pëtschnaassPëtschtPëttchenPëtten, PettenPettendierchen, -däerchenPëttenerPetuniaPëtzPëtz-pëtz-PëtzbuergerPëtzkettenPëtzkummerPëtzkropPëtznaassPëtzwaasserPëtzemännchenPëtzPëtzjhickenPëtz-zaangPëtzPëtzpëtzenpëtzenPeuplePöpel, Pöbelpf, pfë, pft, pfööphPian(n)oPian(n)o(s)-Pian(n)o(s)buttéckPian(n)o(s)geschäftPian(n)o(s)professerPian(n)o(s)schlësselPian(n)o(s)stëmmPian(n)o(s)stëmmerPian(n)o(s)stonnPian(n)o(s)stullPiär, PiäerchenpichenPickPickPickPéckPickPick-PickbullPickdärPickjhangPickvillchenPickebäänchenPickeePickees-PickeesbroschtPickeesdeckenPickeesjhillipickegpickéierenpickéiertpickéiertPickéitPickel, PéckelPickelhaufpicken, péckenPickenGepicksPickendrotPickenhenercherPickertPickipickfeinPicknickpicknickenPick-upPiggupPiddelPiddelpiddelenGepiddelsPiddelerPiddeleschPiddel(er)eipiddelegPiddempiddemegPidoirPiduaPiechtPiechterPied-à-coulissePietakulissPied-à-mouchePied-à-terrePiedchenpiedelenPielzrëppPierchenPierpel, PirpelpierpelegPierpelmëll | pëtschnaass — s. pëtznaass.
Pëtscht F.: «Angel, Zwinge, Klammer am Hufeisen» — cf. Pince sub 2), Pëtz II.
Pëttchen F. — s. Péitchen II.
Pëtten, Petten ON.: «Pettingen» — Dorf der Gemeinde Mersch, Kanton Mersch — 243.
Pettendierchen, -däerchen M.: «Weinrose» (Rosa rubiginosa).
Pëttener M. — s. Péitener.
Petunia (lok.: Betunia) F.: «Petunie».
Pëtz I M.: (Nösl.: N. — Pl. Pëtzer): «Schöpf-, Ziehbrunnen» — (Der P. hat meist einen tiefen Schacht, der bis zum Grundwasser reicht. Er wurde gegraben, die ausgehobene Erdmasse in einem Eimer hochgewunden, der Drulles (Drehwelle) mit einem Wagenrad gedreht; neuerdings wird der P. gebohrt (in Viehpferchen). Der gegrabene Brunnen wurde ausgemauert; verschiedentlich nur teilweise, dort nicht, wo Felsgestein die nötige Festigkeit bot. Der gebohrte P. wird mit (Eternit-)Röhren, in die im unteren Teil Löcher geschlagen werden, ausgebaut. Er befand sich meist beim Hause, auch im Hause selbst, in der Küche oder in einem andern Raum, Kéchekummer oder Pëtzkummer genannt. Öffentliche Pëtzer gab es in vielen Dörfern; in der Festung Luxemburg, z. B. de roude Pëtz, heute noch als Stellenbez. bekannt. Über dem P. stand ein Holzhäuschen (oft ohne Tür), selten aus Stein gemauert. Der Schöpfeimer, an einer Kette befestigt, wurde vermittels einer Drehwelle mit Kurbel hinuntergelassen und aufgewunden; später bediente man sich auch der Druckund Saugpumpe. Die Pumpe, mit großem, beschwertem Schwengel, stand oft in der Küche, auch wenn der Brunnen sich nicht im Hause befand. Der Brunnen war in diesem Falle mit einer dicken Steinplatte (im Ösling Schieferplatte) überdeckt. Das Pëtzwaasser war örtlich oft nicht einwandfrei (Typhusepidemie). E gudde P. versiegte nicht. Als Kriterium großer Trockenheit gilt in Erzählungen: d'Pëtzer woren all dréchen, an d'Waasser musst een dacks wäit siche fueren (bis op d'Baach). Um Pfingsten wurden die Pëtzer gereinigt (belegt für Rodingen um 1870). Den Kindern wurde streng verboten sich beim Brunnen herumzutreiben oder hineinzuschauen, denn im P. sitzt der Kropemann (s. d.) — lok. holt die Hebamme die kleinen Kinder aus dem P., der dort Kannerpëtz heißt — de P. as déif (tief), dréchen (trocken), voll Waasser, en huet kee Waasser — den Ämer as an de Pëtz gefall (getrollt) — e P. gruewen (graben) — e P. dréche leën (trockenlegen) — e P. zouschëdden, zoutippen, gläichmaachen (auffüllen) — e P. amaachen (einfriedigen) — de P. ausmaueren — Raa.: wann d'Kand (d'Kallef — s. d. sub 1) am P. läit, kënnt en Deckel (eng Dir) drop (zu spät werden Maßnahmen ergriffen) — dat as Waasser an e P. geschott (gedroen — etwas Überflüssiges getan) — en huet an de Giischer P. gekuckt (s. Giisch II) — den déifste P. as auszeschäffen (alles hat ein Ende) — Kinderreim: 't as e Mann (Judd, Kand, eng Fra) an de P. gefall / ech hun en (et, se) héiere plompen / wann ech et nët gehéiert hätt (wann ech se nët mat de Läpper kritt) da wir hie (et, si) schéin erdronken — Var.: Hopp Marjännchen, hopp Marjännchen / donk déng Dibbelcher danzen / 't as eng Fra an de P. gefall / ech hu se héiere klonken (tonken) / hätt ech se nët mat de Biischte kritt / da wir se brav erdronken (C) auch: a wann ech nët do gewiescht, da wär d'Mimmi erdronken — Fingerspiel: deen as an de P. gefall (s. Fanger sub 1) — Zussetz.: Juckels-, Wibbelpëtz, Raschpëtzer (tiefe Brunnen im Grünewald).
Pëtz-/ pëtz- -buerger M.: «Wasser» (spaßh.) — den Dokter huet mer P. verschriwwen (der Arzt hat mir den Alkoholgenuß verboten); -ketten F.: «Kette des Ziehbrunnens»; -kummer F.: «Kammer, wo sich der Ziehbrunnen befindet»; -krop M.: «Brunnenhaken» (diente beim Wasserschöpfen, meist zum Herausfischen des Eimers, der in den P. gefallen war) — dafür auch: Däiwel, Wollef (s. d.); -naass Adj.: «ganz durchnäßt» — dafür auch: patsch-, pätsch-, pëtsch-, [Bd. 3, S. 347] platsch-, plätsch-, klatsch-, klätschnaass; -waasser N.: «Wasser aus dem Schöpf-, Ziehbrunnen».
Pëtzemännchen M. — s. Kropemann.
Pëtz II F.: 1) a. «Klemme, Spange, Klammer» — eng P. fir an den Hutt (Hutklammer) — Pëtze fir an d'Box wann ee mam Rad (Fahrrad) fiirt (Hosenklammern — dafür im Nösl. Splonz) — eng P. fir an d'Hoer (Haarklammer); b. (Schneiderspr.) «kleine Falte, Kniff, Einengung» — dafür auch: Pince — d'Néiesch huet e puer Pëtzen an d'Kleed misse maachen, et wor ze weit — cf. Pëtscht; 2) a. «Pinzette» — dafür auch: Pince, Zwéng — d'Bréifmarke paakt ee mat enger P. un; b. übtr. — in der Redewendung: een an d' P. huelen (jem. in die Zwinge nehmen) — cf. Bretz — Zussetz.: Kaarte-, Neel-, Zockerpëtz — cf. Kaartepëtzert.
Pëtzjhicken Pl.: «Kletten» (lok. z. B. Grümmelscheid).
Pëtz-zaang F.: «Beiß-, Zwickzange».
Pëtz III F. — s. Péitchen II, Pout I sub 2.
Pëtz IV (lok.) F.: «Knospe» — cf. A sub 2)b, Patsch.
pëtzen I trans. Verb.: 1) «Wasser aus dem Pëtz aufziehen, schöpfen» — géi pëtz emol en Ämer Waasser; 2) «trinken» (alkoholische Getränke) — loosse mer emol ee p. goen (einen Schnaps, ein Bier, ein Glas Wein) — cf. pouzen sub 2).
pëtzen II trans./intr. Verb.: 1) a. «zwicken, kneifen» (Konjug., Nösl. Präs.: ich pëtzen; Prät.: ich pott; Konj. Prät.: ich pëtzt; Part. Prät.: gepëtzt, gepott) — en huet mech an den Aarm gepëtzt — et duerf een d'Medercher nët an den Hënner p., soss kritt een eng op d'Fangeren — ich pëtzt na bëssche mi fest (Nösl.: ich würde noch etwas fester kneifen, auch iron.); b. (lok.: Rosport für zesummepëtzen) «die Augenlider zusammenkneifen» — pëtz déng Aen nët esou!; 2) «durchlochen» — d'Billjeë p. — Zussetz.: op-, zoupëtzen; übtr.: 3) a. «erwischen» — en as gepëtzt gin — d'Jhandaarmen hun d'Schmoggler gepëtzt; b. «strafen» — deen as al gepëtzt gin (wurde empfindlich gestraft); c. «aufregen, erbittern» — dat hat e gepëtzt; 4) «stehlen» (Wb.06).
Peuple (wie frz.), Pöpel, Pöbel M.: «Pöbel, Volk».
pf, pfë, pft, pföö (auch: pë, pöö) Interjekt. der Ablehnung, des Spottes, der Geringschätzung — cf. f sub 2, weiter pä, pu, pi — pf, wat läit mir do drun! — pfë, sou e Rebbi!
ph Laut f — s. unter f.
Pian(n)o M.: 1) «Klavier» — en huet P. geléiert — e spillt gutt (schlecht) P. — drohend: ech haen der eng, datt déng Zänn der am Aasch P. spillen; 2) «Geldkasse mit Tastatur» — dréck op de P. — ouni P. (ohne Buchung).
Pian(n)o(s)- -buttéck M., -geschäft N.: «Klaviergeschäft». -professer M. «Klavierlehrer»; -schlëssel M.: 1) «Klavierpartitur»; 2) «Instrument zum Klavierstimmen»; -stëmm F.: «Klavierpartitur»; -stëmmer M.: «Klavierstimmer»; -stonn F.: «Klavierstunde»; -stull M. «Klavierschemel, Drehstuhl».
Piär, Piäerchen — s. Pierre, Péiter,
pichen trans. Verb.: «Bierfässer mit brennendem Pech dichten» (in Neudorf, Clausen rollte man die Bierfässer mit dem brennenden Pech über die Straße) — cf. pechen.
Pick I F.: 1) «Picke, Spitzhacke» — dafür auch: Piosch (s. d.) — cf. Péckel; 2) «Dorn, Stachel, Spitze» — d'Rousen hu Picken — ech muss mer nach déi Picken aus dem Fanger zéien — e Bengel mat enger P. (dient zum Aufheben von Papierfetzen, Laub usw.) — Schlappe mat Picken (Dornschuhe) — Raa.: a wa Picken an Hägafele féilen, ech gin (lasse mich unter keinen Umständen abhalten) — ech souz wéi op Picken an Dären (op Där, op Pickdär, op pickegen Där, wéi op Dëschtelen an op Där — ich wartete mit großer Ungeduld) — op de Picke sin (in großer Ungeduld — Ga) — Zussetz.: Fleeschpick; 3) «Klette» — cf. Kliet sub 1); 4) (Dermat.) — Dim.: Pickchen, Pl. Picke(r)cher — Pickelchen, Pl. Pickelcher — auch M.: «Pickel, Finne, juckendes Knötchen». | |