|  déng Poss. Pron.: s. däin.
déngesgläich(en) Pron.: «deinesgleichen» — hal dech un d.! — denges gläich lieft nët méi!
déngetweën, deinetweën Adv.: «deinetwegen».
déngelen trans./intr. Verb.: «unnütze Arbeit verrichten» (zu «Ding») — wat e Gedéngels! — en déngelt de ganzen Dag, an owes as e vir widder an hannebäi.
déngen trans. Verb.: = dangen (s. d.).
déngen (lok. phV. — s. Ltb. 100) — intr. Verb.: 1) «dienen» — en déngt bei den Zaldoten — hat geet d. (sie tritt in Dienst); 2) «wirken, wirksam sein» — dat Mëttelchen huet nach ëmmer gedéngt — elo huet et gedéngt — 't huet näischt gedéngt — dat déngt dach alles näischt (das wird nichts an deiner Lage ändern) — wat kann dat dann déngen? (nützen); 3) «vor Gericht erscheinen, vertreten» — wien déngt fir dech? (wer vertritt dich vor Gericht?); 4) trans.: «die Messe dienen» — ech hun d'Mass gedéngt — auch abs.: wien déngt haut de muergen?
Déngen (Pl. Dénger) N.: 1) konkret: «Ding, Sache» (bes. wenn man nicht genau weiß, worum es sich handelt) — wat kaschten déi Dénger? (auf einen bestimmten Gegenstand bezogen) — wat as dat en D.! — 't as alt esou en D. — gëf mir och esou en D. (wenn man den Namen nicht kennt) — esou en Déngelches D. (eine Kleinigkeit) — aller gudder Déng sin dräi — wat sin dat Dénger! (Zus.: sot d'Fra, du huet se de Mann gelaust) — cf. Gedéngens, Gedéngs; 2) «Angelegenheit» — dat D. räisst nët riicht — dat si sénger Dénger (das sind seiner Streiche); 3) «Umstände» in den Raa.: dat geet nët mat richtegen Déngen zou — en as gudder Déng (guter Laune) — e mécht dem Däiwel séng Dénger (er macht Umstände — cf. wat e Gedéngs, Gedéngels, Gedéngens) — ech wärd deem D. ophëllefen! 4) übtr.: «Mädchen» — topecht, dommt, glott, houfrecht D. (ähnlich: Stéck); 5) cf. die Adv.: allerdéngs, gudderdéngs, neierdéngs, platterdéngs, schlechterdéngs.
Déngen M., Déngens F.: «der, die Dingsda» (Bequemlichkeit) — ech war dem Dénge begéint — has de déi al Déngens nët gesin? — (den) Déngens Jhang, Déngens Déngen — Westen, Oesling: den Déngenskiirchen, auch als ON.
Dénger, Dinger (Osten: Déiner) M.: «Diener», alt: «Knecht» — wann ee Rad fir den D. geet, an dräi fir den Här, da geet et d'Baach an (biergof); cf. Bedéngter.
Déngerschaaft F.: «Dienerschaft». [Bd. 1, S. 203]
Déngscht, Dingscht, Osten: Déinst, Nord.: Déngst, Dingst M.: 1) «Dienst, Dienstleistung» — en huet mer e gudden D., vill Déngschter geleescht — dat war en deieren D. (Übervorteilung) — domat huet e sech (selwer) e schlechten D. geleescht (damit hat er zu seinen Ungunsten gehandelt) — dat huet säin D. gemaacht (das ist ausgeleiert, abgenutzt) — ech sin em zu Déngscht(en) (bereit, Rede und Antwort zu stehen, den Kampf aufzunehmen); 2) «Amt, Dienstbotenstelle» im bes.: «Militärdienst» — et as am D., et geet an den D. (das Mädchen hat eine Dienstbotenstelle, tritt in ein Dienstverhältnis) — e versteet kee Spaass, en as am D. (von einem humorlosen Kerl) — strammen D. (strammer Militärdienst) — 't huet den D. opgesot (sie hat gekündigt) — am D. sin ech e Béischt, an ech sin ëmmer dran - Päärdsdéinst (gar schwerer Dienst, Echt.); 3) «Gottesdienst, Totenamt» — wéini huet en (as den) D.? (wann ist das Totenamt des Verstorbenen?) — 't war e schéinen D. — en D. mat dräi Hären — Kiirmesdéngschter (Seelenmessen am Kirmesmontag, früher auch -dienstag) — cf. Härendéngscht.
Déngscht-: -här M.: «Dienstherr», wie Patro; -äifer M.: «Diensteifer»; -joer N.: «Dienstjahr» — wivill Déngschtjoer(en) huet en?; -meedchen N., -mod F.: «Hausangestellte», s. Mod (Magd).
Déngsdénger M.: «ein jedermann untertäniger Mensch».
Deni, Dënni M.: (gespr.: 'de:ni, 'dəni) «Dummkopf, kopfloser Mensch».
Dëni, Dëniss (Ton: 1) Vorname: «Dionys» M., «Denise» F.
dénken intr. Verb.: «dünken» — Echt.: Wat dénkt Iech? (was ficht Euch an?).
denken (lok. Osten: dénken, Südwesten: 'dε·iŋŋkən, 'de·iŋŋkən) trans./ intr. Verb.: 1) «denken, überlegen»; 2) «eine Meinung haben» — Spw.: Ämol ech d. as besser wéi honnertmol ech duecht (besser vorher überlegen als nachher bedauern) — De Mënsch, denkt, eiser Härgott renkt — Raa.: denk emol un! denk der emol un, denk än sech un! Osten: denk äs! (stell' dir einmal vor!) — wat denks de dozou, dovun? (was ist deine Ansicht darüber?) — a wat denks de? (vorwurfsvoll) — ech diecht bal (ich würde meinen) — ech hu mer mäint derbäi geduecht (ich machte mir meine eigenen Gedanken) — dat hätt ech nët (vun him) geduecht (Verwunderung) — ech hun och esou geduecht — geduecht an nët iwerluegt — geduecht (auch: er-) an erlunn (frei erfunden) — wat huet en sech derbäi geduecht?; Konjugation: Praet.: ech duecht (Süden: duet, Osten und Oesling: dO:xt dO:çt, Nordösl.: dA:it da:çt), Part. Praet.: geduecht (ähnl. phV. wie d. vor.), Konj. Praet.: iç dA:it (ich dächte — nur Nordösl.) sonst bisw.: ech diecht (Süden: diet).
Denkziedel M.: «Denkzettel».
Denn (dεn) M.: «Tenne» (neben: Scheierdenn, Scheierenn) — en dillen, gedaamten, geplaten D. (gedielte, gestampfte, mit Fliesen belegte Tenne) — haart ewéi en dillen D.
Denn-: -plaatsch, -plätsch F.: «Handramme» (für Lehm, Boden, Zement); -räs, -rees N.: «Getreideabfälle in der Scheune» (ähnlich: Gefees); -schléier M.: «Gerät zum Einstampfen des Bodens der Tenne»; -schlo F.: s. d. vor.
dënn Adj.: «dünn» — Vergleiche: d. ewéi en (Zwiirsch)Fuedem, e Räis, e Bouneblat — säin Hoer, säi Baart steet esou dënn éwei aarme Leits Kar — übtr.: «schäbig» — dat do war al dënn! — Raa.: d'Äppel hänken d. — dënne Béier (Dünnbier) — d. Mëllech (halbsaure Milch mit Rahm) - d'Waasser as d. (Mosel: das Wasser ist seicht) — wann ech Meeschter wär, da géiwen d'Affekoten d. (auch: schmuel) Drecker maachen — eng d. Zong (böse Zunge) — eng d. Nues, d. richen (eine Spürnase haben) — en huet sech d. gemat (er ist verschwunden) — e geet mat mer duurch déck an d. (er steht in allem zu mir) — d. geséit (dünn gesät — Echt.: di Brav säin d. gesicht) — vun der dënner Déckt (s. Déckt) — den dënne Pitter, e mécht dënn (Durchfall) — allgem.: wanns de mech nët häss, da géifs de d. Drecker maachen — maach dech dënn! (= derduurch s. d.).
dënn-: -haideg Adj.: «dünnhäutig» (bes. von den Trauben); -brieder M., Pl.: in der Ra.: dən 'brjεdər 'bwArən (faulenzen) (Binsfeld — s. d. f.); -hëlzercher N., Pl.: in der Ra.: D. bueren; -kuch M.: «Platz-, Flammkuchen» (ähnlich: Flamekuch); -schësser M.: 1) «Diarrhöe» (dafür auch das Simplex: Schësser); 2) «Feigling, Hasenfuß, unbedeutender, kraftloser Mensch» (dafür lok. auch Baangschësser).
Dënnebam M.: «senkrechtes Brett am Schiffsgang» (Wb. 06) — im Norden für Tënnebam «Fichte, Tanne». [Bd. 1, S. 204]
dënnen trans. Verb.: «verdünnen» — d'Zopp, de Wäin, de Schnaps gët gedënnt.
Dënnt F.: 1) «Dünnheit» — ech fäärte kee Kadett vun dénger D.; 2) «Schneide» (des Messers, der Axt usw.); 3) «untere Rippe» (beim Schlachtvieh) — e Stéck vun der D. (bestimmtes Stück Fleisch, meist zum Kochen), häufig nur im Pl. gebraucht: d'Dënnten.
Dënschteg (Merschertal, Hauptstadt, Südosten), statt dessen: | |