Luxemburger Wörterbuch

ënnen Adv.: «unten» — d'Wiederen vun ë. daachen nët (die Ungewitter, die von Osten kommen, taugen nichts) — uewen ërem e Spëtzekranz, ë. ërem de Läpp nët ganz (zur Charakterisierung eitler, unordentlicher Frauen) — statt ënnen (ahd. untanân) erscheint längs der Westgrenze häufig ënner (ahd. untari) als Adverb (nicht nur als Präposition).

ënnenan (-'An, Stadtlx.: -'a:n) Adv.: «unten» (im Haus) «zu unterst» — si wunnen ë. (im Erdgeschoß) — 't läit ganz ënnenan — den Dreck sëtzt all ë. (unten z. B. in einer Flasche) — dazu: ënnendran, ënnendrun, ënnenof.

ënner(t) Präp.: 1) «unter, tiefer als», — ë. Dag schaffen — ë. dem Drëpsschlaag — ënnerem Dësch (ënnerem = ënner dem) — zéng Grad ë. Null — ë. dem éisträicheschen Régime — da's ë. aller Kanoun, Klarinett — mer hun am beschten, déi Saach ë. den Dësch falen ze loossen (kein Aufhebens davon zu machen) — ë. Buerggruef, ënnert Bomecht (bei Flurn. oft ohne Artikel) — e léisst alles ënnert sech goën (von einem hilflosen Kranken); 2) «zwischen» — ënner Bridder — ënner véier Aën — mir maen dat ë. ons aus — ë. äis gesot — 't muss än ë. d'Leit goën (man muß mit den Menschen verkehren); 3) «bei, mit» — ë. engem falschen Numm — ë. denen Ëmstänn.

ënner-/ Ënner- (Ton: wenn nicht anders angegeben, wie im Hochdeutschen) : -bannen trans. V.: «unterbinden» — eng Oder ë. (eine Ader abbinden) — -béideg s. auerbéideg; -béien refl. V.: «sich fügen»; -bidden tr. V. «unterbieten»; -bidden F.: «Regenfaß, Waschzuber, ovale Kelterbütte (Winzersprache)»; -bleiwen intr. V. «unterbleiben»; -bougen (-bouγən) Adj.: «untergeben»; -bräden trans. V.: «unterbreiten»; -bréngen trans. V.: «unterbringen»; -briechen trans. V.: «unterbrechen»; -daach (Ton: 3) M.: «Unterkunft» (Wb. 06: Ton: 1) — en huet kän Ë. méi; -daachs (Ton: 3) Adv.: «unter Dach»; -dauchen, -däichen, -daichen intr./trans. Verb.: «untertauchen»; -déideg Adj.: «unterwürfig, ehrerbietig»; -déngeg Adj.: «untertänig» — lokal: ënnerdéinig; -déngegkät F.: «Untertänigkeit»; -don Adj.: «ergeben, untertan» — Ech sin e groussen Hexemeeschter, Well, wann ech Hokes-Pokes son, Sin all Gespenster wéi all Geeschter, Mir ënnerdon! (D.); -drécken (Ton: 1) trans. V.: «nach unten drücken»; -drécken (Ton: 3) trans. V.: «nicht aufkommen lassen, vertuschen»; -duerf N.: «das untere Dorf» — z. B. in Niederdonven; -enän Adv.: «untereinander» — si gin ërem ë. (sie verkehren wieder miteinander) si hun eppes ënnerenän (sie haben einen heimlichen Zwist, ein gemeinsames Geheimnis); -erniert Verbadj.: «unterernährt»; -fänken trans. V.: «mit einer Tragstütze versehen» (eine Mauer u. ä.); -gank M.: «Untergang»; -gehëlz N.: «Unterholz» Nbf. -holz; -gezei N.: «Unterwäsche, Unterzeug»; -goën (Ton: 1) intr. V.: «untergehen» — dorop kann d'Welt ënnergoën (nach einer großen Ungerechtigkeit); -goën (Ton: 3) trans. V.: «ausholen, ausforschen» (Ga.); -ha [Bd. 1, S. 268] F.: «Auslichtung im Wald»; -halen (Ton: 1) intr. V.: «unter etwas halten» — en huet d'Kallef ënnergehalen (unter die Kuh); -halen (Ton: 3) trans. V.: 1) «die Existenz sichern» — e kann nach keng Familjen ënnerhalen; 2) «erworbene Kenntnisse sichern, in einer gewissen Gemütsverfassung bleiben» — en huet sech am Franséiseschen ënnerhalen — en huet sich dran ë. (z. B. in Rachegedanken gegen den Nachbarn) — dat as nëmmen de Sträit ë. (das dient nur dazu, den Streit weiterzuführen); 3) «ein Gespräch führen» — mer hun ons zimlech laang matenän ënnerhalen; 4) «sich vergnügen» (obszön); -halt M.: «Unterhalt» — fir engem säin Ë. suerge mussen (für seinen Unterhalt aufkommen) — den Ë. vun engem groussen Haus kascht än d'Aën aus dem Kapp; -hillichen, -hielechen trans. Vb.: «aushöhlen» — s. -minnen; -huelen (Ton: 3) trans Verb.: «unternehmen, in die Wege leiten» — du hues do eppes ënnerholl, dat räisst nët riicht (geht schlecht aus); -ierdesch Adj.: «unterirdisch» — d'Tempelhären haten en ënnerierdesche Gank vun hirem Dikrecher Haus bis op Gilsdorf (Sage); -kommen intr. V.: 1) «Obdach, Quartier finden»; 2) «eine Stelle, eine Versorgung finden» — op der Schmelz ë. (auf dem Hüttenwerk eine Stelle finden);