Luxemburger Wörterbuch

N M.: Buchstabe «N» (gesprochen: εn) 1) Kinderspr.: mir hun eng Säit Nnë, Enne (εnə) gemaacht — e groussen, klengen n; 2) «als stimmhafter Nasal, artikuliert» — cf. m sub 2); a. kurz: abweisend, verneinend; b. moduliert: halbe Bewilligung; c. langgezogen: genießerisch — nn, wéi gutt; d. als Vorschlag (zu Partikeln) zum Zeichen der Unschlüssigkeit: njo (na ja, kann sein) — nnän.

na Interj. 1) unbetont: «nun denn» — cf. nau, nou, nu — na, so een hie wir op d'Nues gefall! 2) betont: «Ausruf der Bewunderung» (Wb.06) — cf. naja; 3) Nebenform zu: nach (s. d.).

Naachen, Naacher M.: «Nachen» (cf. Aachen) — Die Echternacher Nachenbauer hießen Schaffbaier (s. d.). Der Boden des Nachens darf nicht aus Teillängsstücken bestehen, nicht oagestéckt (eingezapft) sein, die Seiten heißen Waangen (s. d.), beim Fischernachen Wan (s. d.), die Rippen Knéien (s. Knéi sub 2), Kipen, Kuepen, Kiirpen sind mit dem Boden verbunden, daher der Spottname für die Schaffbaier: Kipekeep (verschrobene Köpfe). Der Hinterteil des Nachens heißt: Bliicht, Pliicht; der Vorderteil: Schneewel, Spëtzt, Schnoup, mit einem Loch für die Kette; beim Fischerkahn ist dieser Teil sehr schmal. Die beim Nachenbau verwendeten Nagelarten und -namen — s. unter: Nol — cf. Vjbl. Nr. 21/22, 1947 und Felix Heuertz: Souvenirs d'Echternach, fasc. I, Société des Naturalistes Luxembourgeois, 1940, S. 233 ff.

Naacheplaz F.: «vom Zollamt bestimmte Anlegestelle für Nachen».

naakst — lok. Var. zu: noost — s. no I.

Naarb (Pl. Naarben, Dim. Näerbchen, Pl. Näerpercher — lok.: Naarf, Pl. Naarwen) F.: «Narbe» — cf. Naz II, Läinzeechen.

naarbeg Adj.: «narbig».

Naardchen Koseform zum männlichen Vornamen: «Bernhard».

Naarf F. — s. Naarb.

naass (Steigerung: méi n., am naassten) Adj.: 1) «naß» — Raa.: kal, n. a wandig, wéi e Bauerenhënner (vom Wetter gesagt) — en huet emol nët e Fanger n. gemaacht (er hat sich nicht im geringsten bemüht) — e fënt keen naasse Steen am Waasser (er ist dumm und ungeschickt) — d'Marri huet dem Jhang eng mat der naasser Spullomp (Spüllappen) op de Bak gin — spaßh. um die Scheu der Kinder vor dem Waschen zu bespötteln: d'Waasser as n., nët du! — cf. Mä; 2) «durchnäßt» — n. ewéi Mascht, Mëscht, eng Zopp, e Fräsch, en Hond, en (e gezappt, gezopptent) Hong, eng Louder, e Schwäin — ech sin esou n., datt ech drëpsen — ech sin esou n., d'Waasser leeft mer an de Schong zesummen, datt d'Waasser mer an der Aaschfur zesummeleeft — ech wor durech an durech n. — ech sin n. bis op d'Haut, d'Hiem, de Läpp, d'Aaschfur — spöttisch zu einem sehr mageren Menschen: du weis (wiegst) och knaps en Zenner, wann s de gutt n. bas — maach, datt s de keng n. Féiss kriss — du kriss de Kapp n., sou ouni Hutt ze goen — de Buedem as nach n., mir kënnen nach nët gruewen — de Stëbs as emol nët n. gin (bei geringem Niederschlag); 3) «regnerisch» — et as naasst Wieder — mir hun een naasst Jor — dat wor deen naasste Summer zënter laanger Zäit — an den naasse Summere faulen d'Grompren — et wor dët Jor en naasse Mä (Monat Mai) — Folkl.: n., n., ruffen d'Kueben (Krähenruf); 4) «feucht» — sëtz dech nët op dat naasst Gezei (Kleider) — dir musst et mat engem naassen Duch ofreiwen — ech hun de Réck n. vu Schweess — ech hu mech [Bd. 3, S. 192] n. geschweesst — d'Kand huet eng n. Box (huet d'Box n.) — d'Steng, d'Mauere si ganz n. (an der Mauer schlägt die Feuchtigkeit durch), et gët anert Wieder — d'Fruucht, d'Hä, d'Wäsch as nach ganz n. — 't as muerges n. am Gras (vom Tau angefeuchtet) — hues de n. geleën? (bist du übelgelaunt?) — du wäers n. geleën hun (spaßh. zu jem., der über Schnupfen klagt) — hien as léiwer vu bannen n. (er trinkt lieber ein Gläschen) — n. sträichen (mit angefeuchteten Händen melken) — mit dem Verb. maachen: «anfeuchten» — en huet sech d'Gesiicht emol nët n. gemaacht — wann et dech bäisst, da maach et mat Spaut (Spucke) n., da vergeet de Bass (Jucken) — beim Spanne (Spinnen) muss de der d'Fanger n. maachen — (sech) d'Hoer (Haare) n. maachen — maach d'Speis (Mörtel) méi n. — d'Kanner hu sech bei der Baach n. gemaach(t) — Kinderglaube: wann een sech d'Fanger(en) n. mécht beim Schwieren (Schwören), da gëlt et nët (lok. z. B. Bettemburg: maach d'Fanger n. — verbürgt das Anfeuchten der Finger das Gesagte); 5) «feuchtnaß, leicht moorig» — dat as eng n. Wiss — mir hun dat naasst(e) Stéck vum ganze Flouer (das moorigste Feld der ganzen Flur) — cf. Supp, fiicht, klamm sub 1) — Zussetz.: drëps-, klatsch-, klätsch-, mascht-, mëscht-, patsch-, pätsch-, platsch-, plätsch-, pëtz-, pëtzweier-, puddel-, schweess-, zappnaass.

naassfaul Adj.: «naßfaul» — d' Grompre sin dët Jor all n.— dafür auch: fiichtfaul — Ggs.: dréchefaul (s. d.).

naasskal Adj.: «naßkalt» (regnerisch und kalt, vom Wetter) — am November as et ëmmer n.

nabbelen trans./intr. Verb.: 1) «knabbern, nagen» — s. knabbelen sub 1); 2) «heimlich naschen, essen» (bes. Süßigkeiten) — Abl.: Genabbels N.: «Leckerei, Delikatesse» — mer haten elauter sou e G., ech hätt léiwer e gutt Stéck Fleesch gehat.

Nabbel(er)ei F.: 1) «Delikatesse, Leckerei» (bes. Süßigkeit); 2) «etwas zum Nagen für kleine Kinder» (Wb. 06).

Nabbeler M.: 1) «Genießer, Feinschmecker» — esou en alen N., dee knaps nach séng Brach iesse kann, huet deen nach Fraleitsnaupen!; 2) «kleiner Knabe, der an etwas nagt».

Nabbelesch F.: 1) «naschhaftes Frauenzimmer»; 2) «kleines Mädchen, das an knusperigem Gebäck knabbert».

nach, na (kurz — s. LSA Karte Nr. 165) Adv.: «noch» — de Biesem as n. wéi nei — d'Kand as n. jonk, et weess et n. nët besser — du bas n. ze jonk an onerfuer (unerfahren) — nu so(n) och n. de Pitt wär domm — mir hun n. gutt Zäit fir op den Zuch — et geet n. laang nët besser — bas de n. rosen? (böse) — bas de na(ch) (nët) schléifreg (schläfrig) — nu gëf du och n. domm, frech — spaßh.: wéi ech n. jonk a schéi wor — Zusatz: haut sin ech nëmme méi n. schéin — drohend: so(n) dat emol n. eng Kéier — 't as gewëss (och) n. derwäert fir dervunner ze schwätzen (es lohnt sich doch nicht) — n. gëschter sot hien e kéim (gestern noch) — gës de dech n. nët? — lo gët n. ee geholl an da gi mer heem (jetzt trinken wir noch ein Glas) — mir mussen n. bezuelen (an da gi mer) — mir hun es n. déck wëlles (haben noch immer die feste Absicht) — Frage der Verkäuferin an den Kunden: (wir) soss n. eppes (gefälleg)? — wat kritt d'Madamm (den Här) n.? — abweisend: a wat (oft mit überlangem Vokal) n.! — 't as n. eng Kéier gutt gaang (wir sind noch einmal gut davon gekommen) — 't as n. gutt fir déi Kéier (lassen wir es noch einmal gut sein) — en as n. (na) nët op (noch nicht aufgestanden, er schläft noch) — bei hinnen as n. Luucht (brennt noch Licht) — e läit (liegt) n. am Bett — wien as n. mat? (wer spielt sonst noch mit?) — et gët dach n. anert Wieder — tröstend: et geet n. eng Kéier besser — en huet Geld n. an n. (er hat sehr viel Geld) — n., n., son d'Kanner (bitten die Kinder) — dat schmaacht no n. (nach mehr) — ech hun n. ëmmer (stets) gesot et géif esou kommen — ech behaapten et elo nach (auch jetzt noch, trotzdem) — bas de n. nët fäerdeg? (Bet. auf fäerdeg: noch nicht fertig — Bet. auf nach: noch immer nicht fertig) — drohend: nach eng (bet.) Kéier (nur noch ein einziges Mal), da rabbelt et — dat do sees de mer nët nach (bet.) eng Kéier (nochmal) — n. emol (nochmals — s. nammel) — fir näischt an n. emol näischt — n. eemol, dann huet et gelaut, geschellt — wann s de n. emol erëm kënns, da kucke mer no dénger Saach — et as n. kees (keemools, nach ni) sou uerg gewiescht wéi haut — en ass ewell greis an n. nët weis — en as widder bäi n. no — (er ist nirgendwo aufzufinden) — [Bd. 3, S. 193] nach ni, verkürzt, Ausfall des guttur. Reibelautes zu: nani: «niemals» — na(ch)ni hun ech dat behaapt, sou eppes as mer na(ch)ni geschitt — dat hun ech na(ch)ni gesinn — nach ewell verkürzt zu: nawell: «in der Tat, tatsächlich» — 't as n. wouer (tatsächlich wahr) — dir huet n. recht — ma du hues nach (n. ewell, nawell) grad Uursaach fir de Mond op ze din — du bas n. en aartlecht Meedchen — du bas n. gutt geroden — du bas n. glott — du wiers n. mooss domm genuch fir dohinner ze goen — hatt huet n. e gudden Zongeschlag (beim Sprechen, auch beim Trinken) — et sin n. méi Leit komm wéi ech gemengt hat — «trotzdem»: lo maachen ech et n. grad — ech spillen n. eng Kéier op de Bauer (beim Kegelspiel) — nët-nach (als Zusatz in Ausrufen, Flüchen, oft bewundernd) — der Donner-, der Jippel-, der Jomer-nët-nach — Mordjippelnët-nach — Donnerwieder-nët-nach — (och du) mäi Gott-nët-nach — Jëmmichenauen-nët-nach.

Nacher ON.: «Nocher» — Dorf der Gemeinde Gösdorf, Kanton Wiltz — 93.

nacken I intr. Verb.: «hadern» — Abl.: Genacks N. — s. auch: picken.

nacken II intr. Verb.: «mit dem Nackert (s. d.) spielen» — cf. nécken II sub 2).

Nacker M.: «Perlmutter» — dafür auch: Palamott (s. d.) — frz. nacre.

nacker Adj.: «aus Perlmutter» — en n. Knapp, Still (Knopf, Stiel) — en nackert Messer (Messer mit Perlmutterheft).

Nackert M.: «Klicker» (Schußklicker, meist größer oder aus Metall, mit dem der Spieler die andern im Kreis befindlichen Klicker herauszustoßen sucht) — cf. Néckmuerbel.

Nackes a Mockes: «Knickerspiel» — mir spillen N. a M.

Naphtalin M. — s. Mattegëft.

nahrhaft, naarhäfteg (Echt.: noarhäfteg) Adj.-: «nahrhaft» — cf. niereg — dazu: Nahrhaftigkät, -keet F.: «Nährwert» (Wb.06).

naiv Adj.: «naiv, kindisch» — wat bas du (awer) nach n. — du naive Kärel.

Naivtéit F.: «Naivität».

naja Interj.: «naja».

Nake- -bauz (meist das Dim. Nakebäiz(ch)en — lok.: Nakebäerzchen, Nakebänzchen) M.: 1) «Nackedei»; 2) «Herbstzeitlose» — Nakebäiz(ch)er an Houerekanner (die Herbstzeitlosen mit den im Frühjahr kommenden Samenkapseln — C); -piddelchen M. — s. Nakebauz sub 1).

nakeg Adj.: «nackt, entblößt» — n. a plakeg — n. komme mer op d'Wëlt an holle nët vill dervoa mat fort (C) — substantiv.: