Luxemburger Wörterbuch

Lued (Echt. Load, Nösl. Lad) Dim. Liedchen (s. d.), (Echt. Leedchen, Nösl. Läädchen, Liäddchen) F.: 1) «Lade, Kasten» — cf. sub bim-bam (de Péiter vun de Lueden); 2) «Schachtel» — eng L. Fixfeier (eine Schachtel Streichhölzer); 3) «Sarg» — en Nol vu ménger L. (von einem ungeratenen Sohn) — si hun en an d'L. geluegt — dafür auch: Doudelued (s. d.); 4) «Fensterladen» — dafür auch Fënsterlued; 5) übtr.: «Augenlid» — [Bd. 3, S. 65] d'Luede falen de Kanner zou (sie haben Schlaf) — en huet d'Lueden zougemaacht (ist gestorben).

lueden (Echt. loaden, Nösl. laden, Ind. Präs. du lueds, hie luet, gebräuchlicher als: du lidds, hie lidd, Part. Präs. gelueden, Nösl. Präs. ich laden, du lidds, hä lidd, Prät. ich ludd, Cond. ich lidd, Part. Prät. geladen) trans. Verb.: 1) «eine Ladung machen, beladen» — e Won l. — ech muss nach Mëscht l. — du kanns dës Grompre jo nach derbäi lueden (diese Kartoffeln noch hinzu laden) — ech ka se nët mat l. (nicht dazu laden), 't as ewell ze schwéier — en as geluede wéi en Iesel — lued mer dat dach nët op (schiebe es mir nicht in die Schuhe, gib mir nicht die Schuld daran, schiebe mir diese Arbeit nicht zu) — elo lueds d'et op eng aner Kar (jetzt willst du es anders behandelt oder verstanden wissen) — eng Flënt l. (ein Gewehr, eine Flinte) — ech hun e Wieder gelueden (spüre ein Gewitter in den Knochen) — en huet et déck gelueden (ist sehr böse oder traurig) — en as liicht gelueden (ist leichtsinnig) — en as, en huet falsch (schif, quääsch, kromm) gelueden (ist betrunken) — lo hun ech e gelueden (jetzt ist er mir feind) — en huet et géint mech gelueden (dsgl.) — e wor al gelueden (wütend) — e kënnt do, wéi wann e Roum (Rom) gelueden hätt (so schwerfällig) — wéi dir nët doheem woort, koum e bei äis an du hate mir en de ganze Nomëtteg gelueden (kam er zu uns und fiel uns den ganzen Nachmittag lästig); 2) «trächtig werden, trächtig sein» — d'Kou huet gelueden (ist trächtig) — d'Kälwen huet nët gelueden (wurde nicht trächtig) — d'Kou lidd nët méi (wird nicht mehr trächtig); 3) «einladen» — 't waren der zwanzeg op d'Hochzäit gelueden — en huet den Hond zu Dësch gelueden (hat den Hemdzipfel heraushängen) — substantiv. déi Gelueden an Ongelueden; 4) «zitieren» — en as op d'Geriicht gelueden (vor Gericht geladen); 5) refl. a. «sich aufbürden» — wat hun ech mer do eppes op de Bockel gelueden! wat hues de der do eppes op den Hals gelueden!; b. «zu viel essen» — sech de Wappes (de Mättéi) l. — huesch de (der) dein Fléiz (s. d. sub 2) gelueden? (Mosel, wenn es einem tüchtig geschmeckt hat) — Zussetz.: alueden, auslueden, verlueden, oflueden, oplueden (s. d.).

Luedstack, -stéisser M.: «Ladestock» — Ra. en hält sech sou riicht, wéi wann en e L. verschléckt hätt — ech kënnt e L. friessen (so ärgerlich).

Luedstéisser-réierchen M.: «Ladstockring».

Luef (Echt. Lof, Nösl. Loaff) M. u. N.: «Lob» — 't as iwwer all L. — 't as kä L. fir dech — du stéchs domat kä L. an — en huet sech wéineg L. verdéngt — do as kä L. zevill — domadder verdéngs de der kä L.

luer s. eluer.

Luerenzdag, Lorenzdag (Ton 1 und 2) s. sub Lorenz.

Luerenzweiler, Lorenzweiler ON.: «Lorentzweiler» — Gem. Lorentzweiler, Kant. Mersch — 326 — zu L. as Luerenzdag Kiirmes (Kirchenpatrozinium: hl. Laurentius).

lues (Echt. los, Nösl. luass) Adj./ Adv.: 1) «leise» — l. optrieden — schwätz méi l., ech sin nët daf — en huet e luese Schlof (einen leisen Schlaf) — eng l. Stëmm — Ra.: wann dat do gefascht ass, dann héieren ech nët lues, sot den dawe Schräiner, wéi en en décke fuere gelooss hat — e luese (en haarde) fuere loossen — Spw.: déi l. rieden, trieden haart; 2) «langsam» — looss(e) mer méi l. goën (langsamer gehen) — et gët esou l. Zäit fir op den Zuch — e schwätzt esou lues, 't mengt een, et misst een em hëllefen — en as zimlech l. — l. a l. kënnt et sou wäit (allmählich) — en as l. an der Aarbecht, (am Verstoën — er arbeitet langsam, er begreift nicht leicht) — du bas deem ze l., deen ësst der d' Gréiwe vum Plättel — sou e luest Stéck Fleesch — wéi gät et? Antwort: och, esou l. — maach l. (zu jem. der etwa zu rasch trinkt oder ißt, auch der prahlt, übertreibt) — lues, l. Jongen! än nom aneren (sachte bitte!) — l. mam Jabel, näischt am Äifer (dsgl.) — spaßh. l. mam Meedchen (mat der Giedel), 't (si) as nach jonk (dsgl.) — Spw. l. beim Iessen, l. bei der Aarbecht ähnlich wéi un der Aarbecht sou um Dësch — Küchenspr.: du solls de Brot l. goe loossen (langsam anbraten lassen) — Ggs.: d'Fleesch as ze huerteg gaangen (zu schnell angebraten u. versengt) — de Kuch muss ganz l. goen (langsam backen) — substantiv.: Luesen M., Luest N.: «langsamer Mensch, schwer von Begriff» (Mann oder Frau) — wat bas du e L. — eis Schnauer as e Luest; 3) «locker, schlaff» — stréck déng Stréckele méi l. (deine Schuhsenkel etwas lockerer) — l. gesaltz(t) (wenig gesalzen) — [Bd. 3, S. 66] d'Brout as zevill l. gebak (nicht ganz durchgebacken) — l. gebaken Är (weichgebackene Eier — cf. Ä sub 1) — e lues gekacht(en) Ä (s. d.), auch: e luest Ä — übtr. en as nëmme l. gebak (nicht ganz weise) — cf. baken sub 1).

Lueshät, -heet F.: «Langsamkeit» — d'L. as schons e Stéck vun der Faulhät.

luewen (Echt. lowen) trans. Verb.: 1) «loben» — Raa.: jiddwer Kréimer lueft séng Wuer — all Aarbecht lueft sech selwer — fir gelueft ze gin, muss ee stierwen — wien sech nët selwer lueft, gët nët gelueft — iron. auf sich selbst bezogen: 't muss een sech alt selwer l. — 't as nët fir mech ze l., mä... (häufiger Satzanfang) — dat do l. ech mer (das gefällt mir) — wat mécht en? — e gät dem Noper séng Kanner l. (um nicht zu arbeiten, geht er schwatzen) — mer lueft zum dacksten nëmme fir gelueft ze gin — s. Kand sub 1, Geck sub 1) — Abl. Geluefs N.: «Lobhudelei» — dat G. geet mer nët; 2) (lok. Echt.) «erfreuen» — déi Wittfräche lueft nach des Liewen zou (bekommt noch Freude, Lust am Leben — C).

lueweswäert Adj.: «lobenswert».

Luftikus M.: «Luftikus, leichtsinniger Mensch».

Lui (Ton 1) 1) a. männlicher Vorname «Louis, Ludwig» — erscheint auch als: Lëll, Loll, Lu, Lull, Lulu, Luuchen (Dim.) — cf. Leo; b. «Pferdename»; c. «Zuhälter» — s. Lucki sub 2); 2) männlicher Vorname «Eligius» — erscheint auch als Logens, Lijhi; 3) männlicher Vorname «Aloysius» — erscheint auch als Leisi.

Luiëbrouder (lok. Echt., Pl. -bréider) M.: «Angehöriger der Schmiede- und Schlosserzunft, die St. Eligius als Schutzpatron hatte».

Luiëndag M.: «Festtag des hl. Eligius» (1. Dezember — seit 1924 wieder jährlich begangenes Fest der Schmiede des ganzen Landes am Eligiustag, jeweils in einer anderen Ortschaft des Landes gefeiert. — Bis etwa zum Kriege [1914] wurde sein Fest am 1. Dezember in Echternach feierlich begangen, mit einer Messe am Morgen, einem Umzug bei den Wirten u. einem gemeinschaftlichen Essen am Abend). — L., wéi Mutzen hiren Iesel erkaalt war (sprichwörtl. Ra. in Echt.).

Louis s. Lui sub 1).

Louis d'or (wie frz.) M.: «französische Goldmünze».

Louise (wie frz., doch Ton 1) weiblicher Vorname «Luise» — erscheint auch als Luiss, Lusi.

Lukas 1) männlicher Vorname «Lukas» — erscheint auch als Lauks, Laukes, Licki, Licksen, Luks — 't as L. am leschte Kapitel (das Ende ist nahe); 2) M.: «Kraftspiel auf der Kirmes» (Schlagvorrichtung) — hau ihm L. (hochdeutsch gesprochen) — de L. schloën, fachen.

Lukett F.: «Luke».

Luks s. Lukas, Lauk(e)s.

Luks- -dag M.: «Festtag des hl. Lukas» (Patron der Ärzte und Maler — 18. Oktober) — vu Méchelsdag bis L. war d'Gewan op (war die Weide frei). -mass F.: «Messe am Festtag des hl. Lukas» — Wetterregel: L.., Wanter gewass. -summer M.: «Spätsommer» — Wetterregel: de L. huet déi selwecht Kraaft wéi eng al Giedel.

Lullgen ON.: «Lullingen» — s. Lëllgen.

Lumière (wie frz., doch Ton 1) — in der Ra. 't as keng L. (er ist keine Leuchte).

Lumpazius, Lumbazius M.: «Vagabund, Landstreicher» — cf. Lombazius.

Lunch, Lënsch (Neol.) M.: «Mittagessen» — engl. lunch.

Lunette (wie frz., doch Ton 1) F.: 1) «kleines Fenster, das den Stall erhellt» — cf. Lukett, Héngerliicht; 2) «Fernglas»; 3) (iron.) «Brille».

lungeren (Lux.-Stadt longeren) intr. Verb.: «lungern, faulenzen, müßig umhergehen» — Abl. Gelungers N. — dazu die Zussetz. Lungerbatti M.: «Lungerer».

Lunnes s. Léin I.

Loupe (wie frz.) Lupp I F.: «Lupe» — en huet d'Saach ënner d'L. geholl (sie genau untersucht).

Loupe II (wie frz.) F.: 1) «Wolfsgeschwulst, Balggeschwulst» (Ga); 2) «Maserung im Holz»; 3) «großer Klumpen glühendes Eisen, das aus dem Frischfeuer zum erstenmal unter den Hammer kommt».