Luxemburger Wörterbuch

-méck, -mësch F.: «Grasmücke» — s. Graatsch; -putsch, -wësch M.: «zum Kesselscheuern dienender Graswisch»; -som M.: «Grassamen»; -stä, -stee F.: «Futterversteigerung»; -stéck N.: «mit Futter bestandenes Feld».

gratinéieren intr. Verb.: «mit einer Kruste backen, meist mit Käse und Buter» — dazu: au gratin (wie frz. — Ton: 2) — au gratin am Schäffche preparéieren.

Gratifikatioun F.: «Gratifikation».

gratis Adv. (auch adjektivisch): «unentgeltlich» — e gratis(se) Billet.

Grattoir (wie frz., aber Ton: 1) M.: «Ziehklinge zum Abschaben der Sohle und der Absätze» (Schusterspr.).

gratuléieren, grateléieren intr. Verb.: «gratulieren» — iron.: da kanns de der g. (dann geht es dir schlecht) — dafür auch: felicitéieren; dazu Gratulatioun F.

Grau(e)l M.: 1) «Abscheu, Ekel»; 2) «große Furcht» — de G. as e béist Déier.

graulen I unpers./refl. Verb.: «Abscheu empfinden, sich grauen, bange sein, fürchten» (bes. gespensterhafte Wesen) — et grault mech — ech graule mech dergéint — 't grault mech duerch de Bësch ze goën — gelegtl. pers.: déi Aarbecht do grault mech — auch: grailen.

graulen II unpers. Verb.: «schallen» — 't huet gegrault bis an d'Wolleken (etwa das Bellen der Hunde zur Nachtzeit).

Graulert M.: s. Fäertert sub 2/a.

grausam, grausem Adj.: «grausam» — bes. adverbial in superlativischer Bed. — do iirs de dech g. — en as g. delikat (sehr empfindlich); dafür allg.: uerg, wéischt, wëll.

grave (gra:f, aber flektiert gra:vən) Adj.: «ernst, schwerwiegend, schlimm» — da's e gravë Fall; dafür allg.: schwéier, schlëmm.

gravéieren (-v-) intr./trans. Verb.: «gravieren, einritzen» — dazu: Graveur (Ton: 1) M.; Gravure (wie frz.) F.

gravetéitesch, gravedéitesch Adj.: «gravitätisch» — auch: granedéitesch und gar grenadéitesch (anklingend an Grenadéier).

Gravetzbank (Einzelbeleg aus Grevenmacher †) F.: «Gerät zum Aufkratzen der Wolle».

Gräf, Greef (Pl. Gräfen, Gräfer) M.: 1) «Mistgabel» — 't as fir an e G. ze lafen (es ist zum Davonlaufen, zum Verrücktwerden) — lok.: 't as fir mam blousen (Hënner) an e G. ze lafen (sprangen) — e G. mat dräi Zénken (Dreizack) — 't paakt een et nët mat engem G. un (so schmutzig, auch moralisch) — en huet e puer Hänn ewéi [Bd. 2, S. 76] e G. (große, ungeschlachte Hände) aber: Fangere wi Gräfer (unsaubere Finger) — gët em e G. an d'Hand, dann as en a séngem Element (anspruchsloser Bauernjunge); 2) übtr.: «Finger» — maach déng Gräfen emol propper, iers d'un den Dësch kënns; 3) Schmähwort: du ale G.! (Schwerennöter).

gräifen (Part. Prät. gegraff) Verb.: A. trans.: «greifen, packen» — ech kréien et nët ze g. (es ist nicht handgreiflich, übtr.: schwierig zu verstehen) — ech mengen, ech kënnt den Numm g. — se g. sech (fassen sich zum Tanz) — deen do kriss de nët ze g. (gibt sich keine Blöße) — ech kann et mat den Hänn(e) g. dass . . . (es liegt auf der Hand) — dat as aus der Loft gegraff — en huet eng falsch Nout gegraff (beim Musizieren); B. intr.: 1) «greifen nach» — do soll ee mat béiden Hänn derno g. (günstige Gelegenheit) — e gräift em alt hei ans do ënnert d'Äerm — en huet ellen derlaanscht gegraff — ech hun an eppes Fiichtes gegraff; 2) «wirksam sein» — d'Faarf, Saleft, Schnéikette, Schrauf gräift nët — bei deem gräift näischt wéi all Dag Streech — dat gräift nët bei mir — déi Kéier huet et gegraff (eine Ermahnung, Rüge, Strafe) — däi Gekrëscht gräift nët bei mir; 3) mit ëm sech: «sich ausbreiten, zunehmen» — den Houfert gräift ëmmer méi ëm sech — wann dat bis ëm sech gräift, gët een et nët méi Meeschter.

Gräifer(kran) M. wie hd. — Neol. aus dem Hd.

Gräin männl. Vorn.: «Quirinus» — bes. vom Heiligen: Zënt Gräin — dazu die Hausn.: Grein, Krein(s).

Gräins- -bloderen Pl. F.: «Blattern» — geheilt durch Wasser aus dem Gräinsbur; -bur M.: «Quirinusbrunnen», nahe der Gräinskapell; -kapell (Ton: meist 3) F.: «altes, in den Felsen gehauenes Heiligtum im Petrustal ënnescht Pietres, in Stadtluxemburg»; -kiirmes F.: «kleine Kirmes von Stadtgrund»; -waasser N.: «gesegnetes Wasser aus dem Gräinsbur» — (s. -bloderen).

gräis, greis Adj.: 1) «grau» — séng Hoer si gräis, aber eher: en huet greis Hoer — g. an nach nët weis — de ganzen Dall war g. vu Bromä; 2) «getrübt» — d'Waasser, d'Sauer as g.

Gräisch ON.: «Greisch» — Gem. Simmern, Kant. Capellen — 306; elo geet et wéi zu G. an der Kiirch, do huet eng al Fra de Credo gesongen (anders: do as eng al Fra affere gaangen, an se hat de Mann op dem Réck).

gräisslech, -lich Adj.: 1) «häßlich» — g. ewéi eng Doudsënn, eng Mouk — du gräissleche Kärel, du g. Gestalt (iron.; gelegtl. auch moralisch) Antwort darauf: du bas och där Schéinster keen — so keng esou g. Wierder! — eng g. Fra leeft engem nët fort — schneid keng esou G.! — déi gräisslechst Déier sin dacks déi nëtzlechst — du gräisslecht Gesiicht!; 2) «verwerflich, abscheulich, häßlich» — 't as g. engem esou an d'Gesiicht ze léien — du hues dech g. beholl; dazu die Abl.: Gräisslechkeet F.: «Häßlichkeit» — wann d'G. sange géif (scil.: dann hätte mer de schéinste Concert).

gräppen, grëppen trans. Verb.: «Flachs, Hanf in Büschel zusammendrehen, um sie auf die Darre zu legen» — cf. Grapp sub 3.

Grätsch F.: s. Graatsch u. Krätsch.

grätschen, grëtschen intr. Verb.: «knirschen» — op den Zänn g. (bes. vom Pferd, aber auch allgem. etwa als Zeichen der Wut) — cf. graatschen.

gräwen, grewen I (gräen, greën Stadtlux. gréiwen, Ostrand grA:iən, Echt. bisw. kr-) trans. Verb.: 1) «aussieden»; 2) «mit Speck zubereiten» — gegrääft Gromperen — cf. das Subst.: Gréif; dazu die Zussetz.: