LWB Luxemburger Wörterbuch
 
Marcel bis Maschin (Bd. 3, Sp. 94a bis 95b)
 
Marcel (s. d., wie frz., Ton: 1) männlicher Vorname: «Marzellus» — auch: Muerzel, Max.
 
Marsch I, Marge (wie frz.), F.: 1) «Gewinnspanne» — 't as zevill eng kleng M. op deem Artikel — eng gewësse M. muss ëmmer gerechent gin; 2) «Spielraum» — 't bleift nach eng M. fir déi Schrauf unzezéien — übtr.: 't bleift nach ëmmer eng M. fir eppes aneschtes unzehuelen — zeitlich: mer hun nach eng schéi M., éier et sou wäit as (Zeitraum); Druckerspr.: 3) «Zuschuß» (Druckbogen, die der Drucker zum Ausgleich für Ausschuß über die Auflage hinaus liefert); 4) «Zurichtbogen»; 5) «Papier-Anlage an der Druckpresse»; 6) «Druckpressenaufzug»; 7) «weißer Blattrand des Buches» — d'M. muss méi breet gemaach gin (es muß ein größerer Blattrand bleiben) — dazu der frz. Ausdruck: en marge (am Rande) und: Margeur M.: «Papieranleger» (Bogenanleger an der Druckpresse) — s. Klautchen sub 2)b. — auch: Margeur automatique M.: «selbsttätiger Anleger».
 
Marsch II (frz.: marche — Pl. Marschen) M.: «Stufe» — s. Trepplek.
 
Marchepied (wie frz., Ton: 1) M. — cf. Fousstrëtt sub 2).
 
Marsch III M.: 1) a. «Marsch» — (cf. Gank sub 1 und 3) — e M. wéi eng Jëfferchen, eng Pëmpernellchen, eng Kou, e Päerd, e Malbruckswon, e preisesche Generol, e Prënz — e liichte, schwéiere, schlad(d)erege, en trëppelege M. hun — en hat e M. wéi en Dragouner (dee grad vum Päerd geklomme war — breitbeinig) — en huet e M. opgesat, wéi wann en d'Dueref ze versetzen hätt (er trat großspurig auf) — ähnlich: wéi wann en d'Fett mat Zennere feel hätt — e M., wéi wann en op Äer géing (geziert, auch: vorsichtig) — d'Pompjeë sin am M. laanscht gaang (im Marschschritt) — d'Turner si flott am M. komm, den Zaldoten ze fräcks (im Marschschritt, den Soldaten gleich) — ech kennen en um M. (erkenne ihn an seiner Gangart); b. «Ausmarsch» — d'Zaldote sin um M.; c. «Wanderung» — mir hun e laange M. hannenun äis (lange Wanderung, Wegstrecke); 2) «Bewegung, Verlauf, Hergang» — d'Mamm as de ganzen Dag mat de Kanner am M. (den ganzen Tag mit den Kindern beschäftigt) — ech sin nët an de M. komm — lo si mer grad gutt am M. an da musse mer ophalen (haben eben erst richtig begonnen) — en huet e räicht Meedchen am M. (ist hinter einem reichen Mädchen her) — en as mat deem Meedchen am M. (zudringlich) — ech si mat där Saach am M. (beschäftigt) — en as nach vu gëscht (un) am M. (seit gestern mit einer Arbeit beschäftigt — iron.: seit gestern von Belustigungen nicht heimgekehrt) — mir wäerten d'Maschin nach an de M. kréien (die Maschine noch in Gang setzen können); 3) «Marsch» (Musik) — e franséische M. — de M. vun der lëtzebuerger Arméi — d'Musek huet nach e M. geblosen an du wor d'Fest eriwwer — übtr.: engem de (ge-)strenge M. blosen (maachen — scharf zurechtweisen) — een de M. léieren (dsgl.) — een am M. léiere goen (stramm die Zügel halten) — Zussetz.: Duurch-, Gänse-, Houchzäits-, Parade-, Prossëssiouns-, Trauer- (Doude-)marsch — en huet e Gesiicht gemaacht wéi en Doudemarsch (schaute sehr niedergeschlagen drein).
 
Marsch IV (lok.: Esch-Alz.) M.: «Stelle, wo der Ziegelbrenner die Tonerde bereitet».
 
marsch Interj.: «marsch» (Befehl zum Gehen, zur Eile) — allee hopp, m.! — dajee, m. an d'Bett mat dir! — m. eraus elei! — allee (betont) m.! (militär. Kommando).
 
Marche-arrière (wie frz.) F.: 1) «Rückwärtsgang» (Fahrzeug) — s. Réckgank; 2) übtr.: «Rückzieher» — du huet e séier misse M. maachen.
 
Marche-avant (wie frz.) F.: «Vorwärtsgang» (Fahrzeug).
 
Marche-concours (wie frz., auch Ton: 1) M.: «Marschwettbewerb» — op dem leschte Museksfest hu mir e Präis am M. kritt.
 
Marche à suivre (wie frz.) F.: «Leitlinie» (z. B. Druckerspr.: zu beachtende Abkürzungen, Schriftarten usw.).
 
Marschmusek F.: «Musik im Marschzeitmaß».
 
Marschall M.: «Marschall» — e kënnt do wéi e M. (stolz) — spaßh. (lok. Diekirch): d'Villa M. (Gefängnis [Bd. 3, S. 95] — nach einem früheren Direktor namens Marschall).
 
Marchand (wie frz., Ton: 1 oder 2), Marschang (Ton: 1) M.: «Händler, Handelsmann» — abfällig: 't as esou e M. (Kleinhändler) — dazu die Zussetz. (lok. Esch-Alz.): Schwéngsmarschang.
 
Marscherwal(d) M.: 1) Ortsbezeichnung für das Dorf «Colbet» — Gemeinde Bech und Consdorf, Kanton Echternach — 271; 2) Flurn.: «Marscherwald» (größeres Waldgebiet) — Sagwort: sou al (so alt) wéi de M.
 
Marseille (wie frz., Ton: 1 oder 2) ON.: «Marseille» — dazu: Marsäijer Säf (Marseiller Seife).
 
Marseillaise (wie frz.), Marsäijäs F.: «französische Nationalhymne» — mir hun d'Uelzecht an d'M. gesongen, datt et gerabbelt huet.
 
Marssëls. Mars.
 
Marssëli weiblicher Vorname: «Marzella» — s. Marcelle.
 
Marthe (wie frz.), Martha, Martjen weiblicher Vorname: «Martha».
 
Marténgs. Martin, Mäerten.
 
martillechen, martiljen, märtiljen, märdillejen Verb.: 1) trans.: «quälen, martern» — wat hu se dee Mann martillecht! — übtr.: den Dibbelchen (s. Dubbel) ënner dem Daum m. (sehr knauserig sein); 2) refl.: «sich abrackern, abplagen» — en huet sech martillecht an e koum dach zu näischt — cf. ma(a)rteren, kristiljen, folteren.
 
Martillejen F.: «Marter» — 't wor déi rengste M.
 
Martin (Ton: 1) männlicher Vorname: «Martin» — erscheint als: Mäerten, Mierten, Marténg, Martin (wie frz., Ton: 1).
 
Martinni M.: 1) «Klopfpeitsche» (Peitsche mit Holzgriff und mehreren Lederriemen zum Strafen der Kinder; heute wird den Kindern meist nur noch mit einem legendären M. gedroht) — schéck dech, soss kriss de de M. ze schmaachen (sei brav, sonst wirst du mit dem M. geprügelt) — op eemol doen ech de M. op déngem Bockel danzen (prügele ich dich) — personifiziert: d'Bekanntschaft mam (Éim) M. maachen; 2) übtr.: «Lakritzenstange in Streifen».
 
Martrer, Märtrer M.: 1) «Martyrer»; 2) übtr.: «wer, wie ein Martyrer, Körperqualen erleidet, wer arg mißhandelt wird oder großen Schmerz erdulden muß».
 
martren trans. Verb.: «martern» — s. ma(a)rteren, martillechen.
 
martyriséieren trans. Verb.: «martyrisieren» — s. martren.
 
Martyrium (lok.: Mardirionn — C) M.: «Martyrium» — e M. ausston (sehr große Schmerzen, physisch oder seelisch, erdulden müssen).
 
Marzipan (häufig Ton: 1) M. — wie hd. — in Zussetz.: Marzipaanssaachen, -schwéngchen, -männchen usw.
 
Masch F.: a. «Masche, Fadenschleife» (bei Strickarbeiten) — s. Schlapp; b. «Masche im Fischnetz» — dazu: Maschendrot M.: «Drahtgeflecht».
 
Maschasi (Ton: 2) M. — s. Mëschasi.
 
Maschin (Pl. Maschinnen, Dim. Maschinnchen, Pl. Maschinnercher) F.: 1) «Maschine» (Sammelname für alle mechanischen Triebwerke und Apparaturen)a. d'M. botzen (putzen), lafe loossen (laufen lassen), an de Gank bréngen, op Ture bréngen, ukéieren (in Bewegung setzen), schmieren — d'Woll gët durech d'M. gekéiert (maschinell aufgelockert) — de Schräiner huet d'Dill op der M. gehuwwelt — ech schreiwen (klappen) e Bréif op der M. (schreibe einen Brief auf der Schreibmaschine) — d'Strëmp sin op der M. gestréckt — déi Saache gin haut all op der M. gemaacht (maschinell hergestellt) — d'Fleesch gët durech d'M. gedriwwen (in der Fleischmaschine gemahlen) — op der M. dreschen (mit der, auf der Dreschmaschine dreschen) — wann s de op der M. drëschs, as d'Stréi nët méi fir eppes Uerdéckleches ze gebrauchen (auf der Dreschmaschine gedroschen, taugt das Stroh nicht mehr zur Verfertigung von Gegenständen) — übtr.: ech sin awer keng M. fir de ganzen Dag esou ze muerksen — eng M. packt dat emol nët an engem Stéck (das ist entschieden zu viele und zu schwere Arbeit) — wann een de ganzen Dag sou Saache mécht, mengt een owes, et wir een eng M.; b. «Auto» — eng deier, flott, nei, schéi, schwéier M. — wat kascht esou eng M. elo? (was kostet solch ein Auto heute?); c. «Lokomotive» — d'M. as aus dem Gleis gesprongen (ist entgleist) — en as op der M. (ist Lokomotivführer) — eng elektresch M. (elektr. Lokomotive); d. «Schleifwerkzeug der Scherenschleifer» — iron.: mäi Mann as mat der M. eraus (mein Mann ist zum Scherenschleifen unterwegs — spaßhafte Angleichung auf Auto — s. sub b.); e) «Kochherd, Futterkessel mit Feuerung» — fir esou e sëlleche Koup Leit ze kachen, dofir as eis M. ze kleng — maach Feier an d'M. (zünde das Feuer im Kochherd, unter [Bd. 3, S. 96] dem Futterkessel an) — ech hun eng M. voll (Grompren, Rommelen) agedoen (den Viehkessel zum Kochen mit Futterpflanzen — Kartoffeln, Runkelrüben — gefüllt); übtr.: 2) «schweres, klobiges Frauenzimmer» — o Mamm, wat as dat eng M. gin, zënter et bestued as, et wor esou ënt zëmperlecht, schmankt Meedchen; 3) Hüllwort: «Geschlechtsorgan des Mannes oder der Frau» — d'M. dämpt nët méi (von einer Frau nach den Wechseljahren) — d'M. geet nët méi (der Mann ist impotent) — dafür auch: Geschir, Fabrek (Geschlechtsorgane der Frau) — Zussetz.: Ausbotz-, Bitz-, Buer-, Damp-, Dresch-, Fëll-, Flääsch-, Gehäck-, Gras-, Grompere-, Huwwel-, Kach-, Kaffis-, Kéier-, Kniet-, Krämp-, Lux-, Méi-, Mëllech-, Néi-, Pli-, Piff-, Reche-, Schäerf-, Schneid-, Schreif-, Schwéngs-, See-, Séi-, Sënner-, Setz-, Souer-, Stopp-, Sträich-, Strutz-, Verbotz-, Wäsch-, Wuuschte-, Zoossissmaschin.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut