LWB Luxemburger Wörterbuch
 
déngen bis Déinschteg, -ten; (Bd. 1, Sp. 202b bis 204a)
 
déngen (lok. phV. — s. Ltb. 100) — intr. Verb.: 1) «dienen» — en déngt bei den Zaldoten — hat geet d. (sie tritt in Dienst); 2) «wirken, wirksam sein» — dat Mëttelchen huet nach ëmmer gedéngt — elo huet et gedéngt — 't huet näischt gedéngt — dat déngt dach alles näischt (das wird nichts an deiner Lage ändern) — wat kann dat dann déngen? (nützen); 3) «vor Gericht erscheinen, vertreten» — wien déngt fir dech? (wer vertritt dich vor Gericht?); 4) trans.: «die Messe dienen» — ech hun d'Mass gedéngt — auch abs.: wien déngt haut de muergen?
 
Déngen (Pl. Dénger) N.: 1) konkret: «Ding, Sache» (bes. wenn man nicht genau weiß, worum es sich handelt) — wat kaschten déi Dénger? (auf einen bestimmten Gegenstand bezogen) — wat as dat en D.! — 't as alt esou en D. — gëf mir och esou en D. (wenn man den Namen nicht kennt) — esou en Déngelches D. (eine Kleinigkeit) — aller gudder Déng sin dräi — wat sin dat Dénger! (Zus.: sot d'Fra, du huet se de Mann gelaust) — cf. Gedéngens, Gedéngs; 2) «Angelegenheit» — dat D. räisst nët riicht — dat si sénger Dénger (das sind seiner Streiche); 3) «Umstände» in den Raa.: dat geet nët mat richtegen Déngen zou — en as gudder Déng (guter Laune) — e mécht dem Däiwel séng Dénger (er macht Umstände — cf. wat e Gedéngs, Gedéngels, Gedéngens) — ech wärd deem D. ophëllefen! 4) übtr.: «Mädchen» — topecht, dommt, glott, houfrecht D. (ähnlich: Stéck); 5) cf. die Adv.: allerdéngs, gudderdéngs, neierdéngs, platterdéngs, schlechterdéngs.
 
Déngen M., Déngens F.: «der, die Dingsda» (Bequemlichkeit) — ech war dem Dénge begéint — has de déi al Déngens nët gesin? — (den) Déngens Jhang, Déngens Déngen — Westen, Oesling: den Déngenskiirchen, auch als ON.
 
Dénger, Dinger (Osten: Déiner) M.: «Diener», alt: «Knecht» — wann ee Rad fir den D. geet, an dräi fir den Här, da geet et d'Baach an (biergof); cf. Bedéngter.
 
Déngerschaaft F.: «Dienerschaft». [Bd. 1, S. 203]
 
Déngscht, Dingscht, Osten: Déinst, Nord.: Déngst, Dingst M.: 1) «Dienst, Dienstleistung» — en huet mer e gudden D., vill Déngschter geleescht — dat war en deieren D. (Übervorteilung) — domat huet e sech (selwer) e schlechten D. geleescht (damit hat er zu seinen Ungunsten gehandelt) — dat huet säin D. gemaacht (das ist ausgeleiert, abgenutzt) — ech sin em zu Déngscht(en) (bereit, Rede und Antwort zu stehen, den Kampf aufzunehmen); 2) «Amt, Dienstbotenstelle» im bes.: «Militärdienst» — et as am D., et geet an den D. (das Mädchen hat eine Dienstbotenstelle, tritt in ein Dienstverhältnis) — e versteet kee Spaass, en as am D. (von einem humorlosen Kerl) — strammen D. (strammer Militärdienst) — 't huet den D. opgesot (sie hat gekündigt) — am D. sin ech e Béischt, an ech sin ëmmer dran - Päärdsdéinst (gar schwerer Dienst, Echt.); 3) «Gottesdienst, Totenamt» — wéini huet en (as den) D.? (wann ist das Totenamt des Verstorbenen?) — 't war e schéinen D. — en D. mat dräi Hären — Kiirmesdéngschter (Seelenmessen am Kirmesmontag, früher auch -dienstag) — cf. Härendéngscht.
 
Déngscht-: -här M.: «Dienstherr», wie Patro; -äifer M.: «Diensteifer»; -joer N.: «Dienstjahr» — wivill Déngschtjoer(en) huet en?; -meedchen N., -mod F.: «Hausangestellte», s. Mod (Magd).
 
Déngsdénger M.: «ein jedermann untertäniger Mensch».
 
Deni, Dënni M.: (gespr.: 'de:ni, 'dəni) «Dummkopf, kopfloser Mensch».
 
Dëni, Dëniss (Ton: 1) Vorname: «Dionys» M., «Denise» F.
 
dénken intr. Verb.: «dünken» — Echt.: Wat dénkt Iech? (was ficht Euch an?).
 
denken (lok. Osten: dénken, Südwesten: 'dε·iŋŋkən, 'de·iŋŋkən) trans./ intr. Verb.: 1) «denken, überlegen»; 2) «eine Meinung haben» — Spw.: Ämol ech d. as besser wéi honnertmol ech duecht (besser vorher überlegen als nachher bedauern) — De Mënsch, denkt, eiser Härgott renkt — Raa.: denk emol un! denk der emol un, denk än sech un! Osten: denk äs! (stell' dir einmal vor!) — wat denks de dozou, dovun? (was ist deine Ansicht darüber?) — a wat denks de? (vorwurfsvoll) — ech diecht bal (ich würde meinen) — ech hu mer mäint derbäi geduecht (ich machte mir meine eigenen Gedanken) — dat hätt ech nët (vun him) geduecht (Verwunderung) — ech hun och esou geduecht — geduecht an nët iwerluegt — geduecht (auch: er-) an erlunn (frei erfunden) — wat huet en sech derbäi geduecht?; Konjugation: Praet.: ech duecht (Süden: duet, Osten und Oesling: dO:xt dO:çt, Nordösl.: dA:it da:çt), Part. Praet.: geduecht (ähnl. phV. wie d. vor.), Konj. Praet.: iç dA:it (ich dächte — nur Nordösl.) sonst bisw.: ech diecht (Süden: diet).
 
Denkziedel M.: «Denkzettel».
 
Denn (dεn) M.: «Tenne» (neben: Scheierdenn, Scheierenn) — en dillen, gedaamten, geplaten D. (gedielte, gestampfte, mit Fliesen belegte Tenne) — haart ewéi en dillen D.
 
Denn-: -plaatsch, -plätsch F.: «Handramme» (für Lehm, Boden, Zement); -räs, -rees N.: «Getreideabfälle in der Scheune» (ähnlich: Gefees); -schléier M.: «Gerät zum Einstampfen des Bodens der Tenne»; -schlo F.: s. d. vor.
 
dënn Adj.: «dünn» — Vergleiche: d. ewéi en (Zwiirsch)Fuedem, e Räis, e Bouneblat — säin Hoer, säi Baart steet esou dënn éwei aarme Leits Kar — übtr.: «schäbig» — dat do war al dënn! — Raa.: d'Äppel hänken d. — dënne Béier (Dünnbier) — d. Mëllech (halbsaure Milch mit Rahm) - d'Waasser as d. (Mosel: das Wasser ist seicht) — wann ech Meeschter wär, da géiwen d'Affekoten d. (auch: schmuel) Drecker maachen — eng d. Zong (böse Zunge) — eng d. Nues, d. richen (eine Spürnase haben) — en huet sech d. gemat (er ist verschwunden) — e geet mat mer duurch déck an d. (er steht in allem zu mir) — d. geséit (dünn gesät — Echt.: di Brav säin d. gesicht) — vun der dënner Déckt (s. Déckt) — den dënne Pitter, e mécht dënn (Durchfall) — allgem.: wanns de mech nët häss, da géifs de d. Drecker maachen — maach dech dënn! (= derduurch s. d.).
 
dënn-: -haideg Adj.: «dünnhäutig» (bes. von den Trauben); -brieder M., Pl.: in der Ra.: dən 'brjεdər 'bwArən (faulenzen) (Binsfeld — s. d. f.); -hëlzercher N., Pl.: in der Ra.: D. bueren; -kuch M.: «Platz-, Flammkuchen» (ähnlich: Flamekuch); -schësser M.: 1) «Diarrhöe» (dafür auch das Simplex: Schësser); 2) «Feigling, Hasenfuß, unbedeutender, kraftloser Mensch» (dafür lok. auch Baangschësser).
 
Dënnebam M.: «senkrechtes Brett am Schiffsgang» (Wb. 06) — im Norden für Tënnebam «Fichte, Tanne». [Bd. 1, S. 204]
 
dënnen trans. Verb.: «verdünnen» — d'Zopp, de Wäin, de Schnaps gët gedënnt.
 
Dënnt F.: 1) «Dünnheit» — ech fäärte kee Kadett vun dénger D.; 2) «Schneide» (des Messers, der Axt usw.); 3) «untere Rippe» (beim Schlachtvieh) — e Stéck vun der D. (bestimmtes Stück Fleisch, meist zum Kochen), häufig nur im Pl. gebraucht: d'Dënnten.
 
Dënschteg (Merschertal, Hauptstadt, Südosten), statt dessen: Dënstig (um Grevenmacher, an der Untersauer von Diekirch bis Wasserbillig, um Vianden und nordöstlich von Mersch), Daasteg (Oesling), Daaschteg (im gesamten Westen, westl. von Wiltz ansetzend bis südlich von Capellen), Daaschten ('dA:- 'dO:- 'dA·u- 'dOA·- in der Südwestecke), vereinzelt im Süden: Déinschteg, -ten; die zweite Silbe vielerorts: -tig, -dig M.: «Dienstag» — en Dënschteg (nächsten Dienstag) — Zussetz.:

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut