Mat-mat-MataarbechtermatbezuelenMatbierg-biirgmatbierger-biirgermatbréngmatbréngenmatdanzenmatdälen-deelenmatdälen-deelenmatdroenMatéissermatenän-eneenmattenänmaddenanermaddenänmatënnerschreiwenmatfatzenMatfréissermatfuerenMatgedälermatgefaangenmatginmatgoenmatgoenmathalenMathëllefmathëllefenmathuelenMatierwenmatkommenmatkräischenmatkréienmatlaachenmatlafenmatlaudenMatläd-leedmatlädeg-ledegMatläferMatledermatmaachenmatriedenmatsangenmatschéckenmatschëllegmatschläfen-schlefenmatschwätzenmatsinmatspillenmatstëmmenmatstreidenmatwiirkenMatwiirkungmatzéienmatzielenmatzielenMatadormategMateloteMaténgmaténgMaterMaterMateri(ën), Matiri, Matiréi, MatjärMaterial, MatrialMaterialistMaterielmateriellMaternitéMaternitéitMaternusMatesMates--brout, MatzbroutMateskéisMatesklakMates-, Maats-, MatzkuchmathemateschMathematikMatièreM. premièreMatillMatinéeMatjärMatrass, Mätrass, Matras, Matela(ss), Mätlass, MëtterassMatrasse(n)-MatrassebalMatrassebettMatrassendirMatrassefiederMatrassekapp | Mat-/mat- (in fester Verbdg., Ton: 1 — bei nachfolgendem Vokal — Liaison — erweicht zu d, dd — s. Wb. S. LIX, 3 Konsonanten — cf. Bruch: Grammatik § 13,4) -aarbechter M.: «Mitarbeiter»; -bezuelen intr. Verb.: «mitbezahlen» — mer musse séng Zech m. — ech hun däi Gedrénks matbezuelt; -bierg, -biirg M.: «Mitbürge»; -bierger, -biirger (Neol.) M.: «Mitbürger»; -bréng (lok.: Grevenmacher) F.: «das Mitbringsel»; -bréngen trans. Verb.: «mitbringen» — ech bréngen d'Kanner mat op d'Kiirmes — ech bréngen ee mat fir z'iessen (zum Essen) — hues de mer näischt matbruecht? (hast du mir nichts mitgebracht, von der Reise, dem Ausflug?) — übtr.: hat huet e ganze Koup Saachen an de Stot matbruecht (als Mitgift) — s. dazu: matkréien sub 1); -danzen intr. Verb.: «mittanzen» — übtr.: 't muss een alt m. (mittun), wann et engem och nët ëmmer esou gemutt as; -dälen, -deelen trans. Verb. «mitteilen, anzeigen» — ech krut matgedeelt, datt keng Plaze méi do sin; dazu (Neol): Matdälung F.; -droen trans. Verb.: «mittragen» — hien huet sech ugebuede fir de [Bd. 3, S. 101] Kuerf matzedroen — übtr.: de Mann muss der Fra hiirt (scil.: Läd) m.; -éisser M.: 1) a. «lästig empfundenes Familienmitglied» — sou e Monni Iw(w)eräänzeg (s. d.) as nëmme jhust e M.; b. ehemals verächtlich für: «Lehrer, der in Kost u. Logis bei den Eltern der Schüler war»; 2) «Mitesser» — (Finne, Talgdrüse im Gesicht) — Folkl.: meist Zeichen von ungesundem Blut, von übermäßigem Genuß von Fleisch und Gewürzen; das Schweinefleisch gilt als besonders schädlich, es soll allerlei Hautausschläge verursachen; 3) a. «Parasit»; b. «Haarbalgmilbe» (Demodex folliculorum). -enän, -eneen, mattenän, maddenaner, maddenän Adv.: «miteinander» — se koume mer all m. op den Hals getrollt — se sin all m. eragestiirmt komm — loosse mer se m. bestueden (beim Kartenspiel, König und Dame einer Farbe zusammenlegen) — déi zwee hun eppes m. (eine Liebschaft, auch: Streit) — si gi m. bestuet (heiraten) — wat huet dir nëmme m. ze kaderen? (zu streiten, zu zanken); -ënnerschreiwen trans. Verb.: «mitunterschreiben» — du hues matënnerschriwwen, du muss och matbezuelen; -fatzen intr. Verb.: «mitgehen» — en as och matgefatzt — cf. fatzen sub 1); -fréisser M.: 1) «Tellerlecker» (Person, die sich immer zur Mittagszeit einstellt und mitspeisen will); 2) Matéisser (s. d. sub 1); -fueren intr. Verb.: «mitfahren» — mir mussen all m., wéi mer gesot hun — wie fiirt mat?; -gedäler M.: 1) «Teilhaber»; 2) «Mitglied» — cf. Gedäler; -gefaangen im Spw.: mat(ge)gaangen, matgefaangen, matgehaangen; -gin trans./intr. Verb.: «mitgeben» — ech hun em Sue m. fir d'Rechnung ze bezuelen — du muss deem Kand een ze Gelät m. — ech hun em séng Däl m., wéi e bestuet gouf (sein Erbteil mitgegeben, als er heiratete) — et gët gäre mat (sie ist freigebig) — e gët engem (auch: kengem) näischt mat (er gibt nicht — niemand — gerne etwas mit) — e Kand muss léieren aner(e) mat(ze)gin — spaßh.: en huet sénger Schipp m. (hat sich besabbert) — übtr.: hatt huet him dës m., an dat Nummer eent (sie hat ihn verleumdet) — substantiv. in der Ra.: vum M. as nach kee méi arem gin; -goen intr. Verb.: 1) «mitgehen» — ech ka jo e Stéck Wees m. (eine Wegestrecke) — cf. matgefaangen; 2) «brauchbar sein» — deen Hutt do geet nach e Jor mat — den Auto wir jo nach eng Zäit matgaang(en) — übtr.: du gäs och alt nach mat (wegwerfend: wir können dich noch halbwegs gebrauchen) — beim Kartenspiel (z. B. Whist): ech gi mat (oft kurz: mat oder avec); 3) «zu Leben bleiben» — e geet nët méi laang (nët laang méi) mat (er stirbt bald) — e kann nach laang esou m. (kann noch lange auf diese Art leben); 4) «verstehen, auch: zustimmen, sich mitreißen lassen» — d'Leit sin all matgaang, wéi en déi Ried gehalen huet; 5) «ein Angebot (bei einer Versteigerung) machen, mitsteigern» — wéi wäit bas de matgaang? (bis zu welcher Summe hast du geboten? — cf. aussetzen sub 1); dazu: Matgänger M.: «Parteimann» — cf. Matläfer. -halen intr. Verb.: «mithalten» (beim Spiel); -hëllef F.: «Mithilfe» — merci fir är M.; -hëllefen intr. Verb.: «mithelfen» — du muss m., soss gët et näischt; -huelen trans. Verb.: 1) «mitnehmen» — ech wëll em eppes m., wann ech e besiche gin — ech huelen de Kanner Zockerboune mat — en huet alles matgeholl, wat nët ugestréckt wor (gestohlen) — huel mech mat (betteln die Kinder bei einer Reise, einem Spaziergang) — da komm, dann hëls d'e Patt (Glas) m. (Einladung zum Mittrinken) — solle mer e m.? — da loosse mer et alt m. (resignierend: ein Geschenk, ein Unglück) — übtr.: dat hëls de mer nët mat iwwer (mit ins Jenseits) — huel hinnen e Bonjour m. (richte ihnen einen Gruß aus); 2) «abführen» — d'Jhandaarmen hun e matgeholl; 3) «schwächen» — déi Kränkt huet mech al matgeholl — e gesäit matgeholl aus (sieht leidend aus, nach einer Krankheit, nach einer durchzechten Nacht) — deen do as al matgeholl (ist arg mitgenommen); -ierwen M.: «Miterbe»; -kommen intr. Verb.: 1) «mitkommen» — de Jhang as nët matkomm; 2) (bes. übtr., meist mit Neg. gebraucht) «mitkommen, folgen können» (einer Rede, beim Unterricht) — en as an der Schoul nët matkomm (wurde nicht versetzt) — ähnlich: en as nët mat virukomm(en); -kräischen intr. Verb.: «mitweinen» — hatt huet och alt matgekrasch, et wousst nët firwat; [Bd. 3, S. 102] -kréien trans. Verb.: 1) «erhalten, mitbekommen» — et krut och nët vill mat, wéi et bestuet as gin (erhielt nicht viel Mitgift, als sie heiratete) — krite mer och alt e bëss-che Ree mat; — en huet nët vill (scil.: Verstand) matkritt; 2) «hören, verstehen, begreifen» — ech hun nët alles matkritt (nicht alles mitbekommen aus Unaufmerksamkeit, auch: nicht verstanden, weil zu schwierig); 3) a. «Schaden erleiden» — déi Tas huet och eppes matkritt — bei deem Wieder hu mer eppes matkritt (Schaden erlitten durch das Unwetter) — hues de och eppes matkritt? (Verdruß gehabt?); b. «infiziert werden, angesteckt werden» — d'Zéif huet eppes matkritt (z. B. bei Fußleiden, wenn der Strumpf nicht sauber war); -laachen intr. Verb.: «mitlachen» — wat sollte mer maachen, mir hun alt misste m., wann et äis och nët esou gemengt war; -lafen intr. Verb.: «mitlaufen» — de Pir as an der Course matgelaf — übtr.: e kann alt an der Häerd m. (er ist ein Durchschnittsmensch) — e lääft sou mat, wéi d'fënneft Rad um Won (ist überflüssig); -lauden intr. Verb.: «mitläuten» — Ra.: zu Roum (s. d.) muss een alt m.; -läd, -leed N.: «Mitleid, Erbarmen» — Ra.: aus Läd gët M. — Zusatz: an dat bréngt dacks Léift — hieft M. mat engem Aarmen! — en huet guer kä M. mat deem aarme Mann — Nösl.: du hass o kee Matlëgdes; -lädeg, -ledeg Adj.: 1) «mitleidig», auch: (verächtlich) «herablassend» — en huet mech esou m. bekuckt; 2) «trostlos, mitleiderweckend» — en huet esou m. dragekuckt; -läfer M.: «Mitläufer» (z. B. bei einer Partei); -leder M.: «Mitleider» — Spw.: besser Neder (Neider), wéi M.; -maachen trans./intr. Verb.: 1) «mitmachen, teilnehmen» — mer man den Tour an d'Schwäiz mat — deen do Moud gët awer nët matgemaacht — d'Leit am ganze Sall hun alleguerte matgemaacht a gedanzt a gesprongen — mir hun all matgemaach bis kloer Dag — hien huet gutt m., doheem si Leit déi him d'Aarbecht ofhuelen; 2) «erdulden, erleiden» — ech hätt bal genuch matgemaacht! — hien huet an all dene Kricher vill matgemaacht; 3) «erleben» — en huet ewell véierzéng matgemaacht (den Krieg von 1914 erlebt); 4) «besuchen» (von Schulen) — hien huet Schoule (d'Universitéit) matgemaacht (hat höhere Studien gemacht) — dofir muss ee Schoule matgemaacht hun (iron.: bei einer großen Dummheit) — deen huet d'Liewe richteg matgemaacht (das Leben genossen); 5) «sich prostituieren» (Ga); -rieden intr. Verb.: «mitreden» — ech wäerd hei och nach e Wiertche m. — s. matschwätzen; -sangen intr. Verb.: «mitsingen» — d'ganz Kirech huet matgesongen — Aufforderung zum Mitsingen: alles m.; -schécken trans. Verb.: «mitsenden» — ech hun him nach eppes matgeschéckt fir d'Kanner — mer mussen ee m., dee kënneg as; | |