| féi, Westgrenze (bes. Kant. Capellen): foi Interj.: «pfui» — dafür auch: fi(ch) — s. d.; Zussetz.: féi ba — féi dann — féi Däiwel — féi Louder — (diese Ausdrücke volksetymologisch mit d. folg. zusammengebracht).
Véi N.: «Vieh» — si hun e Stall voll V. (schöner Viehbestand) e schafft ewéi e V. (arbeitet übermenschlich) — e behëlt sech ewéi (e Stéck) V. (führt sich sehr unanständig auf) — de Mënsch as kee V. (man darf nicht zuviel von einem Menschen verlangen) — en huet eis behandelt wéi d'V. — esou e V.! (rücksichtsloser Vorgesetzter, Aufseher usw.) — d'V. muss säi Geschéck (richtige Behandlung) kréien [Bd. 1, S. 315] ewéi d'Mënschen; für Véi steht im Ösling Biisten (= gemeinlux. Béischten).
Véi- : -dëppen N.: «großer Topf, in dem das Fressen der Haustiere (bes. der Schweine) zubereitet wird»; -dokter M.: «Tierarzt», auch: Veterinär (s. d.) — iron.: ech gin nët bei dee V. (ich lasse mich nicht bei diesem rauhen Arzt behandeln); -friessen N.: «Futter des Viehes» (bes. das im Véidëppen zubereitete); -fudder N.: «Futter des Viehs» (im Unterschied zum vor. bes. das Getreide); -handel M.: «Viehhandel»; -händeler M.: «Viehhändler»; -hond M.: «Hofhund»; -jong M.: «Hütejunge»; -kessel M.: cf. -dëppen; -maart M.: «Viehmarkt» (sowohl für die Veranstaltung wie für den Platz, auf dem der V. abgehalten wird, daher häufiger Platz- oder Straßenname in größeren Ortschaften) — dat as eng Schan (Schande), e Stomp (Schimpf) fir de V. (das ist sehr häßlich) — mir sin hei op kengem V. (Zurechtweisung, wenn jem. sich allzu laut gebärdet); -mod F.: «Stallmagd»; -salz N.: «Viehsalz» (ungereinigtes Salz) dafür auch: rout Salz; -won M.: «Viehwagen» (der Eisenbahn); -zuucht F.: «Viehzucht» — wat solls du vun der V. kennen? (davon verstehst du nichts — allgem.)
Veianen, lok.: Veiannen, Veienen, Veinen, Veien ON.: «Vianden», Kantonalhauptort — 130; Veianer Adj.: «Viandener» — d'V. Geken (die V. Gecken, beliebter Spitzname der Viandener), Këppchen (als Luginsland benutzte Bergkuppe östl. von Echternach), Knéibriecher (saurer Wein), Kränzercher (in Vianden hergestelltes Gebäck in Kränzchenform), Nëss, Nëssmaart (V. Nüsse, Nußmarkt), Wäisserten (die V. Tüncher, anderer Spitzname der Viandener), Wäissquaast (dasselbe).
Féichen F.: Dim. zu Fou (s. auch Faass, S. 62).
Féidéier, lok. Feedéier, Fidéier, N.: 1) örtl. verschieden gebr. für Tiere aus der Familie der Mustelidae = Feech (s. d.), dafür auch: Fëss (s. d.) — e sténkt ewéi e F.; 2) Wb. 06: «Habicht»; 3) eigtl. als Véidéier (Viehtier) verstanden: «Biest», auch auf Menschen bezogen — wat as dat elo da fir e F. (auffälliges Frauenzimmer) — in allen drei Bed. auch Déier allein (s. d.).
féidéiesch, feedéiesch Adj.: «mörderisch, höllisch» in der Ra.: ech hun eng f. Péng (Pein) ausgestanen.
Feientskloak (Echt.) F.: «Feindesglocke» (im Nordturm der Echternacher Pfarrkirche, kündigte die Ankunft von Feinden an).
Feier (lok. phV. cf. Ltb. 63) N.: 1) «Feuer» (eigtl. u. übtr.: Eifer, Begeisterung), im bes.: «Feuersbrunst» — Spww.: Dee mam F. ëmgeet, verbrennt sech (wer sich in Gefahren begibt, kommt darin um) — Wann d'F. am Stréi as, dann as kee Läsches méi (cf.: wann déi al Scheiere brennen — sub al, 1, S. 17) — Wou kee F. as, do as keng Flam (wo der Eifer, die Begeisterung fehlt, da gedeiht das Werk nicht) — 't as kee F. am Gudden — Wou et dämpt, do as F., awer nët ëmmer hannert enger Heck (Varianten cf. sub Damp, 1, S. 181) — Wäit vum F. kann al gin den Zaldot (R I/39) — E gutt F. brennt sech lass (was einen Menschen im Innern bewegt, kommt auch mündlich zum Ausdruck); Raa.: dat Kand huet F. an der Box (das Kind hat Temperament; Wb. 06: fühlt sich unsicher, ist ängstlich) — wann e sech nët begannt, da maachen ech em F. bei d'Box, den Aasch (ich werde ihn durch Angst antreiben) — ech haën der eng, datt d'F. der vrun d'Aë kënnt (daß es dir vor den Augen flimmert, auch: datt et F. gët) — hatt géing fir hien duerch d'F. goën — en as ëmmer gläich F. a Flam (er braust sofort auf) — en as F. a Flam fir déi Saach, dat Meedchen (begeistert) — dann as d'F. am Stréi (dann bricht der Streit los) — spill nët mam F. (begib dich nicht in Gefahr) — e fäert säi Papp wéi d'F. (cf. fäerten) — e war ee F., en huet F. gespaut (Wutausbruch) — 't war e F. wéi an enger Häll (ein höllisches Feuer) — ech halen, leën, stiechen, strecken d'Hänn derfier an d'F. (ich verbürge mich dafür, ich bin davon überzeugt) — en huet kee F. méi (seine Energie ist gebrochen, er ist impotent) — elo stin ech tëschen zwee F. (zwischen zwei Gefahren) — (Echt.: kä F. a kän Flam = kalter Herd, keine Anstalten in der Küche zum Bereiten des Essens) — d'Iesse steet um F. (auf dem Herd); zu Kindern: géi kuck nom F. (wenn man von etwas reden will, das nicht für Kinderohren bestimmt ist) — d'Kanner sollen nët an d'F. stuerken (die Kinder sollen nicht ins F. starren) — spill nët mam F., soss piss d'an d'Bett (spiele nicht mit dem Feuer, sonst wirst du das Bett nässen) — d'Hex kuckt an d'F. (in Spukgeschichten, [Bd. 1, S. 316] Pyromantie) — F. a Flam an an d'Häll gestouss (schlimme Strafe) — 't richt nom F. (es riecht brenzlich); verbale Formeln: gëf mer F., hues de F., kann ech F. kréien (Bitte um Feuer, wenn man rauchen möchte) — 't as F. (eine Feuersbrunst ist ausgebrochen) — 't gët F. (eine Feuersbrunst bricht aus) — (d')F. maachen, ufänken (das F. anzünden) — stëppel am F. (auch: d'F. — schüre das F.) — e schléit F. (eigtl. er schlägt Feuer, mit dem Feiergeschir — s. d.; übtr.: er ist säbelbeinig, stößt mit den Füßen aneinander, zerfasert sich beim Gehen den Saum der Hosenbeine, oder: er tritt stramm auf) — F. huele goen (früher: am Morgen zum Nachbarn glühende Kohlen holen gehen, wenn die eigenen unter der Asche verloschen waren — Zeichen von Nachlässigkeit oder Geiz); 2) med.: a) «intensives Hitzegefühl (etwa bei einem Ausschlag), Fieber» — de Kranke war ee F. an eng Flam (hohe Fieberglut); b. «brennender Ausschlag» — wëllt, Wëll-, Wëlwerds- (Willibrordus-)feier (Hautausschlag) — Das gesegnete Wasser des Willibrordusbrunnens in Wilwerwiltz (Prozession am Pfingstmontag) wird dagegen gebraucht — Antoniusfeier (Rotlauf der Schweine).
Feier- / feier-: -ämer, -emer M.: «Feuer-, Löscheimer»; -bléiser M.: «Blasrohr»; -blumm F.: 1) «Klatschmohn, Papaver Rhoeas»; 2) «Berg-Wohlverleih, Arnica»; -bock M.: «eisernes Gestell zum Auflegen der Feuerung» — s. Brandrutt; -boun F.: «Feuerbohne, Phaseolus multiflorus»; -brand M.: «Feuerbrand» — Kinderreim: d'Fra hëlt e F. a schléit mech op méng recht Hand; -eisen M.: 1) = bock; 2) «Feuerstahl» (Stahl zum Feuerschlagen); -fest Adj.: «feuerfest» (bes. von Tonware); -geschir N.: «Feuerzeug» (de Steen, de Stol an de Schwamp); -häerd (Wb. 06: -hierd) M.: «Feuerherd»; -hok M.: «Feuerhaken» (dient bei der Feuersbrunst dazu, die brennenden Balken vom Dach zu ziehen); -hol M.: «Feuerhaken» (Ösl.) — lok.: -héil (Hosingen); -klack F.: «Feuerglocke» (Echt.: -gloak — eine besondere Glocke in der alten Pfarrkirche, die nur bei Gelegenheit von Feuersbrünsten geläutet wurde); -kraut N.: «schmalblättriges Weidenröschen, Epilobium angustifolium»; | |