballspiel: «einen Spieler der Gegenpartei überwachen».
Decken (Echt.: Deken) F.: 1) «Decke» — et muss e sech der D. no strecken (man muß sich den schwierigen Verhältnissen anpassen) — si spillen (stiechen) ënnert enger D. (sie machen gemeinsames Spiel) — häufigste Arten: Jaquards-, Peerds-, Stepp-Wolldecken (s. d.); dazu Zussetz. in Echt.: Dekefraachen F.: «Frau, die daheim oder in den Häusern gesteppte Decken anfertigt»; 2) «Abraum über dem Steinbruch» (die Zimmerdecke heißt: Plaffong).
découragéieren trans. Verb: «entmutigen».
Dedektiv, Detektiv (Ton: 2 oder 3) M.: «Detektiv».
dedizéieren trans. Verb.: «widmen» — dazu: Dedikass F.: «Widmung» (z. B. bei einem Buch).
dedommagéieren trans. Verb.: «entschädigen».
deeglaang Adv./Adj.: «tagelang» — ech hun d. dru geschafft — eng d. Aarbecht.
deeglech (bisw. dieglech) Adj.: «täglich» — d'deeglecht Brout (der Lebensunterhalt) — 't as esou néideg wéi d'deeglecht Brout — 't as näischt iwwert (engem) säin Deeglecht — ech si ganz aus méngem Deeglechen (eraus) (aus meiner gewohnten Lebensweise herausgeraten) - en as nët a séngem (All-) Deeglechen, Daagdeeglechen; Spw.: En deeglich Drëps hillicht de Bodem (Du.: de Stän — Echt).
deemno, dëmno (Ton auf beiden Silben) Adv.: «demnach, dementsprechend» — 't as d. (das hängt davon ab) — en huet séier geschafft, d'Aarbecht as och d. (er hat schnell gearbeitet, die Arbeit ist auch dementsprechend ausgefallen) — d. Geld, d. Wuer (die Ware entspricht dem ausgesetzten Preis) — d. de Mann, d. d'Wuuscht (je nach Gebühr) — deemno de Fall fällt (s. Fall).
deen (lok. Westen: di·ən dε·ən, selten dən) Pron. M.: 1) Dem.: «jener» (pronominal und adjektivisch gebr.) — wat fir e Kuch häss de gär? Deen. (Was für einen Kuchen willst du? Jenen) — dësen an deen (dieser und jener — wie: Jann a Mann) — dee géif ech gär gesin, deen de Courage hätt. . . — deen elei(ten), deen elo(ten) — dee Mann war et (jener Mann war es) — dee ka mech gär hun (verächtl.) — dee Mount (nächsten Monat) - deen hei elei(ën), deen do elo(ën); 2) Rel.: «der, welcher» — deen et seet, dee kritt ës (wer es sagt, erhält Prügel) — deen et laang huet, léisst et laang hänken, deen et méi laang huet, dee schlääft et; Zussetz.: deejéinegen, -jenegen, -jinnigen «derjenige» — ech sin d. (mit einem gewissen Anflug von Stolz, oder auch leicht gereizt, drohend) — ech geséich d. gären (den möchte ich einmal sehen); deeselwechten, -wichten «derselbe» — dat wor der än, d.! (das war dir einer, doch noch einer, der Betreffende, oder: jener Kerl — hervorhebend, häufig mit einem pejor. Anflug) — en huet nach ëmmer d. alen Hutt um Kapp — ech hun d. ewéis du — bisw. statt: ech (hervorhebend, prahlerisch) — cf. auch: dat, déi.
Deenhaiser (Echt.) M.: «absonderlicher Mensch, Eigenbrödler».
dees s. däs, därs, där.
Deessel M.: «Querbeil» Echt. (mhd. dëhsel) — s. Diessel.
deessen (Echt.) trans. Verb.: «schwingen» (bei der Flachsbereitung) — mhd. dëhsen.
Defekt M.: 1) «Schaden, Fehler» (ursp. an einer Maschine); 2) übtr.: «körperl. und bes. geistiger Schaden» — en huet e liichten D.
defekt Adj.: «schad-, fehlerhaft» — mäi Velo as d.
Deff Vorname zu Adolf (s. d.), auch: Dëff, Doff.
dëffen trans. Verb.: «abschwächen» — d'Gaft an der Wonn war méi gedëfft (das Gift in der Wunde war abgeschwächt) — cf. tuffen, getufft sin.
Dëfferend, Dëfferënt (dəfə'rεnnt) M.: «Unstimmigkeit» — ech hun e klengen D. (Mëssel) mat em (frz. différend).
dëf(fe)rent, dif(fe)rent (Ton: 3) praed. Adj.: «verschieden».
Dëf(fe)renz, Dif(fe)renz F., dafür neuerdings Dëf(fe)rent M. (alle Ton: Endsilbe): «Unterschied» — en huet eng D. an der Caisse (Defizit oder Irrtum in der Kasse) — da's d'D. vum Ënnerschäd (darin liegt der Unterschied — iron.: gar kein Unterschied — oder auch: das ist das Wesentliche daran). [Bd. 1, S. 199]
Défilé (Ton: 2) M.: «Parade» (Moden, Truppen).
défiléieren intr. Verb.: «parademäßig, oder feierlich gemessen vorüberziehen» — d'Hechtercher d. an der Groussgaass, um Plësdarem (die kokettierenden Jünglinge defilieren in der Großgasse, auf dem Paradeplatz — in Stadtlux.).
définéieren trans. Verb.: «definieren»; dazu: Definitioun F. (Osten: -jun).
Defizit M.: (Ton: 1) «Defizit» dazu: defizitär Adj.
deforméieren trans. Verb.: «aus der Form bringen» — (aus der Form, der Fassong — façon — bréngen) — d'Wierder, de Sënn deforméieren — dazu: Deformatioun F. Osten: -sjun.
defteg Adj.: «tüchtig, wertvoll, gewichtig, kräftig» — eng d. Ried — en deftege Platt — en deftege Witz (grober Witz) — ech hat em eng d. (Ouerfei) geprafft (ich hatte ihm eine Tüchtige heruntergehauen).
dégagéieren trans. Verb.: «freilegen, befreien»; dazu häufiges Verbadj.: | |