Luxemburger Wörterbuch

Mann (Pl. Männer, Dim. Männchen — s. d. — Pl. Männercher — s. d. — LSA Karte Nr 2) — cf. Fra) M.: 1) «erwachsene männliche Person» — e(n) grousse, stolze, [Bd. 3, S. 88] stootse, schéine, brave, domme, topéche, raffinéierte, dichtege, éierleche, décke, klenge, houfrege, waakrege M. — e M. wéi e Kill (groß und schlank), wéi en Haus, e Bam, e Kläderschaf (breitschultrig), e Ris (Riese), wéi gedréischelt (gedrechselt), wéi gedréint (dsgl.) — e Stuel (Muster) vun engem M. — ech sti mäi M. (stehe dafür ein, fechte es durch) — ech stelle mäi M. — ech si M. genuch fir ze wësse wat ech maachen — e ganze M. (charakterfest, ehrlich) — dat as kä M. (charakterlos) — säi M. fannen (einen ebenbürtigen Gegner finden, auch den passenden M. finden — s. sub 4) — M. géint M. ston (auch: Männche géint Männchen — Mann gegen Mann) — alles kënnt op de M. un (kommt auf den Mann an) — e M. sin (erwachsen sein) — e richtege M. sin (wahrhafter, tapferer Mann sein) — en as e richtege M. gin (mannhaft geworden) — en as an der leschter Zäit en ale M. gin (er ist sehr gealtert) — du hues en ale M. gekësst (Skrofeln am Munde) — dee M. huet kee Mout a kee Stär (hat keinen Mut, weil vom Unglück verfolgt) — e jonge, flotte Mann — als Anrede: sot, jonge M. (s. auch Mënsch) — soziale Stellung: e gemaachte M. sin — e gewéinleche M. — de klenge M. (der kleine Mann, Proletarier) — Ra.: en dämpt wéi e klenge M. dee baakt (stark rauchen) — Anrede: mäi léiwe M. — drohende Ra. der Einwohner von Esch-A.: mäi léiwe Moan, son déi Escher, da muss ä laang an de Schëfflénger Wise sin — M. Gottes — im Ausruf: O, du M. Gottes! — Größenbestimmung: sou héich wéi e M. — s. maanshéich — iron. zu einem kleinen Buben: hei as jo eise klenge M. — dafür auch Boxemann (s. d. sub 1) — wat en dichtege, klenge M. — Spww.: deemno de M., deemno d'Wuuscht — e M., e Wuert Raa.: e grousse M. as eng Läder am Haus — wu kä M., as kä Rot, wu keng Fra, as kä Stot — e schlechte M., dee keng Flou erniere kann — d'Männer se keen décke Su wäert — Zus.: a wenn s'e Frang am Monn hätten — e räiche M. lieft seims no, en aarme wéi e kann (C) — eiser Herrgott as och e M. (iron. Antwort von Frauen auf den Hinweis, den Herrgott um Hilfe zu bitten); 2) «Ehemann» (Koseform: Männi, Männchen) — mäi M. — eise M. (Bezeichnung der Frau für ihren Ehemann, dafür auch kurz: eisen — cf. eis II) — e M. kréien — du muss kucken, datt s d'e M. kriss — du muss der e M. fëschen — dat as kee M. fir dech — 't muss ee kucke fir séng Duechter un de M. ze bréngen — si liewe wéi M. a Fra (in wilder Ehe) — Raa.: alles kënnt un de M., sot d'Meedchen, nëmmen ech nët — spaßh.: eiser Herrgott as all Meedchen e M. schëlleg — Zusatz: odder en décke Su — hätt een e M., dann hätt een och Gnod (klagte das Mädchen, das in gesegneten Umständen war) — wann et och alt (emol) dimmert, 't huet een awer alt e M. am Haus, sot d'Fra (wenn es auch schon mal Krach gibt, man hat doch einen Mann) — 't as awer emol e gudde M. — spaßh. Antwort: hätt séng Fra en Doudeschäi (s. d.) vun em (wenn er bloß tot wäre) — d'Männer solle vun allem z'iesse kréie, mä si brauchen nët alles ze wëssen (Männer sollen von allem zu essen bekommen, brauchen aber nicht alles zu wissen) — Spww.: e M. wéi eng Maus, regéiert eng Fra wéi en Haus — kee Mann am Haus, keng Hëllef, keng Fra am Haus, keen Trouscht — wéi d'Fra, sou de M. — Kinderreim: du kriss kä M., du kriss en ale Kuederjann (s. d. sub 2); 3) a. «Mann» (Zählgröße — Pl. Mann) — 't woren ëmmer dausend M. do — wéivill M. spille mat? — d'Kompanie as honnert M. staark — op ee M. bleift de Krich nët leien (es kommt nicht auf den einzelnen M. an) — ech brauch nach e puer M. fir déi Aarbecht ze man (benötige noch einige Hilfskräfte) — et kënnt op all (op de leschte) M. un (jede Kraft zählt) — ech muss nach e M. astellen (eine Arbeitskraft einstellen) — mir si M. (lok.: Manns — s. auch: maans) genuch (zahlreich genug) — do stoën wéi ee (betont) M. (alle wie ein Mann einstehen) — mat zwéi M. maachen ech, wat s de wëlls — en as esou voll wéi dausend (honnertdausend) M. (sehr betrunken) — ech sin esou hongreg wéi zéng M. (sehr hungrig) — all M. säin Hierk (jedem das ihm Zustehende) — d'Zaldote si M. fir M. virugaangen (hintereinander) — mat M. a Maus ënnergoën; b. «Partner» — éischte, zweete, leschte M. sin — eise leschte M. huet nach ze spillen (Kegelpartie, Reihenfolge) — wéivill M. huet dir? — wéivill M. sin nach do? — as dat eise M.? — dat as mäi M. (mein Partner) — mer sichen en drëtte Mann (beim Skat); c. «Bez. einer Reihenfolge, dem Rang, dem Verdienst nach» — hien as éischte M. beim Uewen (Vorarbeiter beim Hochofen); [Bd. 3, S. 89] beim Märrichen as de Jhang éischte M,. do kënns du nët un; 4) «Mensch, Person» — den Hond as op de M. dresséiert — den Hond hëlt de M. un (der Hund greift den Mann an) — e geet un de M. (dsgl.) — pass op, de Wäi geet un de M. — eppes un de M. bréngen — jiddereen hëlt säi M. (jeder einzelne greift einen bestimmten Gegner an) — hei as nach en duuschtrege M. (jem. der etwas trinken möchte) — dat as en duuschtrege M. (er trinkt gerne) — hätte mer nach gutt e M., deen äis déit hëllefen — wann s de dat gär häss, da muss de däi M. emol uspriechen — du bas mäi M. (gerade dich brauche ich, du kommst mir gelegen) — et kënnt op de M. un, deen dat seet (es kommt auf die Person an) — ech hu mer dee gudde M. emol gekroopt (emol virgeholl — zur Rede gestellt) — 't kann ee kengem M. méi trauen (keinem Menschen) — wat as dat fir en hongrege M.? (ein armer Schlucker) — hie léisst och eiser Herrgott e gudde M. sin — auf eine vorwitzige oder ungelegene Frage folgt die Gegenfrage: hues du de M. vu Märel nët kannt? und die abschlägige Antwort: deen huet sech sénger Saache gekëmmert — de méissege M. (iron. für den Gastwirt) — d'Zopp vum laange M. (Erbsensuppe mit Speck und gerösteten Brotwürfeln) — (cf. ndl. Soep van de lange Man); 5) «Fremder, Unbekannter »(bes. Kinderspr.) — du koum e (frieme) M. — e M. mat engem laange Baart — Mamm, 't as e M. hei! (rufen die Kinder) — bes.: a. «als Gestalt in Märchen, Sagen, Kinderspielen, Folklore» — de schwaarze M. (Teufel, pädagogische Schreckgestalt — cf. Kropemann) — de béise (böse) M. hëlt dech mat, wann s de dech nët schécks — de wëlle (wilde) M. — dazu: de wëlle M. spillen (gewalttätig auftreten, sich heftig gebärden) — den hellege M. (St. Nikolaus, auch iron.: Geistlicher) — de M. am Mound (Mann im Mond); b. «als Amtsperson» — de M. mam Staf (Gerichtsspr.: Stabträger — frz.: bâtonnier) — de M. mat der Bidden (Gerichtsvollzieher) — de M. mat der Schell kënnt geschwënn (Gerichtsvollzieher oder Versteigerungsbeamter, der die Veräußerung mit der Schelle bekanntmachte) — de M. mam Hummer (Versteigerungsbeamter) —s. auch sub d.; c. als Abkürzung für Personen bestimmter Berufe, z. B. statt: Drecks-, Gas-, Luuchte-, Mëllechmann — im Pl. z. B.: Tramsmänner — cf. Männchen — de M. as do fir nom Gas ze kucken — lo kënnt de M. fir d'Elektrescht — de M. as do (rufen die Kinder, wenn ein Handwerker kommt, den sie nicht kennen); d. Sportspr.: «personifizierte Ursache für Schwächezustand» — de Mann mam Hummer — an deem géie (steil) Bierg koum de M. mam Hummer, du as en zréckgefall an en hat d'Course (das Rennen) verluer; e. häufig in Sagsprichwörtern: sot de M., du . . . — vun allen Iwwelen soll een dat klengst wiele, sot de M., du huet en sech eng kleng Fra geholl — wat muss een héieren, nieft deem wat ee gesäit, sot de M., du war en daf a stomm — fir d'éischt d'Aarbecht an dann de Plëséier, sot de M., du huet en d'Haus gebotzt an duerno as e matgaange séng Fra begruewen — alt gemellech, sot de M., du hat d'Fra em den Zoppekomp om Kapp durechgeschloen — fir d'éischt dem Néidegste virugchollef, sot de M., du huet en d'Kar am Dreck (d'Kand am Feier) leie gelooss an d'Fra gebeetscht; 6) «jedermann» — Jann a M. (M. a Mënsch) schëlleg sin; Zussetz.: Apperts-, Bräitje-, Drecks-, Fouer-, Krope-, Huef-, Kiirche-, Lompe-, Paschtouesch-, Piff-, Sand-, Schnéi-, Spill-, Stréi-, Zammermann — sowie die oben zitierten: Gas-, Mëllechmann usw.

Mann-/mann- -fra F.: «Zwitter, Hermaphrodit»; -lach N.: «Einsteigloch in großen Behältern, Fässern»; -schaft F.: «Mannschaft, Riege» (Neol.) — mer hun zwou Mannschaften, eng Jugend-M. an eng Häre-M. — mer si mat der kompletter M. ugetrueden (mit vollständiger M.) — dafür oft: Equipe. -starek, staark Adj./Adv.: a. «stark wie ein Mann» — dat Framënsch as m.; b. «selbständig» — dofir si mir wuel m. genuch.

Manna M.: 1) «Manna»; 2) «etwas außergewöhnlich Gutes» — dat as M. fir de Mo — séiss wéi M.

Mannakléi M.: «Mannaklee».

Mannëjhi (Ton: 2) M.: «Eck schrankgestell» (lokal).

Mannequin (wie frz., Ton: 1), Manneki, Mangki M.: 1) «Kleiderpuppe»; 2) «Vorführer(in) für Modesachen» — 't as eent wéi e M. (gute Figur).

manner — s. mann.

mannerjäreg, mënnerjäreg Adj./ Adv.: «unmündig» — et si nach m. Kanner do — en as m. gemaacht gin (er wurde unmündig erklärt). [Bd. 3, S. 90]

mannerwäerteg Adj.: «minderwertig» — m. Wuer.

Manni, Mannu männlicher Vorname: «Emmanuel».

Manometer M.: «Manometer».

Manon (wie frz., Ton: 1), Man(n)i weiblicher Vorname: «Manon».

Mansarde (wie frz., Ton: 1), Mañsar F. (lok.: M.): «Dachzimmer, Speicherkammer» — an deem Haus woren nach schif Mañsaren — en Aart Mañsaren (mansardenartig) — si hausen op enger M. — als Student souz ech ëmmer op der M.

Mañsaars-/Mañsards- -fënster F.: «Mansardenfenster»; -kummer F.: «Mansarde»; -klub M.: «Name eines ehemaligen Theatervereins in Lux.-Stadt».

Mañsch F. — s. Manche.

Mañschett F. — Manchette.

Mantel (Westen: Mauntel — Pl. Mäntel, Echt.: Mëntel — Dim. Mäntelchen — s. d.) M.: 1) «Mantel, Übergewand» — e stoffte M. (Tuchmantel) — e pelze M. (Pelzmantel) — e geet de ganze Wanter unni M. — dou de M. un — Raa.: de M. nom Wand hänken, dréien, kéieren — en hänkt sech gären de M. ëm (täuscht gerne etwas vor) — en huet e schéine M. drëmgehaangen (einer unehrlichen Sache den guten Anschein gegeben) — Zussetz.: Damme-, Häre-, Kanner-, Kouer-, Kautschus-, Muttergottes-, Pelz-, Popelins-, Reen-, Summer-, Teddys-, Trauer-, Wantermantel (s. d.); 2) «Reifen» (heute meist das frz.: Pneu vorgezogen) — en neie M. op de Velo opzéien, opleën — e M. fir e Velo, eng Motocyclette, en Auto — Zussetz.: Drot-, Wulstem. (s. d.); 3) «Umhang bei Schornsteinen» — cf.: Feiermantel; 4) «Hülle von Hohlkörpern».

Mantel- -blumm F.: «Klatschmohn» — auch (lok. etwa: Fingig) das Dim.: Mäntelchen M. — auch: Karblumm, Millerchersblumm (s. d.); -briet N.: «Kleiderrechen» — d'Kläder hänken um M. — d'Kläder hänken un him wéi un engem M. (er ist sehr mager); -fudder N.: «Mantelunterfutter»; -gestell N.: «Kleiderständer»; -krop M.: «Kleiderhaken»; -sak M.: «großer Tuchkoffer»; -staf M.: «das obere Ende des Bienenkorbes, Stab im Bienenkorb» (Ga).

Manternach (lok.: Manternooch) ON.: «Manternach» — Dorf und Gemeinde Manternach, Kanton Grevenmacher — 371 — Spottname: déi Manternacher Stäfiiss (Steinfüchse) — lok. Spottreim: duurch M. ouni Näid, duurch Wecker ouni Sträit, duurch Berbuurg ouni geschlon, dee ka vun dräi Wonner son.

Manual (Pl. Manualer oder Manualen) M. — wie hd.

Manuel (wie frz., Ton: 1) M.: «Handbuch».

Manufacture (wie frz.) F.: 1) «Handarbeit, Handerzeugtes»; 2) «Fabrik».

Manuskript wie hd., aber meist M.