| Päerd (phV. — s. Ltb. 13 und LSA Karte 38 — Pl. Päerd — Dim. Päerdchen — s. d.) N.: «Pferd» — (Das Pferd ist geschätzt, wird gut gepflegt u. behandelt; seine Mißhandlung wird von der Bevölkerung allgemein verurteilt; es ist empfindlich im Futter, darf kein frisches Futter bekommen, sein Futter muß daher für den Sommer aufbewahrt werden, wird aus demselben Eimer getränkt; ist schreckhaft, muß zuerst angerufen werden, ehe es von hinten angegangen wird; verfänkt (s. verfänken) sich leicht; ist unruhig, wenn etwas Fremdes im Stall ist oder bei Wetterumschlag) — männliches Pferd: Hengscht (s. d.), Heischt — weibliches Pferd: Mier (s. d.), Fillemier, -päerd — junges Pferd: Fillen (s. d.), Fuel (s. d.) — verschnittener Hengst: Minnech (s. d. sub 1) — altes Pferd: Krak (s. d. sub 2), Krécki, eng Gorr (s. d. sub 1), Gur(l)itz (s. d. sub 2), e Biddi (s. d. sub 2) — schlechtes Pferd: Gaul (s. d. sub 1) — eng Louder (s. d.), e Masik (s. d.) — in der Ammenspr.: Hitata, Hü-koko, -päerdchen, Hüdada, Ji-, Jütata (s. d.) — Pferderassen: Brabänner (schweres belgisches Arbeitspferd, Brabanter Schlag — s. d. sub 2)b.) — Lottrénger (so in Bous/Remich — Lothringer Rasse) — Biddi (s. d. sub 1) — Vollblutt, Hallefvollblutt, Räitpäerd (Reitpferd), e liicht, e schwéiert P. — Zugpferd: en (décken, schwéieren) Eespänner (s. d. sub 2) — e gudde Schaffert — im Gespann: d'P. un d'Hand (zou der Hand — Mosel, z. B. Bous/Remich: dat zou der Händscht, deen zou der Händschen — linkes Pferd) — d'P. vun der Hand (vun der Händscht — rechtes Pferd) — d'P. uspanen (anspannen) — e gudde Fouermann muss mat de P. ëmgoe kënnen — d'P. zitt (hieft) nët un, gutt un — d'P. hieft nëmmen emol un (zieht nur einmal an) — d'P. dréckt zréck — d'P. geet gutt an d'Gestell, an de Plou, an de Won — Stimme: d'P. frääsch(el)t, hénkelt, krickst, weiert (wiehert) — viele Pferdenamen, für männliches Pferd z. B.: Baiar, Battis, Bijhu, Jhull, Jucki, Felix, Kocko, Max, Petit, Pirro, Polli usw. — für weibliches Pferd: Charlotte (wie frz.) Fanni, Flora, Jeannette (wie frz.), Lisette (wie frz.), Mirette (wie frz.), Rosette (wie frz.), Sophie usw. — nach der Farbe: Brongen, Fox, Groën, Schwaarzen, Bless — nach der Eigenschaft: Blannen, Schielen; — Farbe: brong, gro, rout, schwaarz, e Schëmmel; — Fehler, Eigenschaften, Krankheiten: P. a Fraleit hun aachthonnert (sechshonnert) Kränkten — d'P. hun 365 Kränkten, an em Schaltjor nach eng extra — Afterkloen, kleng Kloen, — et bäisst — 't as e Birendänzer, et huet Bireféiss (zu langes Gelenk) — 't huet Bistang (Bistank — Geschwür, Entzündung der Sehne) tëscht dem Panari — 't as en Dréier, en Drécker — 't as déifréckeg — gët déck (bläht auf) — 't as dämpeg (keuchig) — et huet de Fräsch (s. d. sub 5) — et geet hannen a vir an d'Luucht — et huet Kolliken — et as käicheg, et käicht — 't as fijheleg (nervös, unruhig, empfindlich) — 't as en Eisekläpper (s. d.) — 't as enkhoufeg (s. d.) — et huet Kapen (Geschwüre, Warzen an der Fessel) — et huet de Kriibs, de Crapaud (Krappo), d'Mouk um Fouss (Krebs im Huf, wird beim Beschlagen mit einem Stück Eisen, Blech oder Werg verdeckt) — 't huet e Krämpchen (Krampf) — 't huet Kréienaen (im Vorderhuf zwischen dem Liewen — [s. d. sub 2] und der Wand) — 't as e Krëppebësser (Krippenbeißer) — d'P. buléiert, iwwernéckt, as gekréchelt (ist ausgekötet) — 't huet Krëwassen am Gefess — 't as e Krampenzéier (hat den Hahnentritt) [Bd. 3, S. 328] — 't as ('t huet) e (de) Kopper — 't huet de Koller, 't as kollereg (s. d. sub 1) — et leet d'Oueren — 't as e Longepëffer (et päift) — 't as e Loftschäffer — 't as e Masik, Masek (s. d.) — 't as moundsiichteg — et roost an de Sträng — 't huet de Rotz, de Schnatz — et as schei, et scheit liicht — et as schiel — et schléit — et huet e Stolschwamp — et huet de Strängel (Kehlsucht) — et wénkt an et schappt — et huet sech verfongen — et as tiirkleg — et geet franséisch (auseinander) — et huet wënsch Been — et setzt mat der lénker Wand op — Körperteil: d'Krinn, Crinière (wie frz.), de Man, Munn (Mähne) — Reiten: zu P. — e koum héich zu P. — fréier woren d'Duanjeën zu P., si si B(e)rittner genannt gin — e Räiter zu P. — beim Pferdekauf, Frage: as et klor a liw(w)ereg? (s. d. sub 2 — sieht es, hat es keine verdeckten Fehler?) — d'P. as um Briechen — et brécht den éischten, zweten, drëtten (Zant) — d'P. huet aus gebrach (s. briechen II sub 3) — d'P. as hëtzeg (s. d. sub 3) — d'P. steet um Fillen, 't as voll Fillen, et huet e Fillen an — d'P. droen, gin elef Méint, daher derb von Menschen, beim Überschreiten der normalen Schwangerschaft: et wäerd dach kee P. gin oder hatt kritt e P. — d'P. gi geréipt (s. réipen, rippen) — d'P. gët geblitt (s. blidden sub 1) — d'P. as forbéi (s. d.) — d'P. schäert, roost, facht, klappt, bäisst, bléist, schnéibäichelt, as falsch, hannerwenneg — d'P. as gutt (schlecht) an der Huewer (am Fudder — ist gut, schlecht gefüttert) — d' P. huet keng Huewer (an — ist schwach, weil schlecht gefüttert) — et kritt méi där laanger Huewer wéi aner (wird mit Heu gefüttert, auch: wird zu oft geschlagen) — hien huet P., déi een op der Hatt kënnt heemdroen (sehr magere Pferde) — Raa. (meist übtr.): engem gudde P. leet een e Suedel op oder: dene P., déi gutt zéien, leet ee vill op (ein williger, arbeitsamer Mensch wird überall herangezogen) — d'P., déi d'Huewer verdénge, kréien se nët — de P. an de Fraleit soll ee gutt Wuert gin — e gewëllegt (williges) P. soll een nët schloen — e Bëlles (Lümmel) mat de P., e Bëlles mat de Leit — wee mat de P. ëmzegoe versteet, hantéiert och meescht gutt mat de Leiden — mat engem frieme P. an ägene Spuere (Sporen) wäerd kä wäit an huerteg fueren (fremde Sachen schont man gewöhnlich nicht) — nët op engem P. reiden (nicht derselben Ansicht sein) — dat as säi bescht P. (seine beste Arbeitskraft) — zéng P. hale mech nët hei (ich lasse mich durch nichts zurückhalten, abhalten) — d'P. mam Schwanz huelen (upaken — verkehrt anfassen) — et muss ee mat dene P. fueren, déi een huet (man muß sich mit dem begnügen, was man hat) — op d'héicht P. klammen (sich aufspielen, prahlen) — d'P. verkafen an de Suedel halen (eine Dummheit begehen) — dat bescht P. aus dem Stall verkafen (dsgl.) — wann een e Päerd wëllt verkafen, leet een em eng Decken op (sucht die Fehler zu verbergen) — Kutsch a P. hale kënnen (wohlhabend sein) — e P. am Stall hun (dsgl.) — d'Ongléck kënnt zu P. a geet zu Fouss fort (kommt schnell u. verschwindet langsam) — wann der Däiwel d'P. huet, da kann en den Zam och huelen (cf. Kallef sub 1) — vum P. op den Iesel kommen (verarmen) — Zus.: a vun deem op den Hond (s. d.) — vum ville Schaffe vrecken déi bescht(e) P. — mat deem (scil.: Mann) kann ee P. stielen (er ist sehr verschwiegen, zuverlässig im Guten wie im Bösen) — e Fraleitshor (s. d.) zitt dacks méi wéi e P. — spaßh. Rat: (bleif) hanne vun de P. a vir vun de Fraleit (ewech) — Vergleiche: iessen (friessen) ewéi e (gepannt) P. (sehr viel essen, sehr guten Appetit haben) — fuurzen, kucken, schaffen, schweessen ewéi e P. — Schanken ewéi e P. — staark ewéi e P. — e Framënsch wéi e P. (stark, grobknochig, auch: arbeitsam) — Schimpfwort: du (dommt) P. — och! ech P.! — wat e P.! — do muss ee schons e P. sin! — Wetteranzeichen: wann d'P. nuets rosen (klappen), gët (et) Reen oder 't kënnt e Wieder — Zussetz.: Bauere-, Brauereis-, Kutsche-, Räitp.; 2) «Abläufer beim Haspeln» (der in Unordnung geratene Faden); 3) a. «Pferd als Turngerät»; b. «Springer» (Schachspiel); 4) a. «Kinderspiel» — P. spillen (ein Kind ist das Pferd, das andere führt es an der Leine, ein Bindfaden wird ihm um den Arm gebunden, den das andere in der Hand hält — mehrere Kinder können Pferd sein; das Kind, das Pferd spielt, stampft, wiehert, bockt und reißt aus, schlägt mit dem genagelten Schuhwerk so fest auf, daß es Funken gibt; die Kinder reiten auch gegeneinander auf Gespielen, die ihr Pferd darstellen); b. «Kinderspielzeug in Pferdeform» (früher beliebtes Geschenk, bes. an St. Nikolaus) [Bd. 3, S. 329] — Zussetz.: Huppe-, Juppel-, Schaukel-, Stillpäerd(chen); c. in Schoßliedchen: Hupp, (jupp), hupp Päerdchen / zou der rouder Millchen (cf. hopp, Fillen) — Var.: zou der rouder Äerdchen usw.; d. Scherzrätsel: wat fir P. gesinn hannen sou gutt wéi vir? — Antwort: déi blann! — wat fir Hor huet e schwaarzt P.? — Antwort: Päerdshor — cf. MKr. Nr. 783, 771, 70-74, 78, 79.
Päerds- (oft als steigernder Begriff) -aarbecht F.: «schwere Arbeit, Riesenarbeit»; -äter M.: «Pferdeeiter» — cf. Äterzooss; -bauer M.: «Bauer, der Zugpferde besitzt» — cf. Bauer, Kéi-, Uessebauer; -bier N.: «Brombeere» (Frucht, auch lok. Strauch) — mir hu P. gekacht (Brombeeren zu Gelee gekocht) — amerikanescht P. (wohlriechende Himbeere — Rubus odoratus) — cf. Bréimelheck — dafür auch: Bréim(en), Bromel(dar), Bromelter, Bromeren(heck), Brimmen-, Primmen(heck), Schwaarz-, Schwäärzbier, Brom(m)elen, Brimmeren, Primberen, Schmääspel. -bierheck F., -bierstack M., -bierstrénk M. Pl.: «Brombeerstrauch»; -biffdeck M.: «Pferdesteak»; -bir F.: «Birnenart» — lok. verschieden: a. «große, saftige Birne» (an Birnbäumen, die häufig die Bannscheide bildeten, dafür auch: Driichterbir — s. d.) b. «harte Birne, Steinbirne» — eng Nues wéi eng P. (gedunsene, vom Trinken gerötete Nase); -birel M.: «aus Weiden geflochtener Behälter mit dem den Pferden der Hafer vermessen wurde, Inhalt ca. 1 Sester» — cf. Bierel; -blumm F.: 1) «Pfingstrose» (Paeonia) — cf. Päischtrous; 2) «Teufelskralle» (Phyteuma spicatum) — cf. Hoerkapp, Rabonzel, Raponzel; -boun F.: «Feldbohne» (Vicia faba equina); 2) — s. Mierboun; -decken F.: 1) «Pferdedecke»; 2) «rauhe Wolldecke als Bettdecke» — cf. Schaarz; -déif M.: «Pferdedieb» — P. a Kielechsdéif (Pferdediebstahl war ein sehr arges Vergehen, Pferdediebe wurden den Kirchenräubern gleichgestellt) — d'Mëlleren an d'P. halen hir Ouschteren den allerleschte Sonndeg — Spottname für die Einwohner von Ettelbrück: déi Ettelbrécker Päerdsdéif (MKr. Nr. 593); -déngscht M.: «anstrengender Dienst» — cf. -aarbecht; -dokter M.: 1) «Vieharzt»; 2) «(grober) Arzt, der starke Medikamente (Pferdekuren) verschreibt»; -dränk F.: «Pferdetränke, -schwemme»; -dreck M.: «Pferdekot» — cf. -kniedel; -dronk M.: «starke, bittere Medizin» (wie sie Pferden gereicht wird); -féiwer F.: «hohes Fieber» — cf. Féiwer sub 1); -fleesch N.: «Pferdefleisch» (Pferdefleisch zu essen war verpönt, um anzudeuten, daß es Pferdefleisch sei, scharrte man mit den Füßen) — P. as séiss — cf. Hü; -fockert M.: «Pferdehändler» (meist pej. — sonst -händler); -force F.: «große Stärke» — dee Kärel huet eng P.; -fouss M.: 1) «Pferdefuß»; 2) «Klumpfuß»; -fréi(t) F. — in der Ra.: an aller P. (sehr früh); -fudder N.: «Pferdefutter»; -gebëss N.: «Pferdegebiß» (kräftige Zähne); -geck M.: «Pferdenarr, leidenschaftlicher Pferdeliebhaber»; -gedold F.: «sehr große Geduld» — do muss een awer eng P. hun, fir esou eppes nozelauschteren — cf. Schoofsgedold; -gëllewibel (lok. Vianden) M. — s. -krécher; -geschir N.: «Pferdegeschirr»; -gras N.: «gem. Windhalm» (Apera spica-venti); -goût M.: «eigentümlicher Geschmack» — cf. Goût sub 4); -handel M.: «Pferdehandel» — de P. as e kriddelecht Geschäft, eng quote Saach — op de P. goen; -händler M.: «Pferdehändler»; -hellegen M.: «Schutzpatron der Pferde» — d'Päerdshelleg sin de Léinert (Leonhard), den Celsus, de Poules (Hippolyt) an de Mäerten (Martin); -hor N.: «Pferdehaar» — d'P. am Waasser solle lieweg gin a wuessen, an d'Waasser geluegt gin et Laangfësch (C) — d'P. si fréier geholl gi fir an d'Vullestréck ze man — kleng geschnidde P. hun d'Duerfjongen (d'Hochzäitsgäscht) dem Brautpuer (odder soss engem) an d'Bett gesträt, fir se z'exteren; de Schneider huet alt, fir ee rosen ze man, engem e P. an d'Box gebutt; -houf M.: «Pferdehuf»; -jong M.: 1) «Pferdeknecht»; 2) «grober, unflätiger Mensch»; [Bd. 3, S. 330] | |