Luxemburger Wörterbuch

-schrëftlech Adv.: «schwarz auf weiß, verbrieft» — ech hun et ë. vun em — s. schrëftlech; -schreiwen trans./refl. Verb.: 1) «unterschreiben» — s. ënnerzeechnen; 2) «sich verbürgen» — ech géing dat blannemännches, mat béid Hänn (blindlings) ë. — ech ënnerschreiwe mech net derfir (bin meiner Sache nicht sicher) — ech ë. et mat méngem Blutt (Wahrheitsbeteuerung bei einer [Bd. 1, S. 269] Aussage — D.); -setzen I (Ton: 1) trans. V.: «unter etwas setzen» — Part. ënnergesat; -setzen II (Ton: 2) s. ënnersat; -sichen trans. V.: «untersuchen» — vu botz op ënnersichen (gründlich untersuchen) — e gët vum Dokter ënnersicht — d'Jhandaarmen ënnersichen d'Saach — mer ënnersichen äre Fall (Trostbescheid) — auch als Subst. gebraucht: Ënnersichen N.: «das Untersuchen, die Untersuchung» — d'Ënnersichen hëlleft näischt; -sichong, -suchung s. Enquête; -spéilen = ënnerminnen — den Uwer, Auwer as ënnerspéilt (Ösl.); -stoën I (Ton: 1) intr. Verb.: «unter etwas stehen, sich unterstellen» — looss mer e puer Minutten hei ë. bis de Schluet erlaanscht as; -stoën II (Ton: 2) refl. Verb.: «wagen» — ënnerstéi dech! (Drohung) — du huet en sech nët méi ënnerstan(en), ënnerstang(en), ënnerstaangen; -wäsch F.: «Unterwäsche»; -wäschen trans. V.: s. -spéilen, -minnen; -wand M.: eigtl. «Unterwind» (meist Ostwind) — wann et reent mat Ë., mat ënneschtem Wand, da reent et mat Onverstand; -wee(s), -weën Adj./Adv.: «auf dem Weg, unterwegs» — haut as all Mënsch ë. (ist jedermann im Freien) — en as laang ë. (bleibt lange aus) — 't as en Donnerwieder ë. (im Anzug) — 't as eppes bei hinnen ë. (Familienzuwachs in Sicht) — mer sin ë. opgehale gin — ech sin ë. (ich komme bald); -weisen trans. V.: «unterrichten» (meist schulmäßig) — d'Kanner ë. — en huet e schlecht ënnerwisen; -weisong, -weiséng F.: «Unterricht»; -welt F.: «Unterwelt, Hölle»; -werfen, -wërfen, -wierfen (Ton: 2) trans. V.: «unterwerfen»; -wierfeg (Ton: 1) Adj.: «unterwürfig» — s. ënnerdéngeg; -zeechnen, -zäächnen, -zaichnen (Echt.) trans. V.: «unterschreiben» (eigtl.: sein Handzeichen unter ein Schriftstück setzen); -zéien (Ton: 1) trans. V.: «hinunterziehen»; -zéien (Ton: 2) refl. Verb.: «sich unterziehen».

ënnerlech (-lich) Adj.: «innerlich».

ënnerzeg (-zig) 1) Adv.: «unter» — déi ënnerzech Säit (die untere Seite, im Gegensatz zu: déi iewenzeg S.) — di ënnerzig Säit vun engem Kläd (die linke Seite des Kleides); 2) Adv.: «nach unten zu» — de Wéngert läit méi ë. (mehr nach unten zu) auch: ënnenzig, ënnenzeg.

ënnescht Adj.: «unterst, unter» — den ënneschte Steen, — Pl.: ënnescht Steng (Bodensteine in der Mühle) — ënneschte Wand (s. Ënnerwand) — den ënneschte Rack (s. Ënneschtrack) — am ënneschten Dueref (im untern Teil des Dorfes — s. Ënnerdueref) — en huet en an d'ënnescht Hell verwënscht — d'Déif hun alles d'ënnescht d'iewescht gekéiërt (durcheinandergeworfen) — 't läit alles d'ënnescht (an) d'iewescht (durcheinander) — de Stéiër huet de Mann d'ënnescht d'iewescht gehäit (hat ihn umgeworfen).

Ënnescht- : -gaass F. (Ton auf Ënnescht): «Liebfrauen- (früher Maria Theresien-) straße in Luxemburg»; -Howelek Straße in Echternach — an Ënnescht-Howelek; -Pietres FN.: «Teil des Petrustales in Luxemburg, der am Unterlauf des Petrusbaches (Pietres) gelegen ist»; -rack M. Pl.: -räck: «Unterrock» — s. Stippchen, Petelär, u. unt. ënnescht, auch Ënneschtkläd (Ösl.); -Sauer F. s. Ënnersauer.

ënniichter s. anniichter.

Enquête, Angkett (Ton: 2) F.: «obrigkeitliche, meist gerichtliche Untersuchung».

Enregistrement (Ton: 3) M.: «Eintragungsamt», wie frz. enregistrement.

Ënsber ON.: «Insenborn», Gem. Neunhausen, Kanton Wiltz — 145.

ënschold, anschold präd. Adj.: «schuldtragend» — en as des ë. — en as et eleng ë. (er allein ist Schuld daran).

Ënsel F.: «Insel» — op der Ë. ënnert Iechternach (a Wann) — Name eines Stadtteils an der Peripherie von Esch an der Alzette (Arbeiterneusiedlung) — Ënselchen Dim.: «kleine Insel».

etaméiëren trans. V.: 1) «anschneiden»; 2) «anfangen, beginnen» — déi Fläsch as etaméiert (die Flasche ist angebrochen).

ent (ənt-) Präf. in fest. verb. Zussetz. In einer Gruppe von trans. V. bezeichnet ent- ein Rückgängigmachen dessen, was das einfache V. besagt. Einige Zussetz. sind direkt aus Substantiven abgeleitet, andere lassen sich direkt an ein Adj. anlehnen. Diese bezeichnen dann ein Wegnehmen der durch das Subst. oder Adj. ausgedrückten Eigenschaften. Weiter hat dann entdie Bedeutung «von etwas weg» angenommen. In einigen Fällen fand eine Vermischung von ent- mit der Präp. in ^< ahd. in statt, und diese Verbalzusammensetzungen bezeichnen dann das Geraten in einen Zustand.