| Kasär, daneben häufig im Sg. Kasären F.: «Kaserne» — gelegtl. als Plurale tantum verstanden und gebr.: an de Kasären (Echt.: Abteigebäude — Militärunterkunft zur Zeit des Kontingent —s. d.) — übtr.: da's déi rengste K. (von einem großen, unschönen Gebäude, Mietshaus — in Stadtlux. wird dabei bes. an die Pfaffenthaler Reiterkasären gedacht).
Kasäre(n)- -fudder N.: «schlechte Kost»; -haff M.: «Kasernenhof» — mir sin hei nët am K. (schrei nicht so, sprich anständig mit mir); -kascht M.: = -fudder; -stack M.: 1) «Gebäudeblock der Kaserne»; 2) übtr.: «etwas ungewöhnlich Dickes oder Breites» (in dieser Bed. noch bei Ga. und Wb. 06) — en as esou breet wéi den Néngsener (Neunhausener) K.; 3) im bes.: «breites Gesäß» — wat huet déi e K. — hal de Mond, soss rabbelt et am K. — bisw. heißt es von einer korpulenten Person kurz: 't as e K.
Cache- frz. Vorsilbe (kAS) in den Komp.: -folie (Ton: 2) F.: «falscher Zopf» (veraltetes Modewort); -misère, misär (/mizε·ər) M.: «(Frauen)Mantel oder Überwurf, der die abgetragene Kleidung bequem verdeckt» — auch von einer Kravatte heißt es gelegtl.: o 't as nëmmen e C.; -nez (wie frz., Ton: 1) M.: «seidenes Halstuch» (bes. der Männer); -pot (wie frz., Ton: 1 u. 2) M.: «Ziertopf, Manschette um den Blumentopf»; -sexe (wie frz.) M.: «Damenhose, Unterhose ohne Beineinsatz»; -tout F.: gelegtl. statt Kastoud (s. d.) — Volksetymologie.
Kasch(i) männl. Vorn.: Koseform für «Kaspar» — s. Ga(a)sper II/5.
kaschéieren trans. Verb.: «kaschieren» — in der Handwerkerspr.: etwa «einen unschönen Hintergrund verdecken».
Cachet, Kasch(é)i, Kaschee (Ton: 1) M.: wie frz. cachet — und zwar bes. in den Bed.: 1) Postspr.: «Stempel, Siegel» — en Tiber mat engem C. — de C. war opgebrach — lok. veraltet auch für «Briefmarke»; 2) übtr.: «Gepräge» — d'Saach kritt méi C., wann de Minister derbäi as — séng Ried huet dem Fest säi C. gin — déi Biller hu guer kee C. — dat gët der Saach hire C.; 3) Apothekerspr.: «Plätzchen, Pastille»; 4) «Honorar» (eines Künstlers, Redners, Privatlehrers).
Cachette (Ton: 1) F.: «Versteck» — en cachette (wie frz.): «heimlich».
Kaschmir M.: 1) «feiner orientalischer Wollstoff»; 2) «Umwurf, Umhang aus diesem Wollstoff» (= Kartubel, Kattubel — s. d.), auch duebele Schal.
Cachot (wie frz. aber Ton: 1) M.: 1) «Kerker» (lok. etwa Echt.: Kaschott gespr.); 2) Soldatenspr.: «Arrest» — en huet dräi Deeg C. kritt (in Konkurrenz mit dem deutschen Bunker, das im Kriege 1940-44 bekannt wurde).
kaschperen (lok., etwa Mosel) intr. Verb.: «flüstern, heimliche Absprache führen» — Abl.: Gekaschpers N.: wat hun déi erem e G. mateneen.
Kascht I (lok. phV. des Tonvok. cf. Ltb. 33, Echt. kOOst — lok. phV. der Gruppe -scht cf. Ltb. 24) M.: «Kost» — more, schlechte, gudde, gewéinleche, Wiertes-, Sonndesk. — en as bei eis am K. (er wird von uns beköstigt) — mir huelen en an de K. — elo kréie mer nach ee méi an de K. — elo hu mer en aus dem K. (der Sohn arbeitet jetzt auswärts) — gudde K. a kuerze Weedgank (gute Kost und wenig Arbeit — ähnlich: kuerze Gank a gutt Weed) — elo hun ech mäi K. verdéngt fir haut (jetzt habe ich tüchtige Arbeit geleistet, mein Pensum ist erledigt) — du verdéngs emol däi K. nët (arbeitest wenig, schlecht) — wann dat esou weidergeet, da kritt en um K. ofgebrach — der Deiwel soll deem de K. stellen! — de Kniecht as ze deier am K. (ißt zuviel) — verdéng der emol däi K. — Echt.: goude Koast a läichten Déinst (Ideal für einen Diener) — wann s de muss an de K. goen, da verdéngs de nët genuch — e schafft (jhust nëmme) fir de K. (geringer Lohn) — elo geet et op de K. (lass — jetzt gehen wir essen) — Folkl.: ländliche Hochzeitsfeste beginnen ritual meist mittwochs und dauern bis de K. ännert (changéiert) d. h. bis freitags.
Kascht- -fra F.: «Kostgeberin»; -gänger M.: 1) «Kostgänger» — eiser Härgott huet allerhand (drolech) K. (häufiger Zus.: awer keng déi näischt iessen) — si muss K. hale, [Bd. 2, S. 298] fir sech erduurchzeschloen; 2) iron.: «Hausfreund» — 't waren déi Zäit esou vill K. do (bei Schwangerschaft); -geld N.: «Kostgeld»; -haus N.: «Kosthaus» — ech siche mer geschwënn en anert K. (ich bin mit der Kost, auch mit den Hausgenossen, nicht mehr zufrieden) — nu sich der vif en anert K. (ich verbiete dir das Haus) — ma du hues e gutt K. (du siehst blühend aus, bist korpulent) — e muss d'K. changéieren — ons Kanner hun e gutt K. fond (prahlend, mit guter Küche); -mann M.: «Ehegatte der Kostgeberin».
Kascht II M., nur in Ortsnamen: «Befestigungswerk» (Kastell) — cf. Verluerekascht (I/343) und Kaaschtel, Kaassel(t) — volksetymologisch mit Kascht I in Verbindung gebracht: «Als gegenüber der Burg Fels die Maurer beschäftigt waren, den Wachtturm, der diesen Namen führte, zu bauen, hatte eine Frau das Unglück, mit dem Mittagsmahl, welches sie den Arbeitern brachte, zu stolpern. Die Töpfe fielen auf die Erde, flogen in Scherben, und verloren war die Kost . . .» (so schon bei Ed. de la Fontaine, Lux. Sagen u. Legenden); tatsächliche Bed.: «verlorene, d. h. bei Angriffen aufzugebende Befestigungsanlage».
Kaschtel ON.: s. Kaaschtel, Kastell.
kaschten (lok. phV. des Tonvok. 33, des Konsonantismus 24) intr. Verb.: «kosten» — und zwar: 1) eigtl.: «Preis haben, wert sein» — dat kascht mir ze deier — 't kascht jo näischt (spottbillig) — wivill (wat) k. är Äer? — wat näischt kascht, dat daagt (och) näischt (nët vill) — dat kascht vill Geld — du kanns engem och Bonjour soen, dat kascht näischt — héiflech si kascht näischt, ma 't bréngt vill an — d'Probéiere kascht näischt — ech wäerd em scho soë wat de Botter kascht (ich werde ihm meine Meinung gründlich sagen, auch: wat d'Bire kaschten) — e freet nët wat et kascht (er drückt sich am Zahlen vorbei; aber auch: es ist ihm nicht leicht etwas zu teuer) — e léisst sech et eppes k. — an deem Butek gës de gewuer, wat d'Pond kascht; 2) übtr. mit einem Objektsakkusativ (also wie ein trans. Verb.) gebr.: «verlangen, verursachen, verbrauchen» — ëmesoss as der Doud, an (ma) dee kascht (d'Leit) d'Liewen (an hiirt schéint Geld) — 't kascht mech mäi Geld, méng (schéi, gutt) Suën (ich habe es nicht geschenkt bekommen, ich trage allein die Kosten, daher: es geht niemand was an) — du kaschts mech d'Aën aus dem Kapp (verursachst mir hohe Ausgaben) — 't huet mech méng léif Méi kascht, ounéi mäi Geld a méng Zäit — a kascht et mech mäi bescht Päerd am Stal (dee beschte Këpp Land, mäin halleft Verméigen), sénger Frechheet muss en Enn gesat gin (und koste es mich . . .) — abfällig: (ma) dat do huet Méi kascht (das hast du nur mit Mühe zustande gebracht) — auch: 't huet Kappbrieches, -krazes, Krämp, Péng kascht — Echt.: esu eppes kënnt äm Prisong koasten (das könnte einem Gefängnis einbringen) — beschwichtigend: et wäerd dech (seltener dir) de Kapp nët k. — wat déi Kanner (ee) k. (Kosten verursachen) — dat kaascht och nach nët alles (ist noch erschwinglich) ähnlich: d'Geld nët all, nët all Geld.
Case (wie frz.) F.: 1) «Fach, Abteilung» (= Gefaach II/24) z. B. von Flaschengestellen, Geschirrschränken, Schubladen usw.; 2) «Feld auf einem Schachbrett, in einer Tabelle»; 3) Postspr.: für Case postale «Postfach»; 4) Buchdruckerspr.: «Schriftkasten» — in dieser Bed. dafür auch: Casse F., wozu die Dim.: Casseau M.: «halber Schriftkasten, kleiner Kasten für Spezialsorten (etwa Bruchziffern, mathem. Zeichen) oder Einfassungen»; Cassetin M.: «ganz kleiner Schriftkasten, Ziffernkasten, Kasten für eine Sorte Linien» — in dieser Bed. bisw. dafür auch Kast M.
caséieren trans. Verb.: «unterbringen» (bes. wo es schwierig ist) auf Unterkunft, Arbeitsplatz bezogen — hätt hie säin ondugene Bouf nach gutt caséiert (hätte er gut eine Stellung für seinen mißratenen Sohn gefunden) — ech kréie méng Bicher nët méi caséiert — d'Meedchen as gutt caséiert (gute Stellung, gute Heirat, gut aufgehoben im allg.) — 't koumen der esou vill, si krute se nët all caséiert — deen do wär emol caséiert — deen hätte mer (elo) caséiert.
Kasel F.: «feierliches Meßgewand».
Kaselettchen F.: s. Cassolette.
Kasematt, meist im Pl. Kasematten F.: 1) «schußsicherer Gang, Raum in Befestigungswerken» — vor allem in Stadtluxemburg.: «unterirdische Räume der alten Festung Luxemburg»; 2) spaßh.: «Weinkeller» (im bes.: «Lagerplatz der besten Weine») — looss mer an d'K. klammen (eine auserlesene Flasche aus dem Keller holen); 3) spaßh. für «Bett» — elo geet et hell ewech an d'Kasematten [Bd. 2, S. 299] (schnell ins Bett) — en huet d'Fra alt erëm an der Kasematt leien (im Wochenbett).
Kaseweck (Ton: 1) M.: 1) «lose von den Schultern herabfallendes Frauenwams, leichte Überjacke der Frauen und Mädchen, weite Bluse»; 2) «Ärmelleibchen, Nachtjacke» — tadelnd: 't leeft nach mëttes am K. doruechter; 3) abschätzig: «altmodisches, absonderliches Kleidungsstück» — das aussterbende Wort gilt im Westen in einem geschlossenen niederländisch- wallonisch- luxemburgisch- westdeutschen Gebiet, das W. PEE, Orbis II/1953 S. 484 beschreibt (aus dem Slavischen); 4) übtr.: ee mam K. huelen derb zugreifen, aufrütteln; cf. auch Kasack. | |