matschenmatschfaulmattMattMattMattantMattäi, MattäësMatte-MattegëftMattekëschtMattekrautMattekugelMattelachMattepolleferMattepolverMattesakMattevullMattevullmattéierenMatteisMatteisdagMatteismoossMattelamattenmattigMaturitéitMaturitéitsexamenMatusalemMatuseliMatutsch, MatutzmatutschegMatzmatzen, matten, mëttenm.derdurech, m.dran, m.drënner, m.- drop, m.durechMatzendeckelchenmauMauchmauchegmauderenmauderzeg, maudreg, gemaudertGemaudersGemagdersmauenMauerGemaiers, GemaieschMauer-mauer-MauerblimmchenMauerfochsMauerfouMauerfouMauerkapMauerkraitchenMauerkrécherMauerlatMauermëschMauerratMauerrautMauersauerampelMauer(e)schafMauerschlëfferMauerschnouerMauerseelchenMauerspatzMauerstänMauersteenMauerstullMauer(e)verbondMauervullMauerwierkMauerwollefMauerzillmauerenMauererGemauersMauererMaufelmaufelegmaufeleneramaufelenGemaufelsMaulMailchenMaul-maul-MaulaafsblummMaulafMaulafenMauldéierMauleisenMauleisenMaulmreiMaulhouerMaulieselMaulkuerfMaullëpperchenMaulmécherMaulmoossMaulplachMaulspär | matschen trans./intr. Verb.: 1) «eine weiche Masse zerquetschen u. mischen» — dat Kand matscht alles beim Iessen durcherneen; 2) «knatschend essen» — déi al Bomi matscht d'Iessen op de Balleren (Ga); 3) «durch Schmutzbrei waten» — wéi mer aus gematscht hate, koume mer op där falscher Plaz aus dem Bësch eraus; 4) «zu Brei werden» — d'Grompre m. am Dëppen (im Kochtopf) — d'Grompre sin all an der Kaul (Kartoffelmiete) gematscht — cf. ver-, zermatschen.
matschfaul Adj.: «breiig und faul» — d'Grompre si m.
matt Adj.: 1) «schachmatt» (Schachspiel) — s. schachmatt; 2) «kraftlos, matt» (lok., veraltet: mat — gespr.: ma:t — wegen des Reimes?) — erhalten in: a. Kinderpredigt: lo sin ech sou midd an sou mat, ech kommen aus der . . . (hier wird der Name irgendeiner Ortschaft genannt, von der man allerlei Seltsames, oft in Reimzeilen, mitteilt) Stad; b. Gedicht von Anton MEYER: Oin de Gröchen — Grääche sat, bis ech mat . . .; 3) «trübe, ohne Glanz» — eng m. Faarf (Ggs. blénkeg, jäizeg) — e matten Teint — m. Glas — eng m. Bir (mattierte Glühbirne) — cf. mateg.
Matt I (lok. Osten: Mot) F.: 1) «Kleidermotte» — d'Matte sin am Gezei — sou al Saache sin nach gutt fir Matten opzehalen — Spw.: Matte, Mais, Mëschen a Mueden / kënne nëmme schueden (Motten, Mäuse, Spatzen und Maden, können nur schaden); 2) «Nachtschmetterling» (meist mit dem Zusatz: grouss, kleng) — eng kleng, grouss, déck, eekleg, gräisslech M.; 3) (Mosel) «Traubenwickler» — Raupe: Hämued, -wuerm — Raupe der 2. Generation (im August): Sauerwuerm, Wollef — Zussetz.: Beie-, Kleder-, Miel-, Wuessmatt.
Matt II F.: «Matte» — in Zussetz.: Foussmatt, Hängematt.
Mattant (Pl. Mattanten, Dim. Mat(t)i, Matts) F.: 1) a. «Tante» — s. auch: Tat(t)a — Ra.: Ja, wa méng M. Rieder hätt, wir s'en Omnibus (ja, wenn) — ähnlich: wa méng M. Poletten hätt, hätte mer en Offizéier am Haus — ech gin nach bis bei d'M. (muß noch [Bd. 3, S. 105] austreten) — e schwätzt wéi eng al M. (unzusammenhängendes, krauses Zeug) — Zussetz.: Almattantegeschichten; b. «alte (dicke) Frau» (abfällig) — et as eppes fir al Mattanten, awer näischt fir jong Medercher — an deem Kleed bas d'eppes wéi eng (al) M. — cf. Matutsch; c. «korpulente Frau» — wat as dat eng M. gin, zënter et bestuet as (korpulent geworden); 2) «altes minderwertiges Stück Vieh» (Kuh, Ochse) — ech krut beim Metzler e Stéck (scil.: Fleesch) vun enger aler M., et gët nët mëll; 3) (spaßh.) «Cello, Baßgeige» — d'M. schruppen (Cello spielen).
Mattäi, Mattäës männlicher Vorname: «Matthäus» — in der Ra.: lo as M. am letzten (jetzt ist es am Ende) — du bas nach nët laanscht M. gelaf (BERENS, Kerfegsbloum: du bist wohl nicht bei Trost) — s. Matteis und Mates.
Matte- -gëft N.: «Mottengift»; -këscht F.: «Mottenkiste»; -kraut N.: «gebräuchlicher Honigklee» (Melilotus offic.) — Volksgebr.: in ein Säckchen gebunden u. zur Abwehr von Motten in den Schrank gehängt; -kugel (Dim. -kigelchen) F.: «Mottengift (Naphtalin) in Kugelform»; -lach N.: «Mottenfraßloch» — de Pullover as voller Mattelächer; -pollefer, -polver N.: «Mottenpulver»; -sak M.: «mottensichere Schutzhülle für Kleidungsstücke»; -vull M.: «Eisvogel» (Alcedo atthis) — andere Namen: bloe M., Äisvull (s. d.), bloe Waasservull, Waasserspiecht, Waasserhinnchen, Bloamsel; groe M. M.: «Flußuferläufer» (Actitis hypoleucos) — andere Namen: Sitzi, Sitzchen, Zid(d)erchen.
mattéieren trans. Verb.: «mattieren».
Matteis (Ton: 2) männlicher Vorname: «Matthias, auch: Matthäus» — Wetterregel: Zënt M. mécht Äis oder brécht Äis — Ra.: Zënt M. mussen d'Gäässe bëtschelen, se siewe gebockt (gedeckt) odder nët — oder: op M. bëtschelen all Geiss, se siewen zu Bock odder nët (cf. Gääss sub 1) — Reim: den hellege M., dee sot zu siwe Joër, déi wiirklech Faaschtespeis, déi war nach ëmmer moër — s. Mates und Teis, Mattäi.
Matteisdag M.: «Festtag des hl. Matthias» (24. Februar) — (Der M. wird in manchen Dörfern des Landes als Lokalfest begangen, mit Prozession — etwa Eischen — und Pilgermesse. Der hl. Matthias wird gegen Husten und Halsweh, auch zur Berufswahl — Allerborn — angerufen).
Matteismooss F.: «Maßeinheit» (von den Gütern und Weinbergen von der Abtei St. Matthias in Trier herrührend; in Ehnen, Wormeldingen, Canach, Lenningen enthält das Fuder 24 Hotten, aber die Hotte hat 32 Pots (Kannen, Maß) mehr als im Altmünstermaß).
Mattela (Ton: 1) M. — s. Matrass.
matten — s. matzen.
mattig — s. mateg.
Maturitéit F.: 1) «Reife»; 2) «Reifeprüfung» — en huet séng M. gemaacht; 3) «Zeugnis der Reifeprüfung» — en huet séng M.
Maturitéitsexamen M.: «Reifeprüfung» — e mécht de M.
Matusalem M.: «Mathusalem» — in der Ra.: al wéi M. (uralt) — Scherzrätsel: wat fir Hoer hat dem M. säin Iesel? — Antwort: Ieselshoer (MKr. Nr. 772).
Matuseli F.: 1) «übereilte, ungeschickte Person» — cf. Hasel; 2) s.d.f.
Matutsch, Matutz F.: «altes, kleines, zahnloses Weib» — déi al gräisslech M. (altes, häßliches Weib) — dazu: matutscheg Adj. — dafür auch: Tutsch (s. d.).
Matz 1) a. männl. Vorname «Matthias» — da wëll ech M. heeschen (das ist unmöglich, kann — und darf — nicht geschehen); s. — Mates; b. weiblicher Vorname: «Mathilde»; 2) (lok.) M.: «Hummel» — s. Bommel II.
matzen, matten, mëtten Adv.: «mitten, inmitten» — m. am Bësch — dat Haus läit m. am Duerf — m. an der Baach — en as m. an den Dreck gefall — m. am Gewulls — du hues m. an der Saach ugefaang — m. am Wanter — m. an der Nuecht, am Dag — du kanns mech m. am Aasch lecken — dafür euphemist.: du kanns mech matzen an der Groussgaass . . . goe loossen — in Verbdg. mit Präp.: m.derdurech, m.dran, m.drënner, m.- drop, m.durech.
Matzendeckelchen M.: «Alandblecke» (Fisch) — cf. Alëf sub 2) — s. auch: Schneider.
mau Adj.: «flau, schlecht» — wéi gin d'Geschäfter? Antwort: m. — 't gesäit m. aus bei denen.
Mauch (Nösl.: Mau — phV. cf. Ltb. 81) M.: 1) «Mauke» (Fußgeschwulst bei Pferden, Ochsen, Wild, [Bd. 3, S. 106] Hase) — cf. Crapaud, Schwammfleesch, Mouk sub 3); 2) «krebsartige Wucherung an Obstbäumen und Reben» (durch Frost nach dem Aufsteigen des Saftes oder durch übermäßige Düngung verursacht) — de Stack huet de M. — s. Wollef; 3) «Wichtigtuer» (verächtlich) — an esou e M. wëllt an eis Familjen eran! — soll dee M. engem dann iwwerall an de Féiss stoen?; 4) männlicher Vorname: «Michel» — s. Misch.
maucheg Adj.: 1) «skrofulös»; 2) «bemoost» (Bäume); 3) «morastig» — eng m. Wiss, déi vergruet as mat Moss a mat Jénken (feuchte, mit viel Moos und Binsen bewachsene Wiese).
mauderen (lok.: Bondorf, Wiltz: magderen) intr. Verb.: 1) «nicht kleidsam sein» — dat Gezei maudert, 't as eppes wéi e Sak — dazu: mauderzeg, maudreg, gemaudert (s. d.) Adj. — cf. kniw(w)elen sub 4, knujhelen sub 1) — s. ugemaudert — Abl.: Gemauders N.: «Gefältel» — wat fir e G. as dat hei ënner den Ärem vum Kläd! 2) «durchwühlen und durcheinander werfen» — ech hun am Schaf gemaudert, wéi méng Mamm mech agespaart hat (sagte das Kind, das man eingesperrt hatte) — Abl.: Gemagders N.: «umständliches Durchwühlen» — s. Magd. | |