virstreckenvirstréckenVirstreech, -sträächVirsuergVirtrëttvirtriedenvirtuddelenvirunvirun, vrunVirunVirwäisvirweisenvirwerfenVirwëtz, VuerwëtzvirwëtzegVirwëtzegkätvirwëtzenVirwëtznuesVirwëtztiitchen, -tutVirworfVirwuertvirzäitenvirzéienvirz(e)jor, virz(e)joort(en)VirzockvirzoppenvirzouFirlefanzFirlefäschtFirmaFirmamentfirmenFirminfirnzenFi(i)rschtFiscFischiFisek, PhysikFisekFisekerFiseksschäfferfiselegFise(le)min, FëseminfiselenfiselenfiselenfiselenFiselerFiselreenFisemFisematentenFisigaukesFiselmatentenfisemegfisemenFisemmreiFisemerappeschFisi, FüsiFiskalFiss(i)FissFistelFistelfisterenFistermännchenFistertinnesfisterenFistonFistongFiténgFitisFitschFitschFitschFitschebouFitschefäilFitscheruttfitschegfitschenFitschertFittchenFittiboufixFixFixfeierFixfeieschkëscht, -lued, FixkëschtFixholzFixspounfixéierenVizViz-VizapelVizbirVizbauerVizbaierchenVizbattiVizbäerendVizbrudderVizdappVizpatt | virstrecken trans. Verb.: «vorstrecken, leihen» — en huet mir eng gehéiereg Zomm virgestreckt.
virstrécken intr. Verb.: «vormachen, wie gestrickt werden soll».
Virstreech, -strääch M.: eigtl. «der erste Schlag», dann «Vorrecht» (cf. Virhand) — Echt.: d'wëll Schwäin haten do noach ëmmer de Virstraich, si waren Häier a Määster an deem Ek.
Virsuerg F.: «Vorsorge, Vorrat» — hie schafft op d'V.
Virtrëtt M.: «Vortritt» — ech gin (loossen) him de V., datt e seng Konscht kann ausleën.
virtrieden intr. Verb.: «hervortreten, auftreten, sich bemerkbar machen» — Echt.: do ging äich awer virtreden, mich der Saach oanhollen a mäi Man stelen.
virtuddelen trans. Verb.: «vorschwatzen».
virun Adv.: «vorwärts, voran, weiter(hin)», in vielen unfesten Verbalverbindungen und gelegentlich absolut — v. mam Jabel (nur vorwärts) — fuer v. (fahre weiter) — gëf v. (wenn die Kinder sich beim Fangspiel abschlagen, auch beim Kartenspiel: ich hebe nicht ab) — 't geet nët v. mat em (er macht nicht voran) — de Blummestack geet nët v. (setzt nicht zum Wachstum an) d'Krankheet geet v. (die Krankheit ist ansteckend, oder: macht Fortschritte) — si loossen hiren Eelsten v. goën (weiterstudieren, und zwar zunächst von der Primärschule an die Mittelschule, dann von der Mittelschule an die Universität) — looss de Plättel v. goën (reiche die Speiseplatte weiter) — är Saach geet virun (eure Eingabe ist weitergeleitet) — d'Gemeng hëlleft hinne vill v. (gewährt ihnen Unterstützung) — de Bail lääft virun (der Mietvertrag läuft weiter) — maach esou v. (betrage dich weiterhin so gut, bisw. auch iron.) — e kënnt nët v. (er macht keine Fortschritte in Handel, Schule) — wéini maacht der v.? (wann wird geheiratet?) viru, vira (Ösl.) maachen (sich beeilen) s. tommelen — ech hat em eppes gesot, dat seet en nët v. — dat do ass nët fir v. ze soën (unglaublich, gefährlich, unangenehm).
virun, vrun Präp.: «vor» a) örtl. — v(i)rum Haus (= virun dem Haus), dafür im äußersten Norden: viran d'Haus (Weiswampach) — kuck v(i)- run dech! — a wann ech der Doud v(i)run (den) Aën hätt — hie mécht v. sech statt hannerun sech (von einem äußerst dummen Menschen); b) zeitl. — Ga.: 't soll ee keen Dag v(i)rum (= virun dem) Owend luewen (lok. dafür: vir ëm, virm) — vrun der Schoul (vor Schulbeginn) — vrun aler Zäit — vru Joëren; c) vergleichend — vrun allem suerg fir e gudden Numm (iron.: a fir e gudde Stullgank) — doëranner as ee v(i)run deem aner(en) (der eine versteht, kann es besser als die andern); d) zur Bez. der Reihenfolge — hie wollt mat aller Gewalt v(i)run déi aner kommen — ech si wäit v. him, en trëtt mer d'Fieschten nët of; e) zur Angabe des Grundes, wofür meist vun (s. d. sub 9).
Virun M.: 1) «Fortschritt, Betriebsamkeit» — dee Bauer schafft op de V.; 2) «Vorteil» — en as op de V.
Virwäis M.: 1) «aufzuweisende Leistung» — du hues nach kee V. (nichts aufzuweisen) dafür auch: Vir-, Opweises; 2) bisw.: «Verweis». [Bd. 1, S. 381]
virweisen trans. Verb.: «vorzeigen» — du hues näischt virzeweisen ewéi Dommhäten (cf. opweisen).
virwerfen trans. Verb.: «vorwerfen» — ech hu mer an där Saach, an deem Artikel näischt virzewerfen — si hu mer de Kascht virgeworf.
Virwëtz, Vuerwëtz (Vir-, Vuerwatz) M.: 1) «Vorwitz, Neugier» — ausweichende Antwort auf vorwitzige Frage: V. mat Äppelschnëtz (Echt.: Vuerwatz mat Epelschnatz) — ech gin nach e bësselchen de V. dreiwen, spazéiere féieren — de V. hat e gestëppelt (er war von Neugier getrieben) — du kriss de V. gestëppelt (dein Vorwitz wird bestraft werden) — de V. huet nët vill Hannerwëtz (Vorwitz weist auf wenig Gescheitheit); 2) «vorwitziger Mensch» — du ale V.; 3) «erhöhter Absatz an einem Fenster» (dafür auch: Marche-pied).
virwëtzeg, vuerwatzig (Echt.) Adj.: «vorwitzig, neugierig» — v. wéi eng al Fra — v. Aën, Oueren — eng v. Nues (aufgeschürzte Nase) — ech wier nawell v. (fir) ze héiere wéi dat ausgoung — ech sin nët v. fir et ze héieren (unangenehme Nachricht) — du muss déng v. Nues an alles erastrecken — eng v. Plaz (Platz, von dem aus man viel hört und sieht) — dazu die Abl.: Virwëtzegkät F.
virwëtzen intr. Verb.: «Vorwitz treiben».
Virwëtznues F.: «vorwitziges Kind» — bleif ewech, du kleng V.
Virwëtztiitchen, -tut F.: «Düte Zuckerwerk, in welcher ein kleiner Gegenstand verborgen ist, um den Vorwitz der Kinder zu reizen» — 't as eppes ewéi eng V. (ein Neugier erregender Gegenstand) — 't gesäit een em an d'Virwëtztiitchen (Kleidausschnitt) — Kosewort: du méng kleng V.
Virworf M.: «Vorwurf» dafür auch: Reproche (wie frz.) — 't soll kee V. sin (wenn man jem. eine Kritik zu sagen hat).
Virwuert N.: «Vorwort» (Wb. 06).
virzäiten Adv.: «ehemals».
virzéien trans. Verb.: 1) «nach vorne ziehen» — de Waggon gët virgezunn — zéi vir! (ruft der Rangiermeister); 2) «vorziehen, den Vorzug geben» — en huet et virgezunn näischt ze soën — sonst lieber: léiwer hun, maachen usw.
virz(e)jor, virz(e)joort(en) Adv.: «vorvoriges Jahr» — v. an e puer Deeg drop! (ablehnend: St. Nimmerleinstag) — Hut Dir keng gebake Biren méi vu virzejor?
Virzock M.: 1) «Vorzug» — ech gin deem Mëttel de V. — dafür meist: Präferenz F.; 2) «Vorsprung» in der Ra.: ech gin (kommen) em op de V. (ich warte ihn ab, lauere ihn auf) — en as mer op de V. komm, e war iis op der Virzock gaang (ist mir zuvorgekommen).
virzoppen Adv.: «vor der Morgensuppe» (ehe der Kaffee bei dem Volk eingebürgert war, aß man am Morgen Suppe — s. Zopp = allgem. Mahlzeit).
virzou Adv.: «vor die Augen» in der Ra.: alles wat em v. kënnt hätt e gär.
Firlefanz M.: 1) «etwas Nichtiges, nur zum Schein Vorgenommenes»; 2) «Flitter, wertloser Kleiderbehang» — wat hat dat elauter F. u sech hänken; 3) «Aufschneider» (ähnlich: Blos-, Bretzaasch).
Firlefäscht Phantasiename im Abzählreim: Mäin Numm as Fra F., Rommelstäsch, alte Kéis / Wann déi jong Dämmchen et wéiss / Da wär si méi frou, dass se as.
Firma F.: 1) «Firma, Gesellschaft»; 2) geringschätzig: «Gesellschaft, Sippschaft» — déi ganz F. ka mer gestuel gin — wat eng F.
Firmament N.: «Firmament» — a wann och d'F. antréil, ech bléif bei ménger Ried — 't as kee Stär am F. — esou vill Stären um F. stin.
firmen s. fi(i)rmen.
Firmin männl. Vorn. — erscheint als Firm, Firmchen, Firmi.
firnzen intr. Verb.: «ölähnlichen Geschmack haben» (von überalterten Weinen — cf. eelzen sub 2).
Fi(i)rscht † M.: «Fürst» — cf. Kurfirscht.
Fisc (wie frz.) M.: «Fiskus».
Fischi s. Fichu.
Fisek, Physik (-ek, -ik) F.: 1) «Physik», dazu die Zuss.: Fiseksprofesser, -sall, -stonn; 2) «Schwarzkunst, Zauberei»; 3) «Taschenspielerkunst(stückchen)» — déi kennt d'F. (kann hexen).
Fisek M.: 1) «Flinte» — e geet ëmmer doeruechter mam F. um Bockel; 2) «gesunder, kraftstrotzender Mensch» — 't as een ewéi e F. — gesond ewéi e F.; 3) Hüllwort für «penis»; 4) in Kraftausdrücken: Hacker-, Happer-, Nondi-, Zacker-, Zapperfisek (ähnlich: Nondiflënt u. ä.). [Bd. 1, S. 382]
Fiseker M.: «Zauberer» (Hexemeeschter).
Fiseksschäffer M.: «Büchsenmacher». | |