Gejhuppels, GejhubbelJ(h)upp(s)ertJhur(r)ijiddweränjhurrenJhustJhustjhustjhustament, jhustemangJhustinJ(h)uwaxjiJiJipäerdJitataJickeljickelenJickijidd, jidder, jiddwerigdescherleejidderän, jiddwerän, jiddwid(e)rän, -eenJiddermannsgréidel, -meedchenJiddchenjiddeschjiddzenJiebchenjiedenJier(s)chenJijatschJimjimmerlechjimmerenjinke jinkejinksenjippJipp(el)chenJippjäppchenJipp(i)Jips, GipsgipsenjipsenJirgelblummJittijoJo-JobrudderJomännchenJonänJoneenJowuertJobbjochen, jochzen, joxenJorJodJodäckjoëngejotJohondJoërJorJoër- / joër-joëranjoërausJoërbegänknesJoërbroutjoërdagJoërdéngschtJoërgankjoërgedéng-gezäitjoërgezäijoërhonnertjoërlaangJoërlounjoërmaartjoërmassjoërzéngtJoërzuelJoër(e)s-Joër(e)sdagJoër(e)szäitJoër(e)szuelJofferWaasserjofferJoffere(n)-JofferebettstréiJofferegaassJofferegässelJofferegankJofferegrasJofferenhondJofferekaffiJofferekandJofferespéngelJohannJokefJockeyJockeyskap, -mitzJokelJokesbierg | Gejhuppels, Gejhubbel N. «anhaltendes Schaukeln» (auf den Knien, auf einem Fahrzeug).
J(h)upp(s)ert M.: «Stoß, bes. mit dem Fuß» — gëf em e (klenge) J., da kënnt e getrollt.
Jhur(r)i männl. Vorn.: s. Jhor(r)i. [Bd. 2, S. 237]/ jiddwerän
jhurren intr. Verb.: «brausend daherkommen» — du as en hell ewech gejhurrt komm.
Jhust I M./F.: 1) «Justiz, Gericht»; 2) im bes. meist: «Friedensgericht» (so bes. im Westen, etwa Arlon) — en as awer och all Woch om J. — op de J. goën (s. Friddensgeriicht).
Jhust II männl./weibl. Vorname: «Justin(e)».
jhust (neuerdings gerne auch wie frz. ʒyst gespr.) Adj.: 1) «genau passend» — 't as j. (es stimmt) — da's eng j. Mooss (ein genaues Maß); 2) «zu genau, etwas eng» — d'Kleed as e bëss-che j., et markéiert (das Kleid liegt zu eng an); 3) bes. adverbial gebr.: a) «gerade, soeben» — en as j. fortgaang — wéi ech j. wollt jäizen, du si Leit komm — dat do as nawell j. gutt (gerade recht); b) «genau» — dat do as j. datselwecht (oder: de Konträr) — 't as j. mooss (giedelech) (paßt gerade) — ähnlich: dat do as j. méng Mooss (z. B.: ein großes Glas Branntwein) — Stëmmt et nët? Nëmme grad j.!; in adverbialer Funktion dafür auch: jhustament, jhustemang (auch wie frz. justement) — alle Varianten auch allein als bestätigende Antwort, Beifallskundgebung.
Jhustin (Ton: 1) weibl. Vorname: «Justine» — s. Jhust.
J(h)uwax M.: «Prügel, Hiebe» — wie Bombax, Bombes I/S. 130 — a wéi de Papp koum, du gouf et J.
ji (meist gedehnt) neben jü Interj.: Ruf der Fuhrleute (steht im Gegs. zu hü — s. d.), meist zum Anhalten der Pferde, andernorts aber auch zum Antreiben — wie hopp (s. d.) in verschiedenen Schoßliedchen: Ji, ji, Päerdchen / Vun der Deiser Häerdchen/Vun der Deiser Millchen / D'Päerdchen huet e Fillchen usw. (cf. auch jupp — Deisermillen bei Grevenmacher).
Ji (kurz) M.: 1) «Pferd» (Ammenspr.); 2) «Steckenpferd, Schaukelpferd» — dafür auch: Jipäerd N., Jitata M. (dies auch auf die «Schaukel» allg. übtr. — cf. Hükoko), dafür auch Hi-, Hütata; der sub hopp vermerkte Kinderreim beginnt auch: Ji-, Ji-, (Jü-, Jü-) Jitata, sur le cheval de bon papa (Ton auf bon).
Jickel (lok. vereinzelt aus der Eifel u. jenseitigem Ourgebiet eingesprengt im nördlichsten Ösling) M.: «Emporbühne» (in der Kirche) — gemeinlux. meist dafür Duxall (s. d. I/S. 244); cf. auch Juck, Zinkel.
jickelen neben juckelen (stärker) intr. Verb.: «beweglich, locker sein» — den Heel jickelt am Stil.
Jicki Interj., Fluchwort in der Ra.: non di Jicki! (u. a. in Simmern belegt) — cf. Jhick III.
jidd, jidder, jiddwer (lok., bes. Mosel auch idder, äußerster Norden veraltet igder) indef. Pron./Adj.: «jeder» — Nominativ: altertüml. Belege aus Prairieblummen (amerika-luxbg.): e jidder huet e Kräiz ze droen (ein jeder hat ein Kreuz zu tragen), dat kann em do e jidder soën (das kann ihm da ein jeder sagen), in welcher Verwendung heute nur noch: jiddereen (cf. d. folg.) — jidd, jidder, jiddwer (daneben ebenso häufig: all Mënsch huet séng Feler) genau so auch F.: jidd, jidder, jiddwer Fra, und N.: jidd, jidder, jiddwer Meedchen (all Fra, all Meedchen) — dat do versteet dach jidder Dabo — veraltete Genitive: iddesch Mënsche Frënd daagt nët (jedes Menschen Freund taugt nichts), dir musst iech iddesch Fleesch enthalen (ihr müßt euch jedes Fleisches enthalten), auch noch rein pronominal: vun iddesch eng Grëtz (von jedem ein wenig) — iddesch Hëllef wär hei wëllkëmm (eines jeden Hilfe wäre hier willkommen — in welcher Verwendung heute jiddereen, also jidderengem séng Hëllef, allg. vorgezogen) dazu nordösl.: igdescherlee «verschiedenerlei» — Dativ: Jiddwer Geck gefällt séng Kap (im Nom.: jiddwer Geck lueft séng Kap), altertüml. in den Prairieblummen: em jidde séng Broscht (Dativumschreibung in der Funktion des possessiven Genetivs, heute nur noch: jidderengem séng Broscht).
jidderän, jiddwerän, jiddwid(e)rän, -een (auch idder-, gidder-, giddwer-, glicherän — lok. im äußersten Norden dafür igderdel — Wb. 06) indef. Pron.: «jedermann» — Flexion wie än, een (s. d. I/S. 55) — in mancherlei sprichwörtl. Raa. etwa: J. denkt 't éischt u sech (Nächstenliebe fängt bei sich selbst an) — J. as e Geck op séng Manéier (Aart — Ein jeder ist irgendwie närrisch) — Jidderengem säint, da kritt der Deiwel näischt — (lok. auch: de Rescht, wat rescht bleift) — Jidderengem säi Gu (Jedem nach seinem Geschmack) [Bd. 2, S. 238] — 't kann een nët jidderengem et gerecht maachen — Jidderengem säin Handwierk (Ga.: J. bleif bei séngem Handwierk), da fällt och kä Schneider vum Daach — J. priedegt fir séng Por (ein jeder ist auf seinen Vorteil, auf den seiner Gemeinschaft bedacht) — J. spiert säint (statt dessen Wb. 06: D'Welt as voller Péng, a j. spiert séng); Raa.: dat leeft jidderengem no (leichtlebiges oder heiratslustiges Mädchen) — e weess jidderengem säint, awer säint weess en nët (er sieht den Splitter im Auge des Nächsten usw.) — dat villt Resen as nët jidderengem sénges (paßt nicht jedem) — du kanns nët jiddwerengem no sénger Iele miessen.
Jiddermannsgréidel, -meedchen N.: «leichtlebiges Frauenzimmer» — cf. 't leeft jidderengem no.
Jiddchen M.: 1) «Jude» (eigtl. Diminutivum zu Judd — s. d.) — meist abfällig, spöttisch; 2) spaßh. Bez. für: «Mensch mit jüdischem Aussehen, jüdischem Gebaren, entwickeltem Geschäftssinn».
jiddesch Adj.: 1) «jüdisch» — dat as esou e jiddeschen Handel; 2) «übertrieben höflich» — e schwätzt esou j.; 3) von der Sprache: «hebräisch» (seltener für «Jiddisch»); cf. auch: juddesch.
jiddzen, neben juddzen intr. Verb.: «wie ein Jude aussehen, sich jüdisch gebärden».
Jiebchen männl. Vorn.: Dim. zu Jabb, Jobb.
jieden trans. Verb. — gieden (s. d.).
Jier(s)chen F.: «Efeubeere» (cf. etwa: Iertchen III).
Jijatsch F.: «Schaukel» (hergestellt aus einem über einem dicken Stamm liegenden Brett — dafür auch Jujatsch; cf. auch Klunsch, Klunschel, Jubbel).
Jim (ʒim) männl. Vorn.: «Johann Peter» (aus dem Engl. — dafür gewöhnlich Jhämp, s. d. und Jean-).
jimmerlech Adj., jimmeren intr. Verb.: Var. zu jéim- (s. d.).
jinke jinke (nösl.) kindl. Interj. der Ammenspr. im Schoßliedchen: Jinke jinke, päif aus / De Miller kroopt den Däich aus / D'Katz déi leckt de Komp aus / D'Mais déi spillen d'Tromp aus / 't sutz e Vigelchen ënnert dem Daach (-ç) / Dän hat sich sierno duckt gelaach (-ç) (dabei reitet das Kind auf den Knien des Vaters, Großvaters).
jinksen intr. Verb.: 1) «erschrocken aufschreien» (vom Pferd) — d'Päerd huet gejinkst a pang wor de Streech do (da der Angstruf gleich vom Ausschlagen begleitet ist, übersetzt Wb. 06: «hinten ausschlagen») — schwätz mam Päerd, wann s de vun hanne bei et kënns, sos jinkst et — stärker: frääschen, freeschen (s. d. I/S. 407); 2) Nordösl.: «winseln» (von Hunden), gelegtl. auch: «quieken» — den Hond jinkst va Péng wann än en op de Fouss trëtt; 3) übtr. auf Menschen: «wimmern».
jipp Interj.: wie jhitz, jhumm und j(h)upp zur Bezeichnung der schnellen Bewegung, des unverhofften Vorfalls — jipp, a fort war den Zuch.
Jipp(el)chen M.: 1) «das äußerste Ende, der Rand» — e souz um J. vun der Bänk, ech hun all Ament gemengt, elo léig en do — stell d'Glas nët esou op de J.; 2) «oberste Spitze, Gipfel» — in dieser Bed. dafür auch Jippel (cf. Gëppel, Jëppel); 3) übtr.: «entscheidender (Zeit)punkt, äußerste Notlage» —d'Saach as um J. (die Entscheidung naht).
Jippjäppchen M.: «Wiesenschmätzer, Saxicola rubicola» — auch Jodäck, Wiseschätterchen.
Jipp(i) männl. Vorn.: Kurzform zu Jhoss «Josef».
Jips, Gips M.: in der Ra.: deen hoat de Jips (Echt. — der ist erledigt), ähnlich: en hoat de J. op der Zong (er wird sterben) — zum Verb. géipsen (II/S. 48), das auch als gipsen (u. a. in der bes. Bed. «begierig auf etwas warten, gleichsam den Mund darnach öffnen» — cf. auch gäipen II/S. 15) und jipsen «stöhnen, seufzen, schwer atmen, nach Atem ringen» (cf. jhipsen) erscheint. | |