LWB Luxemburger Wörterbuch
 
Kräisches bis kräizlam (Bd. 2, Sp. 458b bis 460b)
 
Kräisches N.: «Weinen» — wann et ze spéit as, kann all K. näischt déngen.
 
Kräischpopp F.: 1) «sprechende Puppe»; 2) «kleines, weinerliches Kind» — dafür auch Pinschpopp s. d.
 
Kräit I, Kreit (Nösl. Kréckt, Kreckt) F.: «Kreide» — im bes. a. «Kreide zum Schreiben» — si sti bei him an der K. (sind ihm Geld schuldig) — dee schreift mat duebeler K. (er überfor- dert) — farweg (rout, giel, blo) K.; b. «Kreide zum Tünchen» — spuenesch K. — de Plafong gët a K. gemaacht (die Decke wird getüncht) — ad a und b: e gouf wäiss wéi K. — fir eng hell Stëmm ze kréien muss ä K. iessen — Zussetz.: Kräitbuedem M.: «Kreidevorkommen in einer Erdschicht».
 
Kräit II (Dim. Kräitchen) F. (lok. auch M.): 1) «Hahnenkamm, Hühnerkamm» — mer haten eng Paschtéit vu K. — e gouf esou rout wéi eng K. — deem as de K. geschwollen (gerötet vor Wut) — äänt an d'K. bäissen (coire); 2) «gerötetes Gesicht» — wat huet deen eng K. [Bd. 2, S. 459]
 
Kräit III F.: «Schlüssel oder Stempel am Faßhahn» (Ga).
 
Kräiz (Pl. Kräizer, Nösl. Krécks) N.: 1) «christliches Balkenkreuz» — d'K. droen (z. B. vor einer Prozession) — mat de Kräizer goen (Bezeichnung der Bittprozessionen) — e gesäit eraus wéi de Schächer um K. (schlecht) — K. op der Kiirch! (Ausruf der Verwunderung) — Zussetz.: Feldkräiz, Frounekräiz, Missiounskräiz, Peschtkräiz, Schlangekräiz, Weekräiz s. d.; 2) «Kruzifix» — dafür meist Kräzefex s. d.; 3) «Kreuzzeichen» — 't mécht än e K. iwer d'Brout, ier än et uschneit — e K. an de Botter drécken (früher beim Buttern im Haus) — maach d'K.! (z. B. vor und nach dem Essen) — en huet nach e grousst K. geschloen an du war en dout — déi déi gréisst Kräizer maachen, sin nët déi frommst — ech sollt mech mat Kräizer seenen, wéi ech dat gesouch (z. B. bei Abwendung einer Gefahr, übtr.: ich war außer mir, bei etwas Auffälligem oder Unerhörtem) — maach e K. driwer (Nösl. ent K. derdurrich — verzichte darauf, du wirst das Gewünschte nicht bekommen); 4) a. «kreuzförmiges Merkmal, Abzeichen, Handzeichen» — du hues e K. op der Stir (zu einem Kind, das man der Lüge bezichtigt) — Zussetz.: Äschekräiz (s. d.), Verdéngschtkräiz; b. «stilisiertes Kreuz auf früheren Luxemburger Münzen» — daher das Wettspiel Kräiz oder Mënz (Kapp a Pill, pile ou face) — wobei die Münze in die Höhe geworfen und geraten wird, welche Seite beim Auffallen oben zu liegen kommt — von Kindern wird ein ähnliches Spiel gespielt mit Scherben, die auf einer Seite bemalt sind (HUMMER, Luxemburger Kinderspiele Nr. 116); 5) «Hüftkreuz des Körpers» — ech hun et am K. (habe Schmerzen im Kreuz) — ech schléich em d'K. an, wann ech en hei hätt (Drohung) — dat schléit engem d'K. an (gibt einem den Gnadenstoß, bei einem großen Verlust) — dafür auch Réckkräiz s. d. — s. Aaschkrupp; 6) «kreuzweise Anordnung» — iwer d'K. néien (Kreuzstiche machen) — op d'Krécks maachen (Nösl.: überkreuz anordnen) — 't muss än d'Huewer nët iwer d'K. éigen, soss kritt än se nët ageéigt — wann zwee Puer sech d'Hand iwer d'K. gin, dat bedeit Ongléck — se hun sech iwer d'K. verklot (haben sich gegenseitig vor Gericht verklagt) — zu K. kräichen (sich fügen); 7) «Sorge, Mühe, Leid, Unglück» — K. a Läd — 't as e K. (ein Jammer) mat deem Kann, fir et un d'Aarbecht ze kréien — e mécht e Gesiicht, wéi wann en all K. vun der Welt hätt — 't huet all Mënsch säi K. — 't schaaft kän d'K. aus der Welt — wann ämol mäi K. vu Stän as, wärd et nët méi sou schwéier sin (wenn ich gestorben bin) — kleng Kanner, kleng Kräizer, grouss Kanner, grouss Kräizer — 't as kän esou kleng, en huet e K. fir sech eleng — 't as kä méi grousst K. wéi en Hauskräiz (eine böse Ehefrau) — gidferän hält säi K. fir dat gréisst — déi Arem droen hiirt K. um Réck, déi Räich féieren hiirt an de Kutschen — wee kä K. huet, sicht sech äänt.
 
kräiz Adv.: «kreuz» — in der Ra.: k. a quier (Nösl. krécks a kraach) — d'Fruucht as gefall vun dem Reen, se leit k. a quier — d'Kéi se k. a kraach durrich d'Hawer gelof — du kanns mech k. a quier am Aasch lecken (k. a quier gären hun).
 
Kräiz- / kräiz- -al Adj.: «hochbetagt» — k. Leit; -älter M.: «Kreuzaltar»; -band N.: «Kreuzband» (Streifband für Drucksache); -bäässel M.: «Kreuzmeißel»; -bän N.: in dem Ausruf der Verwunderung oder Enttäuschung — K. iwerenän; -blumm F.: 1) «Kuckucksblume, Stendel» (Platanthera); 2) «Kreuzenzian» (Gentiana cruciata); -brav Adj.: «grundehrlich» — sou e gudde, kräizbrave Jong, muss deem dat nach geschéien — arem awer k.; -bridder Pl. tant.: «Orden, der sich der verlassenen Kinder annahm» — s. Engelsbridder; -brudderschaaft F.: spaßh. für «Ehe»; -dag M.: «Fest der Kreuzerhöhung» -deeg Pl.: «die drei Tage vor Christi Himmelfahrt, an denen die Bittprozessionen stattfinden»; -dänn F.: 1) «Edeltanne» (Abies pectinata); 2) «Fichte» (Picea excelsa); -domm Adj.: «erzdumm» — sou e kräizdomme Kärel huet d'Sonn nach nët beschéngt; -donnerwieder M.: «zwei sich begegnende Gewitter» — cf. unten unter Ausrufe und Flüche; -eisen N.: «Ankerkreuz» (an Häusern und Mühlsteinen); -feier N.: «Kreuzverhör» in der Ra.: än an d'K. huelen — cf. Gebiet sub b, Gedei, Geschir sub 4; -gaass F.: «Kreuzstraße»; [Bd. 2, S. 460] -gank (Ton 1 oder 2) M.: 1) «Kreuzgang in einem Kloster»; 2) «Franziskanerinnenkloster mit Kreuzgang und Klinik auf dem Fischmarkt in Luxemburg-Stadt» — hie leit an der Klinik am K.; -grëndlech Adj.: «von Grund aus» — 't huet sech emol k. bei mir ausgekrasch; -grëndchen M.: «Kreuzgründchen» (Stadtviertel in Luxemburg); -haff M.: «Kreuzhof» (südöstlich Kockelscheier s. d.) — früher auch Schnapshaff genannt — die Sage bringt den Namen K. in Verbindung mit einem Kruzifix, das einem Haus, an dem es angebracht war, Unglück gebracht haben soll. Der letzte Besitzer habe es dann an einer Buche beim Schnapshaff angebracht. Als man den Baum gegen 1855 fällte, soll das Kreuz beim Spalten des Stammes in dessen Innern aufgefunden worden sein (DE LA FONTAINE, Luxemburger Sagen und Legenden, 1882 Nr. 276). Dazu sagt GREDT im Jahr 1883, von diesem Vorgang wisse niemand zu erzählen (Luxemburger Sagenschatz Nr. 54). Von einem zuverlässigen Augenzeugen wird berichtet, daß vor etwa sechzig Jahren die Rinde einer beim K. stehenden Buche über ein an ihr angebrachtes Kreuz gewachsen war und dieses vollständig eingeschlossen hatte. Damals scheint auch von mehreren Kreuzen die Rede gewesen zu sein, die von der Rinde des Baumes überwachsen waren; -holz N:: «Feldahorn» (Acer campestre); -hummer M.: «Kreuzschläger» (zum Ausdehnen des Schmiedeeisens); -irger Adj. (lok. Syrtal) — dat as k. (das ist noch viel ärger); -kanaaljen F.: «Erzschuft»; -kapell F.: «Kreuzkapelle» (z. B. in Echternach und Grevenmacher) — Folkl.: Veranlassung zum Bau der K. in Grevenmacher soll vor ca. 200 Jahren folgender Vorgang gewesen sein: ein etwa 2 Meter hohes steinernes Kreuz soll damals die Mosel stromaufwärts geschwommen u. gegenüber der Pfarrkirche stehen geblieben sein, wobei es mit einem Arm auf den östlich der Stadt gelegenen Kräizerberreg (s. d.) zeigte. Nachdem es in die Pfarrkirche gebracht worden war, fand man es am nächsten Morgen hinter der Kirchtür, mit dem Arm wieder nach dem Berg zeigend. Dies wiederholte sich mehrmals, bis man sich zum Bau der K. auf dem Kräizerberreg entschloß, wo es über dem Hauptaltar angebracht wurde; -kapp M.: «Kreuzkopf» (Gelenk an der Dampfmaschine); -kéier Adj.: «kreuzweise» — k. iwerenän; -kraitchen N. s. Hunnekapp sub 3; -kriddelkräitchen N.: «Gauchheil» (C); -ketten F.: «Kreuzkette» (kreuzweise Anordnung der Zugketten bei Pferdegespann). -lam Adj.: «lendenlahm» (von Tieren und Menschen);

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut