| Patsch I F.: «Patsche, Klemme» — e läit an der P. — en as al an der P. — een aus der P. zéien.
Patsch II (lok.) F. — s. Patt III sub 3).
Patsch III M. — s. Putsch sub 1).
patsch IV Interj.: «patsch» — et goung eng Kéier p., du war de Ball futti — pitsch, patsch, hat hien der e puer um Bak.
patsch V Adj./Adv.: «breiig» — d'Grompre si p. — et as p. gefruer (leicht gefroren) — cf. matsch, matscheg.
Patsch-/patsch- (lautmalend) -bir F.: «Birnenart» — dafür auch: Neelchesbir (s. d.), wiereg Bir; -dä, -dee Adj.: «überreif» — d'Bire si p.; -faul Adj.: «naß-faul, ganz und gar faul» — d'Grompre sin ewell am Buedem p. — cf. patsch V, matsch; -kiischt F. — s. Mäkiischt; -kréischel (lok.) F.: «Stachelbeere» — cf. Kréischel; -mëll Adj.: «breiig, matschig» — d'Grompere si p. (zu Brei verkocht); -naass Adj.: «ganz durchnäßt» — cf. pëtznaass.
patschdeg, patsch (Echt.: patschdig) Interj. — s. batschdeg, flatsch(deg).
Patscheblumm F.: 1) «Pfingstrose» (Paeonia) — cf. Päischtrous sub 1); 2) «Klatschmohn» (Papaver — die Blütenblätter werden von den Kindern zu einer Blase gestaltet und auf der Hand aufgepatscht) — e Gesiicht wéi eng P. — cf. Feierblumm sub 1); 3) «Pechnelke» (Viscaria vulgaris).
patschen intr. Verb.: 1) «schwerfällig gehen, (vor allem) durch den Schmutz waten» — e koum duurch den Dreck gepatscht — cf. flatschen sub 1 und 2), tra(a)tschen; 2) «schallend, klatschend platzen, knallen»; 3) «qualmend, paffend (Tabak) rauchen» e patscht ewéi eng Lokomotiv — di kléng Männ p. ewell wi di Al (Nösl.) — dazu Abl.: Gepatschs, Patschen N. — wat ent G. as dat hei, et gesäit ee séng Hand emol nët méi virun den Aen; 4) «spucken» (Wb.06); 5) — s. batschen; 6) «fehlzünden» (lautmalerisch) — de Motor huet e puer Mol gepatscht an du stoung en erëm — cf. das Folg. sub 2).
Patscher(t) M.: 1) «leidenschaftlicher Raucher» — cf. Paffert; 2) «Fehlzündung» (Auto, Mine, Rakete) — et gouf nëmmen e P. a soss näischt (von einer Sprengladung gesagt).
Patschuli (Ton: 1 und 2) M.: «Patschuliparfum» — et richt no P.
Patt I (Pl. Pätt, Dim. Pättchen, Pl. Pättercher, Pättcher — Echt.: Peetchen, Pl. Petercher — Vianden: Pot) M.: 1) a. «Gefäß, bes. Trinkgefäß» (früher allgemein für Trinkgefäß aus Porzellan) — e gliese P. — Raa.: 't as fir an e (de) P. ze houschten (derber: fuurzen, faschten), häufiger Zus.: an zur Hänk erauszekucken (es ist zum Heulen) — si hu kee P. a keng Hatt méi (sie sind sehr arm) — Zussetz.: Béier-, Mëllech-, Moschter-, Schappe-, Viz-, Wäi-, Wäiwaasseschpatt (s. d.); b. «Trunk, Trank» (Flüssigkeitsmaß, meist für Wein, seltener für andere Getränke, wie Bier, Wasser, Milch — oft im Dim. gebraucht in Schankwirtschaften für ¼ oder meist ⅕ Liter) — Spw.: wie beim P. as, dee seent sech (dermat) — Ra.: hei e Pättchen, do e P., gët zum leschten dach eng Hatt (Hotte voll) — e P. Béier (früher ein Glas Bier von ⅕ Liter, heute spaßh. für oder ½ Liter Bier — cf. Humpen sub 1) — e P. (meist: e Pättche) Wäin (Glas Wein von ⅕ Liter) — e P. Mëllech, Waasser (ein Trunk Milch, Wasser) — en hëlt gär e P. (trinkt gerne ein Glas) — en as frou mam P. (dsgl.) — lo gët emol e P. geholl — e P. huelen, pouzen, kraachen (ein Glas trinken) — dee (bet.) P. hu mer verdéngt (nach harter Arbeit, langem Spaziergang) — e P. zum beschte gin (ausgeben) — e blouf beim P. sëtzen, hänken (blieb im Wirtshaus hocken) — mer kënnen et nët bei engem (bet.) P. loossen (cf. Fouss sub 2)b.) — si hun sech beim P. ënnerhalen — bei engem P. vergruechten (aus Knauserigkeit nur ein Glas [Wein] trinken und dabei hocken bleiben, vertrocknen) — aus engem P. duerfen et der keng Dose gin, keng Pätt gin — en huet e P. iwwer den Duuscht geholl — en huet e P. zevill (er ist betrunken) — wann deen nëmmen e P. gesäit, as e scho voll (betrunken) — e ka kee volle P. gesinn (er trinkt gerne sein Glas) — e ka kengem volle P. verzeien (dsgl.) — en huet eng Dose (eng Häerd) Pätt am Leif — hien drénkt (hëlt) all Dag séng Pättercher — de Pätter hëlt nach all Dag säi Pättche mat Genoss.
Patt II M.: «Spieleinsatz» (nach dem Rampo — s. d. — beim Kegelspiel) — wéivill de P. fir bäizekommen? [Bd. 3, S. 325]
Patt III (Pl. Patten, Dim. Pättchen — Echt.: Poat, Pl. Poaten, Dim. Peetchen) F.: 1) a. «Pfote, Tatze» — eng Kaz trëllt ëmmer op hir Patten — gëf (mer) d'P. (Pfote geben, zum Hund) — si sin eng P. an ee Gatt (eines Sinnes); b. «große, derbe, schwere Hand» — Jong! wat huet dee Patten! — ech wëllt deem nët ënner (an) d'Patte falen — wech (weg) mat de Patten! — hal déng ongeseente Patte bei der (dech — zu einem Zudringlichen) — sech d'Patte verbrennen — d'wäiss Pättche weisen (das weiße Pfötchen zeigen, wie im Märchen vom Wolf und den sieben Geißlein, d. h. den Harmlosen vortäuschen, auch: nachgeben, wenn das Spiel verloren ist) — cf. Fanger sub 1, Pout; c. «Krebsschere» (Ga) — cf. Schéier sub 2)e.; 2) a. «Taschenklappe, Ärmelaufschlag»; b. im Pl., übtr. (spaßh.): «Backenbart» — loosse mer d'Patten esou laang? (beim Friseur) — cf. Koteletten sub 2); 3) a. «Knospe» — d'Patten un de Bäm dreiwen ewell — d'Patte gi schons déck — déi zweet P. — Zussetz.: Niewepatt — cf. A sub 2)b., Knapp sub 4), Patsch II; b. «Blütenstand verschiedener Bäume und Kräuter» — cf. Kätzchen sub 1); 4) «Bankeisen, Klammer»; 5) «Bremsklotz am Wagen» — cf. Tock sub 2); 6) «Messerheft» (C).
patt IV Adj.: «remis» (Schachspiel) — cf. Patt II.
Pattaklang (lok.: Parteklang) M. — s. Bataklang — um ganze Parteklang läit mer näischt.
patten I (lok.) intr. Verb.: «bechern» — si hu gepatt a gepatt an op een zwee wor den Dag ëm.
patten II — im Part. Prät.: gepatt — de Bam as gutt gepatt (hat reichen Knospenansatz).
Pauer (Pl. Paier — lok. z. B.: Mondorf, Lenningen, Remich, Sandweiler, Stadtbredimus) M.: «Spielball» (früher Stoffball, Fuß eines Wollstrumpfes mit Wollfetzen aufgefüllt und in Ballform genäht) — cf. Ball, Kaleischen, Uedem.
Pauer- -bidden F.: «Mostbütte»; -biirchen M. — s. Hongerbiirchen; -kuerf M.: «Weidenkorb, der die im Most mitfließenden Traubenbeeren auffängt»; -waasser N.: «früher goß man in obstarmen Jahren Wasser auf die bei der Vizbereitung anfallenden Treber von Äpfeln und Birnen und zog es zum Trinken ab»; dies Getränk hieß P.; -wäin M.: «ungekelterter Wein» (Most, der von den [gemahlenen] Trauben aus der Kelter abläuft, ehe die Kelter in Tätigkeit tritt, im Ggs. zu Kelterwäin — s. d. — cf. Kelter — der P. wird leicht run — s. d.).
paueren trans./intr. Verb.: 1) «Most aus der Pauerbidden (s. d.) abziehen» — de Wäi gët gepauert; 2) a. «abwarten, pausen» (die Arbeit unterbrechen, eine Zeitlang ruhen) — looss d'Wäsch eng Zäit p. (eine Zeitlang weichen) — lo wäerd ech eng Zäitlaang p. missen (nicht vorankommen) — cf. traueren, brucken, wäächen; b. «lange an etwas arbeiten» — solle mer noach än Woch hei-oa p. (Echt.); 3) a. «welken» — d'Planze p. (durch Trockenheit, Schädlingsfraß); b. übtr. — hie pauert ewell eng ganz Zäit (er fühlt sich nicht wohl, er ist niedergeschlagen) — dës Nuecht wäerd ech nees p. (nicht richtig schlafen); 4) (lok.) «lauern».
pau(e)rech Adj.: «mauserig» (Gonner, Prairieblummen).
paukeg — s. pauteg.
Pauhunn M. — s. Pohunn.
Paul (im Süden, z. B. Luxemburg-Stadt, Minettebassin wird Pol vorgezogen; diese Form setzt sich im Ösl. ebenfalls durch, sie galt dort jedoch eine Zeitlang als affektiert) männlicher Vorname: «Paul» — erscheint als: Paulchen, Pauli, Pal, Paalchen, Päli, Péil(chen), Pol, Poolchen, Poli, Poul, Pulles, Pulli.
Paula weiblicher Vorname: «Pauline» — erscheint als: Pola, Poolchen, Polin, Pauline (wie frz.), Plinn, Plunni — burschikos: Péil(chen).
Paules Name: «Apostel Paulus» — in der Ra.: aus dem Saules gouf e P. — dagegen: haut as Pitter (Péiter) a Paul (kirchlicher Festtag der beiden Apostel Peter und Paul) — cf. Pitteschdag.
Paus I F.: «Ruhepause» — lo gët emol P. gemaach — Schulspr.: kleng, grouss P. — mir gin an d'P. — ëm zéng Auer as P. — Zussetz.: Kaffis-, Mëttes-, Piss-, Zéngauer-, Zigarettepaus — Musik: du bas nach gutt fir d'Pausen ze blosen (spöttisch) — mer brauchen nach ee fir d'Pausen ze sangen (dsgl.). | |