|  Lebbdag, Lebbdidag, Lebbdido, Lebbchesdag, Lebbchesdodag M.: «Lebtag» — fir all säi L. (sein Leben lang) — ménger L. nët (niemals) — huet än esou eppes sénger L. erlieft? — dafür auch Zelebbchesdoën (ze Lebbches Doën).
lebendeg (Ton 2) Adj.: 1) «lebend» — e lebendegen Däiwel — en as lebendeges Leifs verbrannt; 2) «lebhaft» — dat Kand as esou l.; 3) «wirksam» — fir mech as kä lebendege Rot (D).
Léck (Nösl. Lick) ON.: «Lüttich» — en as zu L. am Déngscht.
Leck F.: 1) «Zunge» (Kinderspr.) — da weis mer emol déng L. — alles fir déi glott L.; 2) (verächtl.) «das Küssen» — (di) L. an (di) Zeck, Këss an Zëss — fir d'éischt war et di Këss an di Leck an du di Rapp an di Klapp — s. Këss III (Pack schlägt sich, Pack [Bd. 3, S. 32] verträgt sich); 3) «Süßigkeit» (zum Lecken).
lecken (Osten leken) trans. Verb.: 1) «lecken» — de Schmant l. — du kënns jo dru fir ze l. (zu einem Kind mit einer Hautabschürfung) — 't as fir sech d'Fangeren derno ze l. (so gut schmeckt es, auch übtr.) — d'Honn an d'Kaze lecken hir Wonnen — d'Kaz leckt sech — mer sin nët op d'Hochzäit geruff gin, mir woren nëmme gutt fir d'Telleren ze lecken — komm nuren erëm, da kriss de d'Broutschéiss ze l. (abweisend) — hie kënnt do wéi geleckt (so sauber, geschniegelt und gebügelt) — an deem Haus as et ewéi geleckt (sehr sauber) — in vielen derben abweisenden Ausdrücken: leck mech (mer) am Aasch — leck dem Honn hannen — leck mech, wou d'Kaz keng Hoër huet — leck der Kaz de Biesem, de Biiss — leck mech kräizweis — leck mech, du weess jo wou — leck den Aaschen-Titi — s. sub duuschtereg, Kaz, Krakau — dazu die Abl. Gelecks N.: «Leckerei» — Spw. hitt dech virun dene Kazen, déi vir lecken an hanne krazen (cf. Kaz sub 1) Ra. wat se (scil. Kéi) op där Plaz lecken as méi, wéi wa se anerwärts wäden (von Weidevieh gesagt, auch übtr.) 2) (verächtl.) «küssen» — Spw. gläiche Véi leckt sech gär (gleich und gleich gesellt sich gerne) — wat hu se sech geleckt a gedréckt a geknuutscht — dazu die Abl. Gelecks N. G. a Gezecks virum Bestueden, Genacks a Gestritts hanneno — cf. Leck, Këss III, zerlecken, hongereg; 3) a. «an etwas zu tragen haben» — dorunner huet e laang ze l. — (etwa beim Abtragen von Schulden); b. «etwas oberflächlich tun» — en huet nëmmen driwwer (iwwer d'Buch) geleckt (oberflächlich gelesen) — en huet nëmmen dru geleckt (scil. Meedchen), soss wor näischt derbäi — cf. sub 2).
lécken s. leken.
Lécker M.: 1) «Einwohner von Lüttich»; 2) als Genitivattribut — d'Lécker Géigend — de Lécker Zuch.
Leckerbëssen M.: «Leckerbissen».
Leckerei F.: «etwas Gutes, Süßes, wovon man nicht satt wird».
Leck-mer-am-Aasch-stréch M.: (spaßhaft) «Paraphe unter der Unterschrift» — wegwerfend: du bas een wéi Komm-leck-mer-am-Aasch (Ton auf leck).
Leckschister M. — s. Läppschister.
Leckspass M. — s. Glottspass.
Leckstän, -steen M.: «Salzleckstein» (für das Vieh in Pferchen, im Stall).
Lecture (wie frz., Ton 1 oder 2) Lektür F.: «Lesestoff» — 't as keng L. fir d'Kanner (für Kinder ungeeignete Lektüre) — dazu: Lecture à vue F.: «Vom-Blatt-spielen» oder «-singen» (bei einem Musik- oder Gesangwettstreit).
ledeg, liedeg Adj.: 1) «ledig, frei» — déi Plaz as liedeg (die Stelle ist frei) — ech si l., sot d'Meedchen, a wär och emol gär bestued — e ledegt Nascht (ein unbewohntes Nest) — ech sin déi Saach l. (bin sie los) — 't wor em keng l. Stonn unzedoen (war immer am Arbeiten) — cf. lassliedeg; 2) a. «leer» — d'Faass as l.; b. «minderwertig» (Kartenspiel) — ech hun elauter l. Kaarten — cf. eidel sub 1).
Lee s. Leo.
Lee F. s. Lä.
Lee- -aangel (Nösl. Läächangel) F.: «Legeangel» — cf. Grondaangel. -gäns F.: «Lege-gans» (Gans, die Eier legt); -int F.: «Lege-ente» (Ente, die Eier legt).
Leeblimmchen F.: «Pechnelke» (Viscaria vulgaris).
Leelécker M.: «gemeine Waldrebe» (Clematis vitalba) — s. Hexestrank, Juddesäl sub 2) — Raachholz.
leën (s. Ltb. 19 - LSA Karte 163) Konj.: ech léig, liet (Osweiler), Part. Prät. geluegt, geloagt (gəlOxt Echt.); Nösl. Präs. ich län, du läs, hä lät; Ind. Prät. ich leit; Konj. ich lät, läçt; Part. Prät. geleit, gelaaçt Verb.: «legen» — 1) trans.: «legen» (in vielen Bedeutungen) — déi uereg Päerd l. d'Oueren — en huet den Hond un d'Kette geluegt — mer mussen eise Buedem nei l. — den éischte Stä l. — d'Kand un d'Broscht l. (dafür meist halen) — ech wësst gär, wuer mer all déi Äppel lieten! — wuer leë mer déi all? (scil. schlofen) — mer leën em et parat (prätt) — wivill Boune lees de, siwen, néng oder zwielef? Antwort: ech leën der älef ëm älef Auer, da gët et der vill an d'Scheken — en Artikel l. (Druckerspr.) — lee dat Buch op d'Säit (lege das Buch beiseite, lege es weg, auch: verwahre es) — mer hun äis e puer Su op d'Säit geluet fir den alen Dag (Geld gespart für den Lebensabend) — lee mol alles op d'Säit bis mar (lege es vorläufig hin bis morgen) — lo leë mer em d'Handwierk (hindern ihn, in seinem Treiben weiterzufahren) [Bd. 3, S. 33] — se hun em e Stän an de (d') Wee geluet (haben ihm Hindernisse bereitet) — ech leën Iech och emol e Steen an d'Wee (ich leiste Ihnen bei Gelegenheit einen Gegendienst) — ech hun em d'Saach un d'Häerz geluet (habe sie ihm empfohlen) — mer mussen Holz op dech l. (du wirst übermütig, wir müssen dich kurz halten) — spaßh. zu Kindern: lee em Salz op de Schwanz (einem Tier, um es zu fangen) — lo leë mer (der) souvill drop an da gi mer (kurz vor dem Aufbruch) — en huet missen dausend Frang l. (Kaution stellen) — de Papp huet alles fir e geluegt (hat Kaution für ihn gestellt, hat die Fehlsumme [in der Kasse] eingezahlt) — d'Steiere sin nei geluegt gin (die Steuerabgaben sind neu festgelegt worden — bis 1940 gab es, neben festen Katastersteuern für Grundbesitz, die alljährlich vom Taxatorenrat der Gemeinde festgelegte Steuer für freie Berufe) — ech leën em eppes an d'Trap an eng (mat enger) Luucht derbäi (von jm. gesagt, der nicht verstehen will, auch: der einen unvernünftigen Wunsch allzu bequem erfüllt sehen möchte) — du hues mer d'Wuert op d'Zong (an de Mond) geluegt (du hast mich daran erinnert, auch: mir weiter geholfen) — lee dech! (Zuruf an den Hund, auch abweisend zu Personen: sei still!) — Lorenzdag leet d'Kirmes (datiert die Kirmes); 2) refl. — de Wand leet sech — d'Kränkt huet sech geluegt — d'Péng (séng Roserei) huet sech geluegt — ech gi mech l. (gehe schlafen) — lo leën ech mech op d' (en) Ouer (dsgl.) — en huet sech vrun en Deger aacht geluegt (hat sich vor rund acht Tagen krank zu Bett gelegt) — wann den Houscht sech nët leet, da muss ech mech l. (spaßh. wenn meine Hustenanfälle sich nicht mildern, muß ich mich zu Bett legen) — hat leet sech bei jiddereen (legt sich zu jedermann, prostituiert sich) — lee dech op de Réck a spill mat den Zéiwen (abweisend zu einem Kind, das durch unnützes Gerede oder lästiges Fragen Ärger verursacht, sei still!) — s. die Komp. sub: a-, aus-, ausenaner-, dra-, drop-, hanner-, iw(w)er-, of-, op-, openä-, u-, ver-, widderleën; 3) trans./intr.: «Eier legen» — d'Hénger l. déckevoll — d'Hénger gi fortleën (auswärts) — d'Gänse l. vun der Huewerséi bis an d'Huewerméi (von der Hafersaat bis zur Hafermahd) — Folkl. Kinderreime: gët gët, gët gët uecht/ ech hun en Ä geluegt — cf. sub dick und Ä — mer komme kucken, ob den Hunn geluegt huet (sagen die Klibberjungen in Medingen, wenn sie den Klibberlohn heischen) — d'Hong huet aus geluegt (legt nicht mehr, weil zu alt) — d'Hong geet aus (fort) l. (nicht in seinen Stall) — hie geet aus (fort) l. (spaßh. für außerehelichen Verkehr).
Leër M. — s. Läer.
Leewee (Ton 1, Echt.) M. — s. Läimpad — cf. Laweeg.
lëf in der Ra.: l. de Cü (Ki s. d.), da geet den Aasch (den Dueder, de Rescht) vum selwe (mat — frz. lever).
Lëff (Osten), Lëffer, Läffer, Lëft (Pl. Nösl. Lëffen) F.: «Lippe» — maach d'Lëfferen naass, da kanns de besser päifen — cf. Lëps.
Lëftchen (Dim. zu Loft) F.: 1) «Lüftchen» — hei ass eng gesonn (gesond) L. — 't as eng reng L. haut (kalter Wind oder linde Frühlingsluft) — am Mäerz as dacks eng reng L.; 2) «Bauchwind» (Pl. Lëftercher) — setz d'Kand op d'Dëppen, 't as schon eng L. komm.
lëfteg Adj.: 1) «luftig» — 't as ze l. fir ze séien — den Uewen as l. (hat guten Zug) — do uewen op der Kopp as et féng l. (zugig); 2) «durchsichtig, dünn, leicht» — eng l. Blus — en as zevill l. geklät — d'Jëfferchen as ganz l. geklät; 3) «schnell, hurtig» — übtr.: vum Uebst gin d'Kanner l. (bekommen Durchfall); 4) «nichtssagend» — sou e lëftegt Geschwätz, wéi deen es ëmmer feel hält; 5) «leicht verdaulich, gut aufgegangen, locker» — de Kuch as l. — den Deeg as l.
Lëftegkät, -keet F.: «Luftigkeit» (Wb. 06).
lëften trans. Verb.: «lüften» — d'Haus, d'Zëmmer, d'Better l.
legal Adj.: «gesetzlich».
legaliséieren trans. Verb.: «amtlich beglaubigen» — eng Ënnerschrëft l.
Légalitéit F.: «Legalität» — 't bleift an der L.
Légataire (wie Frz.) M.: «jm., dem ein Legat vermacht wird» — dazu: Légataire universel M.: «Universalerbe».
Legend (Ton 2, g wie j gespr. — lok. Lejand) F.: «Legende(nbuch)» — fréier gouf et an all Bauerenhaus eng L., wouran op déi fräi Säiten allerhand wichteg Virgäng aus dem Familjeliewen agedroë si gin, wéi Gebuurten, Doudsfäll, Bestietnësser, dack och wonnerbar Virfäll (früher fand sich in allen guten Bauernhäusern eine Heiligenlegende, auf deren leeren Blättern alle wichtigen Ereignisse der Familie eingetragen wurden, [Bd. 3, S. 34] wie Geburten, Todesfälle, Heiraten, auch eigenartige Vorfälle) — daher: hien as eppes wéi eng lieweg L. (kennt alles, was Heilige, Kirchenfeste, Kirchen, Wallfahrten und sonstiges anbelangt). | |