| Klas(s) (klAs kla·s — die halblange, ursprünglichere Form vor allem im Westen) F.: «Klasse» — und zwar: 1) «Rang, Grad, Art» — déi Musek as eng K. besser — géi, klamm, gräif . . . léiwer eng K. méi héich (erop), erof (niddereg) — dat as esou eng K. Leit, déi mer nët gefällt — mir hun der vun alle Klassen (op Lager) — hien as eng K. fir sech; 2) auch absolut: «Höchstklasse» — dat do as K.! — en Artist vu K.; 3) Schulspr.: a) «Schulklasse, Schuljahr» — a wellecher K. bas de schon? — hien huet all séng Klassen ouni Méi gemat — en huet eng K. iwwersprongen; b) «die Gesamtheit der Schüler einer Klasse» — si hun eng staark K. — hien as de beschte vu sénger K. — d'ganz K. huet gelaacht; c) «Schulzimmer» — 't sëtze vill ze vill Bouwen an där enker K.; d) «Schulbetrieb, Schulzeit, Unterricht» — e kënnt ëmmer ze spéit an d'K. — d'K. as aus — vrun, no der K. — 't as haut keng K. — hat dir K.?, mir ware fräi — en as krank, e ka keng K. halen.
klasséieren trans. Verb.: «klassieren, einordnen» — maach keen Duurchzuch, ech sin am Gaang méng Tiberen ze k. — klasséier deen nët bei déi éierlech Leit — auch absolut: de Bréifdréier war am Gaang (scil.: séng Saachen) ze k. (ordnete die Briefschaften nach Straße und Hausnummer) — déi Affär as scho laang klasséiert (zu den Akten getan, erledigt).
klassesch Adj.: 1) «aus der Zeit der Klassik» — k. Musek (dies bedeutet aber auch: «Musik, die nicht zur Tanz-, Volks- oder Unterhaltungsmusik gehört») — ähnlich auch: schwéier Musek; 2) «spezifisch, typisch, mustergültig» — dat as e klassesche Fall vun Topegkeet (ein typischer Fall von Tölpelhaftigkeit) — e klasseschen Tailleur (Damenschneiderkleid von relativ zeitloser Form), es heißt allerdings heute: fréier konnt een zwanzeg Joer an engem klasseschen Tailleur kommen, mee wann ee sech haut ee keeft, da kënnt ee vläicht zwee Joer uerdentlech, an dann as e gutt fir an d'Mattekëscht — e klassesche Ballet — klassesche Jazz — da's déi k. Fro (= déi ëmmer erëm kënnt) — e klassesche Worf (ein bekannter Kunstgriff, beim Kegelspiel).
Classeur (wie frz., aber Ton: 1) M.: «Dokumenten-, Briefordner».
Klatsch M.: «Gerede über Personen und Ereignisse» — in mannigfacher Komposition: Duerf-, Kaffis-, Wiirtshaus-, Zeidongsklatsch.
Klatsch (lok., im Westen auch Klotsch) F.: 1) «Knollen, zusammengeballter Klumpen» (Rhein. Wb. IV, 741: Klitsch) — en huet em an der Roserei eng K. B(r)ulli an d'Gesiicht gehäit; 2) lok. Echt.: «Garteninstrument zum Festdrücken des Samens» — cf. Klaatsch, Klatz, Klëtsch.
Klatschblumm, -rous F., -mound M.: «Klatschmohn» (lok. z. B. Böwingen).
klatsch, klatschdech Schallwort: «klatsch».
klatschen (Westen klotschen) trans. (meist refl.) Verb.: «mit Schneeballen werfen» — d'Kanner hu sech op der Gaass geklotscht (zerklotscht); 2) Wiltz: intr. Verb.: «mit der Peitsche knallen» — sonst in dieser Bed. klaken.
Klatz (lok. phV. cf. Ltb. 33 — Pl. Klatzen, Dim. Klätzchen — Osten: Kleezchen) F.: «Klotz, Klotzartiges, Zusammengeballtes» (im Nordösl. dafür Klatz N., Plur. Klätzer) — und zwar: 1) beim Kegelspiel: «Holzkugel» (Käleklatz) — esou ronn ewéi eng K. — in dieser Bed. dazu im Ösling der Plur.: Käleklätzer M. (Knaphoscheid); [Bd. 2, S. 374] 2) «in Teigreste eingebackener Apfel» (Äppelklatz) — dafür im Westen auch Rëllchen; 3) «Schneeball» (Schnéiklatz) — bei reichem Schneefall: mir hu gutt Klatzen dréien, hirer dausend géingen nët duer fir e Bakuewen ze hëtzen (entsprechend dem Spww.: 't mussen esou vill Vespere si fir eng aarm Séil z'erléisen ewéi Schnéiklatze fir e Bakuewen ze hëtzen); 4) «Erdkugel» (Äerdklatz) — 't déit awer och keen op der Äerd nogin, a wann d'K. sech géing spalen; 5) «rundes Holzscheit» (Nordösl.) — ich han e par Klätzer van dem Kuardestéck erafgesägt (ich habe einige runde Klotzstücke vom Kordenstück abgesägt); 6) spaßh., abschätzig: «Kopf, Schädel» (wie Bomm) — bes.: «Dick-, Brummschädel» — en huet eng déck, haart K. — e géing mat der K. duerch d'Mauer — eng K. wéi en Eechendill; 7) das Dim. Klätzchen bez. lok. vor allem: a) «eiserne Spielkugel» (der Buben, die aus mechanisch, alten Kugellagern gewonnen wurde); b) «Hode» — sonst Ä, Klut, Wak.
Klatz-, klatz- -bier (bes. in der lok. phV. des Ostens: Kloazber, -beer) N.: «Erdbeere» (lok.: eine bes. Art Erdbeere, etwas dicker als die wilde Erdbeere) — dafür gelegtl. auch Hädeklatz (s. d.) — cf. Klabber II; -kapp M.: 1) «Eigensinn, Verbohrtheit» — de K. baut den Affekoten Haiser — mat deem K. do kënns de nët wäit — deem säin (esou ee) K. kenns de nach nët; 2) «eigensinniger Mensch» — bekannt ewéi de K. vu Bruch — dafür auch: Déckkapp, Käilkapp, (Mi)tock, Tockskapp; 3) «Dummkopf» — an dee K. geet näischt eran; 4) «Döbel, Squalius cephalus» — gängigster Name: Minn, daneben: Déckkapp, Déckkappsminn, Wäisskapp (dies bes. für «Leuciscus cephalus»); 5) «Wiedehopf» — wofür meist Mitock (s. d.); -kappeg, -käppeg, -käppesch Adj.: «eigensinnig, unnachgiebig»; -kappegkät, -käppegkeet, -käppeschkät F.: «Starrsinn, Eselei» — esou eng K. hun ech der nach mäi Liewen nët gesinn; -mates (in der lok. phV. des Ostrandes Kloaz-, Klooz-) M.: = Klatz sub 2.
klatzeg Adj.: «klotzig, schwerfällig».
klauen trans. Verb.: «stehlen» (von kleineren Diebstählen) — hie klaut engem d'Suën aus der Täsch — auch absolut: dee klaut (das ist ein Dieb) — spaßh. (etwa zum Ehepartner): ech k. mer Suë bei dir.
Klauert M., Klauesch F.: «Dieb(in)».
Klaulen (lok. phV. des Ostrandes) N.: «Knäuel» — s. Klälen.
klaulen (lok. phV. des Ostrandes) trans. Verb. = klälen (s. d.).
Klaus (korripiert) I F.: 1) «Klause» (eines Einsiedlers) — häufige Ortsbezeichnung, etwa: Déiferter, Déiferdanger, Giischter, Schëndelser, Wolwener . . . K. — hie betrëtt keng Kiirch a keng K. (lauer Christ); 2) übtr.: «Haus, Zimmer(chen)» — hien as em Stand, e bleift de ganzen Dag an der (a sénger) K. — Dim.: Klaischen (s. d.).
Klaus- -brudder M.: «Einsiedler» — dafür auch: Klausener (s. d.); -gäertchen M.: «Wurzgärtlein eines Einsiedlers».
Klaus (korripiert) II F.: «künstlicher Verschluß eines Wasserweges» (cf. Schlais und den Artikel 'Schleuse' bei KLUGE-MITZKA, Etym. Wb. d. dt. Spr.) — und zwar: 1) «Bretterwand, mit welcher der Müller die aus dem Stauweiher zum Mühlenrad führende Rinne zeitweilig, zur Regulierung des Wasserstandes bei geringerem Wasservorrat, absperren kann» — d'Waasser leeft iwwer d'K., géi se opmaachen — d'K. as agefruer, mir musse se lasshaën; 2) «der Stauweiher oberhalb der Mühle, sein Wasserinhalt» — hätte mir d'K. gutt voll, da kënnte mer muelen — elo kënnt d'K. (das Wasser aus dem Mühlteich kommt aufs Mühlenrad), auch übtr.: «jetzt bekommen wir Arbeit»; 3) «Damm in einer Wasserrinne» (beim Bewässern der Felder, Wiesen — beim Spielen der Kinder in der Gosse nach dem Regen; cf. klausen).
Klauschter (Nordosthälfte Klauster) N.: 1) «Vorlegeschloß» — wann s de elo de Mond nët häls, da kriss d'e K. drop — übtr.: en huet e K. um Monn (er ist verschwiegen, er hat Schweigepflicht); 2) spaßh.: «Ausschlag am Mund» — wofür sonst häufig: Gréif, Schadder, Schatter.
klauschteren trans. Verb.: «mittels Vorlegeschloß doppelt verschließen» — d'Gaardepaart as geklauschtert wéi wann d'Welt voller Porettendéif wier [Bd. 2, S. 375] — geklauschtert a gespaart (sehr ängstlich verschlossen).
Klauschterkuerf M.: «verschließbarer Korb» — auch: Cadenaskuerf (s. d.).
Klausel F.: 1) «Vorbehalt, ergänzende Nebenbestimmung bei Verträgen»; 2) «ungeahnte Schwierigkeit» — ech fäerten, et as nach eng K. derbäi, déi eis entgaang as; häufig dafür das frz. Lehnwort Clause.
klauseléieren intr. Verb.: «sich unklar ausdrücken, Umschweife, Umstände machen» — en huet klauseléiert a klauseléiert, si sin nët eens gin (cf. auch verklauseléieren I/338).
klausen (lok. bisw. klauselen) I Verb.: 1) trans.: «nach einem Sturzregen im Sommer die jäher abfließenden Straßenrinnen mit Kot, Steinen versperren, zum Aufstauen des Wassers» — 't hält op mat renen, elo gi mer k. (Klause maachen); 2) refl.: «sich stauen, sich verstopfen» — en as um (am) geklauste Blutt erstéckt — s. auch verklaus(el)en I/338; 3) «ausheilen, verschwinden» — an e puer Méint as dat geklaus(el)t a vergiess.
klausen II trans. Verb.: «(einen Ball) in die Höhe werfen».
Clausen ON.: «Clausen» — Unterstadt von Luxemburg — 413; die Einwohnen trugen früher den Spottnamen: Clausener Munzen Pl. M.: «Kaldaunenwäscher» (s. Munzen, Munzefrësser) — zu C. bei de Munzen (ähnlich: Clausener Bluttpänz Pl. M., weil die Clausener früher angeblich im dortigen Schlachthaus die Eingeweide billig einkauften) — ebenso sprichwörtlich sind noch zu Beginn des 20. Jahrhunderts die Clausener Wäschfraën Pl. F.: «Clausener Wäscherinnen» (Dicks machte 1855 eine von ihnen zur Hauptperson seines Vaudeville D'Mumm Séis) — früher ging Rede vom Clausener Houfert (da die Clausener sich vornehm fühlten, gegenüber den Pafendaller und dem Grënner Pak) — Clausener Bierg M.: Zufahrtsstraße zur Oberstadt, die von Clausen über den Bockfelsen und die Schloßbrücke zum Fischmarkt führt — | |