Cliché, KlischeeklischéierenKlischéiermaschinCilch(et)erieKalanderkalandréierenklitschklitschnaassKlitschekrautklitzeklengKloKloKloë-KloëfettKloëkrankhätKloëheetKloëwéikloamigkloënGeklo(ot)sKloësKloërtKloëschClaudeClaudi, Claudinekloër, klorKloërechtKloërhät, -heetkloërrosenKloërtKloftKlofKlompKlomp-KlompboxKlompfoussKlompféissegKlomppobeierKlompsakKlompsakKlompechtklompegklompenKlompesKlompesKlon, ClownKlongel, Klongerklongelen, klongerenKlongelkuerKlonkklonkegklonkenKlonkenellKlonkertKlonkeschKlonkesKlontKlontebeiesklontenKlontertKlonteklouschterKlonzKloofterKloriaKlosClauseClocheKloterkloterenkleteren;GeklotersKloter(ei)KlottClôture, KlottürKlounenKlouschterKlouschter-KlouschterbrudderKlouschterbirKlouschterhaffKlouschterhärKlouschterkiirchKlouschtermudderKlouschternaupenKlouschternonnKlouschterochsenKlouschterpaartKlouschterpuertKlouschterschwësterklouschteregKlout, KlutKlotKloute-, Klute-KloutejhangKloutepéitKlutejhangKlutepéitKloutesakKlutesakKlozber | Cliché, Klischee (Pl. Klischeën) M.: 1) «Druckstock» (bes. für Abbildungen) — gängige Unterscheidung: Stréchklischee und Similiklischee (= frz. similitrame); 2) «der Abdruck eines Druckstocks»; 3) übtr.: «Abklatsch, unschöpferische Nachahmung» — dat do as schon en ale K. (= eng al Leier) — 't as een déi éiweg Klischeën ewell scho bal midd — e schwätzt a Klischeën (in farbloser Ausdrucksweise) — dazu die gängigen hochsprachl. Abl. und Zussetz.: klischéieren trans. Verb., Klischéiermaschin M., Cilch(et)erie F.; hierher gehören auch die Lehnwörter Kalander M. und kalandréieren trans. Verb.: der Kalander ist eine Presse, die dazu dient die Mater herzustellen, die in der Clicherie als Zeitungsdruckplatte ausgegossen wird; in der Zeitungsdruckerei muß morgens jeder mithelfen, fir datt mer d'Post kréien, dann heißt es z. B.: kalandréier du alt séier déi Form, an dro s'an d'Clicherie, soss kréie mer d'Post nët (die Zeitungen mußten früher um halb zwölf in der Post sein, um die Züge, nach verschiedenen Richtungen, vor und nach 12 noch zu erreichen, sonst wurden die Zeitungen erst am nächsten Tage verteilt und die Reklamationen kamen immer an den Metteur a séng Clique, dieserhalb mußte jeden Tag ein Formular ausgefüllt werden, wéini déi lescht Form kalandréiert gin as).
klitsch Interjekt. zur Bezeichnung eines (von weichen, nassen Gegenständen erzeugten) klatschenden Geräuschs (ähnlich: klätsch, platsch, plätsch); u. a. in der Zussetz.: klitschnaass Adj.: «vollkommen durchnäßt, triefend vor Nässe» (cf. klätsch-, plätschnaass, die gängiger sind).
Klitschekraut N.: «Leimkraut, Silene» — auch: Kléckkraut (s. d.); der Lautwandel -ck- ^> -tsch- ist raumeigen (cf. Kléckert).
klitzekleng Adj.: «verschwindend klein» — cf. klinzeg.
Klo I (im Ösl. lok. Klog mit auslautendem ich-Laut, im Nordösl. dafür die -ida-Bildung Klait; Pl. Kloën, Klogen (-j-), Klaiten) F.: «Klage» — und zwar: 1) «Äußerung des Schmerzes, der Trauer, der Unzufriedenheit» — 't geet em hondsmiserabel, ech hätt awer nach déi éischt K. vun em ze héieren — ech si sénger Kloë sat, wéi wann et mir iwwerhaapt besser géing! — ech hun eng K. géint iech (virzebréngen, kritt) — maach dass (abgekürzt: ma's) ech keng K. méi héieren! — wann ech Kloë kréien, dann as et aus! — iron. abfertigend: hut der soss nach eng K.?; 2) «gerichtliche Klage» — vor allem in formalisierender Rede, etwa im Nordösl.: hän hat eng Klait gänt hän agelait (er hat eine Klage gegen ihn eingelegt) — im Renert XI heißt es: wie Kloën (Anklagen) nach huet, dee komm nu hier! — meist dafür Umschreibungen: hien [Bd. 2, S. 393] huet e vrun (op) d'Geriicht geholl, en as op (seltener un) d'Geriicht gaang mat där Saach, hien zitéiert e vrun d'Briet, sicht en un, hien huet d'Saach op (vrun) d'Geriicht bruecht usw.; 3) «Zeche» — a wie muss déi K. bezuelen?
Klo II (lok. phV. des Ostrandes Klau, im Nordösl. Klon) F.: 1) «Klaue» — d'Kou huet d'Kloë wéi (huet et un de Kloën) — no de Kloë kommen d'Zéiwen; 2) übtr.: «Tatze, Pranke, grobe Faust» (eines Menschen) — looss déng Kloën dervun — wien deem an d'Kloë geréit, deen as verluer; 3) übtr.: «schlechte Schrift» — a wiem séng gräisslech K. as dat — ech erkenne séng K. — cf. auch: Kloter, Klounen — Volksmedizin (spaßh.): Kéikloë si gutt fir Zännwéi, du muss engem d'Héis op de Kapp schloë, bis d'Kloën ausgin, dann as den Zännwéi ewech.
Kloë- (zu Klo II) -fett N.: «Klauenfett, Oleum pedum tauri» — in der Volksmedizin zum Einreiben gegen Verstauchungen gebr. — gëlde K. (imaginäres Zaubermittel im Renert XIII/110); -krankhät, -heet F.: «Klauenseuche» — die hd. Bez. Maul- und (a) Klauenseuch(e) wird gängig gebr.; -wéi N.: «Kerbweh, Moderhinke» (vor allem bei Schafen, die sich in unreinlichen Ställen und nassen Pferchen aufhalten oder viel auf schmutzigen Wegen gehen müssen; eigtl. Wundwerden der Haut zwisch. den Klauen).
kloamig (lok. Echt.) Adj.: «trübe, vom Wetter» (bes. wenn es nach Regen und Nebel früh dunkel wird).
kloën (im Ind. Präs. gilt statt gemeinlux. du klos, hie klot, dir klot in vielen lok. Maa. des Ostrandes an der Untersauer und im Ösling du kloogs, hee kloogt, dir kloogt, im Part. Prät. statt geklot häufig gekloogt, ebenso im Nordösl. der Ind. Prät. ich kloogt usw., alle Formen also mit hörbarer Spirans, ich-Laut im Norden, ach-Laut vor allem im Bereich der Untersauer) intr. Verb: «klagen» — und zwar: 1) «seinen (körperlichen oder seelischen) Schmerz, sein Leid, seine Unzufriedenheit zum Ausdruck bringen» — et soll een nët k. esou laang wéi een nach gesond as (séng gesond Glidder nach huet) — du bas ëmmer am Gaang ze k. an ze keimen (oder: kaarmen — s. d. II/258) — klo du (nëmmen) nët (Ton auf du) — mir däerfen nët k. (= et geet eis nach gutt) — wéi gin d'Geschäfter? Merci, esou lues, ech kann nët k. — d'Baueren hun ëmmer ze k. — d'Wënzer k. dräimol am Joer: wann alles erfréiert, wann de Rescht vun de Klëppelsteng futti gemaacht gët, a wa se dann nët genuch Fässer hun — auch trans.: da klo mer däi Läd (däi Misär, wat s d'um Häerz hues), en huet keen, deem e säi Leed kloë kann; 2) «die Symptome einer Krankheit angeben» — e klot op der Broscht, am Ënnerleif, mam Mo, mat séngem Knéi (sein Knie schmerzt, wie gewöhnlich — etwa wenn das Wetter ändert) — wou (woumat, wouru) klot en dann? (wo hat er Schmerzen) — en huet scho jorelaang geklot (er hat die Symptome schon jahrelang wahrgenommen) an näischt dergéint gemaacht — in dieser Bed. gelegtl. auch refl.: e klot sech scho wéi laang mat eppes 't gët keen Dokter kluch derhannert — d'Kou klot sech (man merkt am Gebaren der Kuh, etwa am Atem, daß sie krank ist); 3) «vor Gericht klagen» (wofür meist Umschreibungen wie die bei Klo I sub 2) angegebenen) — ech hu géint hie geklot, 't huet mech awer näischt gedéngt — wéi s'aus geklot haten, du hat kee méi eppes (als sie mit Klagen fertig waren, da besaß keiner mehr etwas) — dazu die Abl.: Geklo(ot)s N., Kloës N.: «anhaltendes Klagen» (in den Bed. 1 bis 3) — elo hëlleft all Kloës näischt méi — wat änners de da mat déngem éiwege G.?
Kloërt M., Kloësch F.: «Mensch, der den andern immer mit Klagen (vor allem Bed. 1) in den Ohren liegt» — de K. as mer nach léiwer wéi de Boërt (ich höre noch lieber Klagen als Geprahle — cf. boën I/129, wo noch andere einschl. Raa. vermerkt sind).
Claude (wie frz., oft klo:t), Claudi, Claudine (-au- wie frz. gespr.) Vorn.: «Claudius» — die gängige einheimische Form lautet Glued (s. d. II/64).
kloër, klor (lok. phV. cf. Ltb. 54, genauere Angaben sub Joër II/240; in ländl. Maa. gilt relikthaft, vor allem im Südwesten, die umgelautete Var. kléier — s. d.) Adj.: «klar» — und zwar: 1) «hell, leuchtend, durchsichtig» — in mannigfachen Vergleichen: k. wéi Waasser, der Dag, d'Sonn, Kristall — spaßh., in der gegenteiligen Bed. von «trübe»: k. wéi Bounen-, Ierbëssen-, Träipebritt (Bohnen-, Erbsen-, Bratwurstbrühe), wéi Maschtepull (Jauche) — in der Pennälerspr. (Wortspiel mit der eigtl. und der übtr. Bed.): k. wéi Boulettszopp (s. I/138); a) vor allem vom Wasser von Flüssigkeiten, [Bd. 2, S. 394] Getränken: kloër(t) Waasser (reines unvermischtes Wasser — cf. auch sub 3) — ech drénken näischt wéi kloër(t) Waasser — hien as amstand, e gët der voll vum klore Waasser — de Wäin as nach nët k. — hierher das Spw. sub Bur I/165 — klore Branntewäin, Schnaps, Schnicki (gewöhnlicher Korn-, Kartoffelschnaps) — dies auch elliptisch substantiviert: gët mer e Glies-chen däers (dees) Kloëren (gebt mir ein Gläschen Kornschnaps), ähnlich häufige Syn. dazu sind bloën Drot, bloën Zwir (cf. Kloria) — hal dat Kloërt vum Ee fir Schnéi ze klappen (bewahre das Eiweiß auf, um Schnee zu schlagen — dafür auch: d'Wäisst bisw. d'Schnuddelegt vum Ä, s. d. I/49); b) von Lichtund Lufterscheinungen: den Himmel, d'Loft, d'Wieder oder einfach unpers. et as (gët, mécht sech, bleift) k. (cf. kléieren sub 2) — et gët ewell scho fréi k. (dobaussen — der Tag bricht schon früh an) — stéi op, 't as scho laang k. (stehe auf, es hat schon längst getagt) — hie schléift bis an de kloren Dag, hie verschléift de kloren Dag (er schläft am hellichten Tag) — am kloren Do — die Wortverbindung hell a k. steht im Reim mit Joër in vielerlei bäuerlichen Wetterregeln und Ernteprognosen, etwa: Liichtemëss hell a k. gët e gutt Beiejoër (reichen Honigertrag), ähnlich auch: Krëschtdag kal a k. gët e fréit Joër — maach emol kloërt Glas an déi Fënster, hänk emol eng k. Luucht an déi Trap, dass een eppes gesäit — de Känki brennt nët k.; c) vom Blick, Gesichtsausdruck: et kuckt mech u mat sénge kloren An — ech gin ewell al, méng Aë sin nët méi k. — ech gesinn nët méi k. — Waasser a Brout dat mécht e klore Bléck; 2) «hell tönend» (ohne Beimischung von Nebengeräuschen) — eng k. Stëmm — ech hu se sou k. gehéiert schwätzen (etwa am Telefon, im Rundfunk) wéi wann ech bei hine gestan hätt — déi Glieser hun (gin) e klore Klank — gräif déng Téin méi k. (beim Geigenspiel); 3) «rein, unvermischt» — klore Speck (weißer Speck ohne magere Einsprengsel — im Gegs. zu more Speck) — in Vergl. meist: k. wéi Gold (= esou reng ewéi eng Päifchen) — e Stéck Bauerebrout mat klorem Botter (ein Stück Bauernbrot, nur mit Butter bestrichen); 4) «verständlich, eindeutig, deutlich, einleuchtend» — auch aktiv: «vernünftig, schnell verstehend» — ech hu laang probéiert fir ëm et k. ze maachen, en huet awer näischt verstan — dat as dach k. (das leuchtet doch ein) — schwätz méi k., dréck dech méi k. aus — dat nennen ech k. geschwat (das nenne ich präzis geredet) — ech hätt gären eng k. Äntwert (so mer k. jo oder neen) — déi Affär as (schéint) mer nët ganz k. (ze sin) — ech gesinn nach nët k. an där Geschicht — en as nët méi k. an der Kopp (seine Gedanken verwirren sich; er ist verrückt) — nachdrücklich bestätigend, bekräftigend: k. dat oder einfach (ma) k. — kloren Onsënn (barer Unsinn) — daher auch adverbial: dat do as k. erduecht, gelunn (das ist ohne Zweifel gelogen) — e klore Geescht, Kapp, Käppchen ('t as nëmme schuet, datt e muss faulen) — e kloert Buch, Bild, Kapitel — e klore Saz, Artikel — e kloren Drock (eine leicht lesbare Druckschrift) — d'Franséischt as eng k. Sprooch — ech hat em et k. an däitlech gesot — schwätz k. an däitlech! (artikuliere genau, formuliere verständlich!) — die sub 1 erwähnten Vergl. können allesamt auch diese übtr. Bed. 4 haben, etwa: déi Explikatioun, Regel as dach k. wéi Boulettszopp — en as al an tekeleg awer nach k. bei Verstand — e war k. bis zur leschter Minutt (bei Besinnung bis zum letzten Atemzug); 5) neg. gebr.: «verdächtig» — 't as eppes nët k. bei där Geschicht.
Kloërecht F.: 1) «Helle»; 2) «Klarheit» — älter als Kloërhät — ech muss em emol K. a séng Gedanke bréngen (heute in dieser übtr. Bed. selten) — sf. auch Kléiert.
Kloërhät, -heet F.: «Klarheit» (vor allem in übtr. Bed.) — hochsprachl. angenähert: looss mech gewäerden, ech wäerd mer scho K. verschafen.
kloërrosen Adj.: «wütend» — en huet gebirelt ewéi k. (er hat gebrüllt wie ein Tollwütiger) — e stellt sech ewéi k. — si hu sech drugin ewéi k. (sie haben sich nach Leibeskräften bemüht) — meist nur mit wéi zusammen gebr., gelegtl. auch allein: wéi ech em dat gesot hun, hei du gouf en der jo k.
Kloërt N.: 1) «der helle Teil des Raums» — komm emol an d'K., datt een dech besser gesäit — es besteht in dieser Bed. auch die Möglichkeit einer -ida-Bildung, wie Kléiert (s. d.), also F.; 2) «Eiweiß» — d'K. vum Ä (cf. kloër sub 1/a); 3) «Hausenblase» (die innere Haut der Schwimmblase verschiedener großer Fischarten, die [Bd. 2, S. 395] beim Klären von Wein, Bier und Likören verwendet wird).
Kloft F.: «Kluft» — cf. Klaft I und II; lok. auch Klof (gedehnt).
Klomp (Pl. Klëmp, Klompen — lok. phV. cf. Ltb. 44) M. u. F.: 1) «Klumpen» (vornehmlich in den Maa. des Ostrandes an der Untersauer und im Ösl. gebr., sonst dafür eher Batz I/74) — Binsfeld: lo geet dä mer mat dänen dreckige Schoun an d'Haus, kuck emol, watt Klëmp Dreck hass de draan hänken — Echt.: en hoat ganz Klëmp Blout gespo'ut (er hat ganze Klumpen geronnenen Blutes ausgespien) Echt.: a fäichte Volläierdsstécker gët et Klompen oan d'Schoun an en Loaz oan d'Box (sonst gilt für die an den Schuhsohlen anklebende Erde eher Lammel) — Echt.: e Klomp Woas (Wachs), Leit (Menschenansammlung), aber eher en Schomp Äis (Eisscholle, Eisklumpen); 2) «Stallschuh aus Pferdeleder mit Holzsohlen» (Pl. nur Klompen) — hee kënnt dohäer getrollt as hätt e Klompen oan de Féiss — ganz aus Holz geschnitzte Schuhe heißen Zabott F. (frz. sabot — s. d.) — im Nordösl. ist Klomp in dieser Bed. F.
Klomp- -box F.: «Zecher, der im Wirtshaus hocken bleibt» — Red.: Klompboxen nennt än di Maansleit, déi owes beim Patt iwer d'Zäit am Wiirtshaus klonke (s. d.) bleiwen as hätte se Bläi am Hënner; -fouss M.: «Klumpfuß» — dazu das Adj.: -féisseg Adj.: «klumpfüßig»; -pobeier (neben Klompe- und dem Simplex Klompes) M.: «Löschpapier» — 't kann een nët mat Tënten drop schreiwen, 't as dee rengste K.; -sak M.: 1) wie Klompbox (s. d.); 2) «der Plumpsack beim Fang- und Hüpfespiel der Kinder» (= ein Taschentuch, an dessen einem Ende ein starker Knoten angebracht wird, dient als Prügel; die Spielregeln wechseln von Ort zu Ort: mancherorts bilden die Kinder einen Kreis, einer läuft hinter ihrem Rücken mit dem Klompsak um den Kreis, drückt unbemerkt einem der im Kreis Stehenden den K. in die auf den Rücken gehaltenen Hände und stellt sich rasch vor einen andern Mitspielenden, der nun von demjenigen, der den K. in Händen hält, verfolgt wird, bis er von seinem Verfolger eingeholt wird und das Spiel wieder von vorne beginnt; anderswo begrenzt sich die Rolle desjenigen, der zum Hüter des K. bestimmt worden ist, darauf, diejenigen zu hauen, die das bei diesem Spiel vorgeschriebene Hüpfen unterbrechen, ohne an einer Freistelle — s. Bueter I/164 — zu sein) — das Spiel heißt: mer spille Klompsak oder Klompches N. (dies u. a. aus Echternach belegt) — oft wird mit Klompsak nicht nur der Prügel, sondern auch dessen Träger bezeichnet — zum Spiel wurde mancherorts folgendes Lied gesungen: Es geht ein böses Ding (h)erum, Das wird euch tüchtig zwacken. Sieht einer nur nach ihm sich um, So fährt's ihm auf den Nacken. Und kehrt es gar bei einem ein, so möcht ich nicht sein Nachbar sein (hier wird der rechte Nachbar desjenigen, der unbemerkt in den Besitz des K. gekommen ist, um den Kreis getrieben; erreicht er ohne Schlag seinen Platz, so darf er mit dem K. umgehen), anderswo: Schau nicht um, der Fuchs geht um, trägt sein Beutlein mit herum usw.
Klompecht (lok. -icht) F.: 1) «großer Klumpen»; 2) «große Menge angehäufter Dinge» — Echt.: wann s de déi K. elo erageschloën hoas (= esu en opgekéipten Teller voll), da schlääft kän Kaz der de Moë (Magen) fort.
klompeg Adj.: 1) «ungeformt, unförmlich» (wie ein Klumpen); 2) «unbeholfen, schwerfällig». | |