|  Mëtteg, Mëtten M.: 1) «Mittagszeit» — as et bal M.? — 't as déck M. (zwölf Uhr vorbei) — 't as geschloe M. (desgl.) — 't as M. geschloen (genau zwölf Uhr) — 't as gluedermëtteg (s. d.) — géint de M. — et as ëm de M., géint de M., nom M. geschitt — Gruß (selten): gudde M. — en huet em de M. gebueden — cf. sub 4) — Raa.: dat dauert nëmme vun zwielef Auer bis M. (s. Auer sub 2) — en as bis iwwer M. am Feld bliwwen — wann hien sech vir béckt (bückt), as et hanne M. (von einem langsamen Arbeiter gesagt) — du behäls och nëmmen eppes (alles) vun zwielef bis M. (du bist sehr vergeßlich); 2) «Mittagsläuten» — de M. laut — 't huet M. geschloen (es hat 12 Uhr geschlagen) — de Koschter gät de M. lauden — hues de de M. nët héiere(n) (lauden)? — déi héiere vun Honger de M. nët lauden (sie leiden großen Hunger) — die Klibberjungen gehen in der Karwoche de M. lauden und rufen dabei: de M. laut — die Mittagsglocke läutet an manchen Orten nicht genau um 12 Uhr, sondern um halb zwölf — Ra.: ech schloen dech, datts de d'Mëttercher all am Ëmkräs (a siwe Märeien) lauden héiers — drohend: lo schléit et awer M. oder: 't huet scho laang M. gelaut! (jetzt langt es); 3) «Mittagspause» — (von zwölf bis ein Uhr, heute meist bis zwei Uhr) — lo maache mer M. — bei denen do gët et kee M., si ma kee M. (sie kennen keine Mittagspause) — bei hinne gët et spéit M. (M. nach der üblichen Zeit) — si schaffen iwwer de M. (arbeiten über die übliche Zeit der Mittagspause hinaus) — de M. gët en Tëmpche gehalen (in der Mittagspause wird ein Schläfchen gehalten); 4) «Mittag(essen)» — mir gin elo ze M. iessen — Frage: wat gët et (kreie mer) de (ze) M.? (was gibt es zum Essen heute mittag?) worauf die abschlägige Antwort: wat gekacht as oder Zopp an Ziessen — spaßh. (Grevenmacher): Buljerdon a Leberdon, wien dat nët ësst, dee léisst et ston! — ech muss nach eppes fir de M. kafe gon (zum Mittagessen einkaufen) — tommel dech, soss gët et de M. näischt (gët et näischt ze M)., da kriss de de Wësch an d'Dëppen (s. d. sub 1) — gudde M. (lok. etwa Echt.: gesegnete Mahlzeit) — mir hun e Koup Besuch fir de M. — ech hun nach näischt fir de M. gekacht [Bd. 3, S. 144] — mir hun ze M. gemaacht (zu Mittag gegessen) — huet der schons ze M. giess?; 5) «Nachmittagsstunden» — en Donnëschdeg (de) M. gi mer spadséieren — ech muss (haut) de M. schaffe goen — e muss de M. nosëtzen — wat schaffs de de M.? — haut de M. as keng Schoul — cf. Nomëtteg; 6) übtr.: schiele M. — a. «Sonne, die nur schwach durch den Nebeldunst scheint» — cf. sub Mätt; b. «Mensch, der schlecht sieht» (Wb. 06: Mensch mit blöden Augen) — e kuckt wéi e schiele M. — du schiele M. do! (zu jem., der etwas nicht findet) — Zussetz.: Vir-, Nomëtteg — Komp. s. sub: Mëttes-.
Mëttegiessen (lok.: Mëttesiessen) N.: «Mittagessen» (Hauptmahlzeit) — mir man owes d'M. (verlegen die Hauptmahlzeit auf den Abend, wenn etwa die Familienangehörigen mittags nicht zu Hause sind).
Mëttel (Pl. Mëttelen, lok.: Mëttle(n)) M. u. N.: 1) a. «Mittel» — e sicht M. a Weër fir un en Auto ze kommen — mat alle Mëttelen; b. «Maßregel» — do musse mer M. maachen (uns ins Mittel legen) — mer mussen aner Mëttelen ergräifen (andere Maßregeln ergreifen) — waart, ech maache M. an dat Spillchen; 2) «Heilmittel, Arznei» — ech war an d'Apdikt Mëttele sichen — den Dokter huet em e Koup Mëttele verschriwwen an se déngen all näischt — do hëlleft, do déngt all M. näischt (méi) — do hëlleft kee M. méi — dat beschte M. géint d'Giicht as . . .; 3) «Geldmittel, Vermögen» — ech si komplettemang unni M. — flësseg Mëttelen (Geld) — wann en d'Mëttelen hätt, géif en optrieden ewéi e Barong — si hun d'Mëttele nët fir hire Jong stodéieren ze loossen; 4) «Fähigkeit» — séng Mëttele gin nët duer fir ze stodéieren; Zussetz.: Hausmëttel (auch das Dim.: Hausmëttelchen), Päerdsmëttel (s. d.).
Mëttel-/ mëttel- -alter N.: «Mittelalter» — dat sin Zoustänn wéi am M. — spaßh.: ech sin am M. (in mittlerem Alter) — dazu: mëttelalterlech Adj.: «mittelalterlich» — m. Zoustänn; -bauer M.: «Bauer mit mittlerem Betrieb und Einkommen» — cf. Mësselbauer sub 1); -betrib M.: «Mittelbetrieb»; -gréisst F.: «mittlere Größe»; -grouss Adj.: «mittelgroß»; -hand F.: «Mittelhand» (beim Kartenspiel); -hierscht (Mosel: -herrescht) M.: «Weinlese mit Durchschnittsertrag» (Winzerspr.) — 't as e goude, schlechte Mëttelherrescht (Mosel); -joër N.: «Durchschnittsertragsjahr»; -joëren Pl. N.: «mittlere Lebensjahre» — 't wor esou e Mann an de M.; -(s)mann M.: «Vermittler»; -méisseg Adj.: «mittelmäßig» — wéi geet et? Antwort: m.; -méissegkät, -keet F.: «Mittelmäßigkeit»; -mier N.: «Mittelmeer»; -mooss F. und N.: «Mittelmaß»; -peiler M.: «Mittelpfeiler»; -ponkt M.: «Mittelpunkt» — déi Fro steet haut am M. — du bas nët de M. vun der Welt; -präis M.: «mittlerer Preis»; -schëff N.: «Mittelschiff»; -schliechteg Adj.: «mittelschlächtig» (Mühle); -schliichteg Adj.: «mittelmäßig» (Wb. 06: aus der Mitte heraus); -schnepp F.: «Doppelschnepfe» (Capella media); -schoul F.: «Mittelschule»; -sprass M.: «Mittelsprosse der Leiter»; -stand M.: «Mittelstand» — dazu: -standsminister M.; -wee M.: «Mittelweg» — de gëlle(ne) (goldene) M.; -wuer F.: «mittelmäßige Ware»; -wuert N.: «vermittelndes Wort».
mëttelst Adj.: «mittler(e)» — de mëttelste Fanger — de mëttelste Gaart vun denen dräi — dat mëttelst Haus — s. mëttler.
mëtten — s. matzen.
Metten (lok: Mëtten, Osten: Meten) F. Pl.: «Frühgottesdienst, Metten» — Wetterregel: Kloer (hell) M., däischter Scheieren (klares, helles Wetter zur Weihnachtszeit bringt gefüllte Scheunen) — d'Fra huet him d'Mette gesongen (den spät heimkehrenden Gatten hat die Frau arg ausgeschimpft) — dat elo si voll M. (sind Biertischgespräche) — versoffe M. (ausgiebiger Frühschoppen nach dem Frühgottesdienst — C) — Zussetz.: Krëscht-, Ouschtermetten.
Mëtternuecht (Ton: 1 oder 3) F.: «Mitternacht» — ëm M. — s. Hallefnuecht.
Mëtternuechtsmëss F.: «Mitternachtsmesse» — s. Hallefnuechtsmëss.
mëttes, mëtten Adv.: a. «mittags» — m. geet ee nët bei d'Leit — all m. hält e säin Tëmpchen — muerges, [Bd. 3, S. 145] mëttes an owes, ëmmer as en um Dill (zu jeder Tageszeit arbeitet er emsig) — mir schaffe m. duurch (ohne Mittagspause) — m. ësst en näischt, muerges an owes brauch en näischt (von einem Trinker gesagt); b. «nachmittags» — si hu samschdes m. fräi — all m. (jeden Nachmittag) — hie schafft nëmme m. (nur am Nachmittag). | |