mengenGemengsMënjhecker, MënscheckerMennegmënnegmënnerenmënnerjäregMënnerleiMënnerleierMënniMënsbech, Mi(i)nsbechMënsch, Menschd'MënscherMënsche(n)-mënsche(n)-MënschendreckMënschefrëndMënschefrësserMënschegedenk(en)MënschegeschéckMënschekandMënschekäschtenMënschekéidreckMënschelausMënschelämMënschelieftMënscheliewenMënschemassMënscheméig(e)lechMënschemigelichMënscheméiglechkätMënschekeetMënscherotMënschescheiMënscheschlagMënscheschwächtMënschespillMënschestotMënschentrawoltMënscheverstandMënschewëllenmënschelenmënschenMënschhät, -heetmënsch(er)lechMenster, MenschterMensterliddMënsterMënsterkéisMënstermoossMënsterturMentioun, MeñtiounMenüMenuetMenuettMënzM. gin aM. erausginMünzmënzenMënz(e)sammlongmerMërbelMercerieMercimerciMerciersfabrikMercierskellerenMerciersmusekMerdeMerdageMèreMergel, MiergelMergelbuedemmergelen, miergelenMergenhaffMerikaMerikaner(in)Mëriñk, Merrink, MéringueMëriñkentaartMerinos-schof, Merrjinos-schofMerinoswollMéritemeritéieren, merdéieren, mertéierenMerkelMerlanMërrelMertertMëschMësche(n)-MëschenaschtMëschennaschtMëscheboxMëschefrächenMëschegulliMëschemännchenMeschMëschasi, MaschasiMësch(e)lerMësch(e)lerbrout | mengen (phV. s. Ltb. 84 — Pa.St. Karte Nr. 9 — weiter s. LSA Karte Nr. 143) — Konjug.: Ind. Präs.: ech mengen, du mengs — Nösl.: ich méngen, du méngs; Ind. Praet.: ech mengt — Nösl.: méngt; Konj. Praet.: mengt, mer mengt — Nösl.: méngt; Part. Praet.: gemengt — Nösl.: geméngt (Weiswampach, Echt.: gemäänt) — Lux.-Stadt: gemeent neben gemengt Verb. 1) trans.: «meinen, annehmen, im Sinn haben» — ech mengen, du mengs, ech géif et nët verstoen (ich glaube, du nimmst an, ich würde es nicht verstehen) — spaßh.: 't mengt een et misst een sech dout m. (mengichen) — 't mengt een, 't misst een . . . (man glaubt, man müßte . . .) — e mengt en hätt den Härgott mat der décker Zéif — ech menge ganz, et geet nët nonee (nicht in Ordnung) — ech mengt (Konjunkt.) och alt (ich glaubte doch auch) — ech mengt bal, hie kënnt nët esou graff sin — ech mengt, et géing elo duer — ech mengt, du kënns nët esou domm sin — ech mengt, du wiirs fäerdeg (ich nahm an) — wat mengs de domadder? — drohend: a wat mengs de! (was bildest du dir ein, auch: fällt mir nicht ein) — wat? mengs de, du wiirs méi wéi mir? — a wat mengen déi vu sech? — déi mengen nët nëmmen e bëss-che vu sech — fragend: mengs de? — zustimmend: wann Dir mengt (wenn Sie es für gut halten) — abweis.: da meng alt(gutt domm)! — Raa.: M. a Botterklappen (s. d.) (-schäissen) as zweërlee — m. as den Dreck mam Fanger geréiert (Wortspiel mit dem hd. Wort «mengen, mischen» u. «meinen», die beide lux. mengen lauten) — mengs de, ech hätt Schëffer um Rhäi schwammen (ich sei so reich) — e schléit op [Bd. 3, S. 134] de Sak a mengt den Iesel — Sprww.: dee mengt, wéineg denkt — wie (een dee) mengt, (dee) weess näischt — ech hat gemengt an ech hu geduecht, hu meeschtens näischt wéi Leides bruecht (C) — substantiv.: et as nët genuch mam M., et muss och geschafft gin; 2) unpers.: «dazu aufgelegt sein, zufrieden gestellt sein» — et as him nët gemengt domadder — et as mer nët gemengt, wann de Kuch nët geroden as — 't as him nët gemengt haut den Owend (er ist nicht gut aufgelegt, auch: fühlt sich nicht wohl) — 't war em nët gutt gemengt (fühlte sich nicht wohl) — et as mer haut gutt gemengt, soss géing et der schlecht (fühle mich wohl, bin gut aufgelegt); 3) «meinen, verstehen, beabsichtigen» — ech hun dat nët esou gemengt — ech hat et nët schlecht gemengt — ech hat et nach gutt gemengt — en huet et fir d'Bescht gemengt — gleef mer ës, ech mengen et gutt mat der — en huet et nët zum Beschte gemengt (z. B. beim Bäcker: knappes Gewicht; beim Milchmann: knappes Maß); 4) in verstärkenden Aussagen (drohend): ech mengen (ës) esou, du gouf et Kläpp — ech mengen awer och lo géing et duer — ech mengen awer och (es war allerhöchste Zeit, z. B. aufzuhören) — 't mengt een . . .; 5) refl. a.: «sich was einbilden, sich brüsten» — e mengt sech nët nëmmen e bëss-che mat sénge Suen! — iron.: du brauchs dech nët ze m. — ma du kanns dech m.! — dafür auch: bemengen (s. d.); b. «sich heimlich lieben (minnen?)» — Ra.: déi sech (heemlech) m., werfen sech op der Strooss (Gaass) mat (de) Stengen (die im geheimen miteinander umgehen, suchen dies in der Öffentlichkeit durch Gleichgültigkeit oder sogar Feindseligkeit zu verstecken) — Abl.: Gemengs N.: «Annahmen, vieles Meinen» — du mat déngem domme G.!
Mënjhecker, Mënschecker ON.: «Münschecker» — Dorf der Gemeinde Manternach, Kanton Grevenmacher — 373 — Necknamen: déi M. Kueben — déi M. Sonn (Mond, in Grevenmacher gesagt).
Menneg M.: «Mennige» — dafür auch: Minium, Minneg.
mënneg Adj.: «mündig» — du bas jo nach nët m. — si hun e m. gemaacht — s. groussjäreg.
mënneren trans. Verb.: «mindern» — ech hun dat nëmme gesot fir d'Saach ze m. (als harmlos darzustellen).
mënnerjäreg — s. mannerjäreg.
Mënnerlei Stellenbez.: «Mindenerlei» (Felsen oberhalb Minden — Reg.- Bez. Trier).
Mënnerleier M.: «leicht rosafarbener, sehr saurer Wein aus den Weinbergen der Mënnerleien, zwischen Echternach und Minden»:
Mënni (Ammenspr.) M.: «Mündchen» — s. Mëndchen.
Mënsbech, Mi(i)nsbech ON.: «Münsbach» — Dorf der Gemeinde Schüttringen, Kanton Luxemburg — 436 — déi Mënsbécher Lämtrëppeler (wegen des Lehmbodens der Gemarkung) — lok., auf die Klage: hätte mer Suen! erfolgt die Antwort: da gi mer bei de Monni op M. (Anspielung auf Mënz — Münze, Geld).
Mënsch, Mensch (Westen: Méinsch — Pl. Mënschen — cf. Leit) M.: 1) «Mensch» (allgem. als Lebenwesen) — Spw.: M., begann dech, Gott hëlleft — Raa.: de M. as keen Af, kee Bouweschänkel (s. d.), kee Bëtschel (s. d. sub 1), kee Béischt (s. d. sub 1) — e M. ka sech verrieden (s. d. sub 1), eng Kou sech vertrieden — Mënsche si Mënsche — deen as kenges Mënsche Frënd(s. d. sub I, cf. Nuecht) — d'Mënsche sin hires Ongléck schold — ee M. begéint den aneren, nët e Bierg den aneren — ech si (wéi) kee M. méi (außer mir vor Entrüstung, auch: Müdigkeit) — M. a Mann hu sech gefrot, wéi dat lo komm wir (jedermann) — se hun iwwer M. an Déier geschwat (über alles Mögliche) — dat weess dach all M. (jedermann) — kee M. (a keng Séil) wor(e) méi op der Gewan (niemand) — et war kee M. (widder) bäi nach no (dsgl.) — ech kréie kee M. méi ze gesinn (niemand) — nu héier emol e M. — nu kuck emol ee (betont) M. (un) (nun sieh mal an, entrüstet) — hien as esou e M. (wegwerfend); 2) «Mann» — e flotte, stolze, schéine M.; 3) N.: «Frau» — allgemein: e flott (schöne), dichtegt (tüchtige) M. — abfällig: dat M. do — sou e latzegt M. (Dirne) — mir hun haut e gutt M. begruewen (eine gute, achtbare Frau zu Grabe getragen) — sou en aremt M. (arme Frau) — cf. Framënsch; im bes.: a. «eingeheiratete Frau, Schwiegertochter»; (lok. Mosel, bes.: «die fremde, ins Dorf eingeheiratete Frau») — mit Hausn. verbunden, z. B.: d'Teisem. — cf. Schnauer; b. «Freundin, Geliebte» — en huet säi M. mat heembruecht, e wäerd geschwë bestuet gin; 4) in verschiedenen Kartenspielen, wie Mënsch(spill), [Bd. 3, S. 135] Couleur (Pl. Mënscher) a. «Kreuzdame»; b. «Pikdame» — dafür auch: d'Mitt, d'Schwaarzt oder d'Weis (so bes. im Couleur); c. «das Spiel selbst» — Bei diesem Spiel mit 32 Karten, As bis Sieben, und vier Spielern, ist Kreuz (Treff) immer Trumpf; Trumpffolge: Kreuzdame (d'Mënsch), Pikdame (d'Schwaarzt, d'schwaarzt Mënsch), Kreuzsieben (de Spass, d'Spëtzt), dann folgen As, König, Bauer usw.; als zusammengehörige Spieler gelten immer der Besitzer des Mënsch (Kreuzdame) u. des Pik-Asses (Schëppenäss); hat der Ausspieler Pik-As und Kreuzdame in seinen acht Karten vereinigt, und glaubt doch das Spiel nicht allein zu gewinnen, so ruft er Pik-König, der Besitzer dieser Karte ist nun Partner. Abweichend von dieser allgemeinen Regel wird örtlich auch das Pik-As gerufen und bei Spielbeginn vereinbart: mir ruffen oder: mir ruffen nët (somit sind die Spielpartner vorher bekannt). Als Faustregel gilt, daß der Besitzer von Kreuzdame oder Pik-As schwarz (schwarze Spielkarte: Kreuz oder Pik) ausspielt, die anderen rot (Herz oder Eckstein). Die beiden Partner von Kreuzdame müssen fünf Stiche zum Gewinnen des Spiels machen, die Gegner gewinnen mit vier Stichen. Im Spiel gibt es noch e Ganzt (fünf Stiche) für Alleingang und ein Solo (alle acht Stiche). Es gilt d'Mënsch anzepaken (Kreuzdame mit mehreren Kreuzkarten zusammenzulegen) um größere Aussicht zum Gewinnen des Spiels zu haben, sonst heißt es: ech hun d'M. plakeg kritt (ohne weitere Trumpfkarte). Beim Verlieren des Spiels wird der Einsatz doppelt bezahlt. — Pl. d'Mënscher (Kreuz- und Pik-Dame) — Zussetz.: Fra-, Krëschte-, Maansmënsch.
Mënsche(n)-/ mënsche(n)- -dreck M.: «Menschenkot»; -frënd M.: «Menschenfreund»; -frësser M.: 1) a. «Menschenfresser»; b. «rücksichtsloser Mensch» — ech si kee M., ech don der näischt — dafür auch: Wollef, Wuff (s. d.); 2) «Art Kreisel» — s. Dibbeldapp, Dillendapp; -gedenk(en) N.: «Menschengedenken» — zënter M. (seit M.) — dafür auch: Maansgedenken (s. d.); -geschéck M. — s. Mënschespill; -kand N.: «Menschenskind» (iron.) — wat has de mer ower do e M. geschéckt (einen unmöglichen Menschen); -käschten Pl. F. (lok.: Echt.): «eßbare Kastanien»; -kéidreck M. — s. -dreck; -laus F.: «Kopflaus» — im Ggs. zu: Déier-, Véi-, Vullelaus; -läm M.: «Menschenkot» — cf. Moumeläm; -lieft, -liewen N.: «Menschenleben» — e M. as kuurz — do géing e M. drop (nët duer) — wat läit denen un engem M.!; -mass F. — s. -spill; -méig(e)lech, -migelich Adv.: «menschenmöglich» — bes. in Ausrufen: et as dach nët m.! — wéi as esou eppes m.? — as et m.? — substantiv.: mer hun all Mënscheméigleches gemaacht — dat (onst) Mënscheméiglecht as gemaacht gin, mä et wor ze spéit; -méiglechkät, -keet F.: «Menschenmöglichkeit» — 't as keng M. (es besteht gar keine Möglichkeit); -rot M.: «Menschenverstehen» — dat versteet kee M. (da stehen wir vor einem Rätsel — C); -schei Adj.: «menschenscheu»; -schlag M.: «Menschenschlag»; -schwächt F.: «menschliche Schwäche» (C); -spill N.: 1) «Menschengewühl, Menge» — dafür auch: -geschéck, -mass, -stot, -trawolt, -wull; 2) «Schicksal» (C); -stot M. — s. d. vor.; -trawolt M. — s. -spill; -verstand M.: «Menschenverstand» — do muss ee kee M. méi hun (keine Überlegung mehr haben) — de gesonne M. muss engem dat soen — sou en Déier huet M.; -wëllen M.: «Menschenwille» — de M. as séng Séilegkeet (C).
mënschelen intr. Verb.: «menscheln».
mënschen intr. Verb.: 1) «das Kartenspiel Mënsch spielen» — mir hun eng ganz Nuecht gemënscht — mënscht der?; 2) «coire».
Mënschhät, -heet F.: «Menschheit». | |