LWB Luxemburger Wörterbuch
 
Preiseland bis Press (Bd. 3, Sp. 381a bis 383a)
 
-land (auch kurz: Preisen) N.: «Preußen», jedoch meist: «Deutschland» — dohannen a P.(land) — e staamt aus dem P. (aus Preisen) — im Feierwon-Lied: kommt dir aus Frankräich, België, Preisen — Zussetz.: Alpreisen (Deutschland, Stammland) im Ggs. zu: Neipreisen (Elsaß-Lothringen von 1871-1918); -zäit F.: 1) «Zeit der preußischen Besatzung in Luxemburg-Stadt» (bis 1867); 2) «Zeit der deutschen Besetzung, während der beiden Weltkriege».
 
preisesch (-isch), preisech Adj.: 1) «deutsch» (oft pej., aber weniger als Preiss) — déi p. Säit (deutsche Grenzseite, deutsches Ufer der Grenzflüsse Mosel, Sauer, Our) — e wunnt op der preisescher Säit — p. Zäit (mitteleuropäische Uhrzeit) — p. Musek (Musikkorps mit Schellenbaum und Blech-Blasinstrumenten) — preisesche Wand (Ostwind, kalt u. trocken, auch für: Windbeutelei) — de preisesche Wand as dat eenzegt gutt, wat vun do iwwer kënnt — Wetterregel: wann et reent mat preiseschem Wand, da reent et mat Onverstand — e preiseschen Hellem (Pickelhelm) — lok. Bourscheid: p. Helmen (Eisenhut — Aconitum) — preiseschen Houfert (Aufgeblasenheit) — p. Zaldoten — eng p. Uniform — p. Garnisoun — e preisesche Wandbeidel (Angeber) — e preisesche Kniecht — eng p. Mod (Magd) — si schwätze p. (deutsch) — lok. in Colmar-Berg: déi p. Gare (Station der Wilhelm-Luxemburg-Bahn) im Ggs. zu der lëtzebuerger Gare (Bahnstation Colmar-Usines der Prinz-Heinrich-Eisenbahngesellschaft) — e preisescht Gréidel — cf. Email, Ga, Giddo, Mo, Nuesschnappech; 2) «deutsch gesinnt» — (bes. zur Nazizeit 1940-1945) — e wor p. am Krich — et wor e richtege preiseschen Drecksak am Krich (bes. für Denunzianten im Krieg 1940- 45) — cf. politisch sub 2) — substantiv.: Preisescht N. — et gesäit ee vun deem Bierg aus bis wäit an d'P. eran — mir wore bis an d'P. (über die Grenze nach Deutschland, bes. ins deutsche Grenzgebiet).
 
Preiss (Pl. Preisen, lok.: Preisener †, Westen: Präes) M.: 1) «Preuße» — dat as e richtege P. (Preuße, im Ggs. zu andern Deutschen) — allgemein: a. «Deutscher» (überhaupt) — déi aner Säit vun der Musel wunnen d'Preisen; b. (meist abfällig — sonst: Däitschen — s. däitsch) — e knaschtege, en houere, e sténkege P. — e sténkt ewéi e P. — Raa.: et huet een nach selen e brave P. an e gréngen Hond gesinn — en aarme P. an e gréngen Hond, dat gët et nët — en treie P. an e grénge Fuuss, dat sin zwee rarer Déier — P. bleift P., ob Pater oder Nonn — e P. an en Iesel huet ëmmer (nach) e Streech fir säin Här — de beschte P. daacht näischt — — de beschte P. huet ëmmer e Streech fir säin Här — trau kengem P.! — e kann de P. nët verleechnen — e P. huet siwe Mee (Magen) a keen Häerz — sou séier schéissen d'Preisen nët (beschwichtigend: so gefährlich ist die Lage nicht, so eilig haben wir es nicht) — Spottreime: P., P., Gromprepanz, kenns de de Fransousendanz? oder: wivill Sieschter hält déng Panz? — P., P., (de) Bockel voll(er) Lais, den Aasch voll(e)r Fléi oder Fléi bis an de Knéi — Spottlied: e ganze Waggo Preise fir en Daler, en Daler an en décke Su — de Feierkrop, dee läit bereet, fir wann de leschte P. iwwer d'Musel geet (volkstümliche Verdrehung des bekannten Liedes: de Feierwon, deen as bereet usw.) — Kinderspiel: P. a Fransous — Fransous och beim Champagner, beim Rhäiwäin si mer P. (R X 230) — dat wor deemols wéi d'Preisen hei waren (zur Besatzungszeit) — dat wor gutt wéi d'Preisen hei waren, wou een alles huet misse (betont) maachen (zur Zeit der Naziherrschaft, des Naziterrors) — du mengs et wir nach wéi bei de Preisen! (dsgl.) — cf. Saupreiss. [Bd. 3, S. 382]
 
Préiteler, Präteler ON.: «Breidweiler» — Dorf der Gemeinde Consdorf, Kanton Echternach — 264 — s. auch: Brädeler.
 
Préiter (lok.: Priter) M.: 1) a. «Feld-, Bannhüter» — stomme, blanne P. (im Ancien Régime Feldhüter, der unbekannt war und dadurch umso besser amtieren konnte) — dafür auch: Bannpréiter (s. d. — lok.: Wasserbillig auch: Bapréiter); b. (lok.) «Parkwächter»; c. «Ehefrau» (spaßh.) — cf. Läitnant, Dragouner; 2) «kleines Strohbüschel, Strohwisch durch einen Spalt in einem Pfahl gezogen, der ein Verbot des Weidens und des Durchgangs auf einem Feld bedeutet» — cf. Stréipréiter.
 
Préitermännchen M. — s. d. Vor. sub 2).
 
préiweg Adj.: «praktisch, geschickt» — cf. onpréiweg.
 
Préiwegkät, -keet F.: «Geschicklichkeit».
 
préiwen trans. Verb.: «prüfen» — de Kandidat as am Praktesche gepréift gin — dat do as awer d'Liddregkeet, de Liddrege gepréift! (das ist nun doch der Gipfel der Faulheit!) — kruuts de lo de Virwëtz gepréift, gestëppelt? (hast du jetzt alles sehen und hören können, auch: bist du jetzt mit deiner Neugierde hereingefallen?) — de Virwëtz p. (alles sehen und hören wollen) — cf. prouwen.
 
Préizerdall (in der Gegend selbst: Préizerdaul, kurz: Daul — die Ortschaft selbst wird Proz genannt) Stellenbez. M.: «Pratzertal, mit den Ortschaften Pratz, Platen und Bettborn.»
 
Préjugé (wie frz., Ton: 2) M.: «Vorurteil» — deen as esou voller Préjugéën wéi en Hond voller Fléi.
 
Prëkroter (lok. Grevenmacher: Prëkoterer, Echt.: Prëkoter, Prokoter, Ga: Prokroter) M.: 1) «Schwätzer, der nach Gründen sucht, um eine schlechte Sache zu verteidigen» — wat bas dau e Prëkroterer! (Kritikaster — Mosel); 2) «Prokurator, Anwalt, Geschäftsführer» (Ga).
 
prëkroteren, prokroteren, prokeréieren, prokuréieren (Nösl.: prokreeren) intr. Verb.: 1) «nörgeln»; 2) «prahlend schwatzen» — e stoung beim Comptoir (am Schanktisch) ze p.
 
prëk(r)otereg, prokotereg Adj.: «streitsüchtig» (bes. in Kleinlichkeiten — C).
 
Prellbock M.: «Prellbock».
 
Prëmmchen F.: 1)s. Praimchen sub 1-3 — im Abzählreim: Dëmmche, Prëmmche, Langemännche, Joochhënnchen, Pupsäckelchen (Topert, Tiipchen); 2) (spaßh.) «Trinkernase»; 3) «Zahngeschwulst» — cf. Jhick II sub 3).
 
Premier (wie frz., Ton :1) M.: «Ministerpräsident» (Neol.) — dafür auch: Premierminister M.
 
Première (wie frz., Ton: 1) F.: 1) «Prima» (Schulklasse) — en as op (der) P. — de Professer huet eng P. — dazu: Première-s-examen M.: «Abschlußprüfung, Matura»; 2) «Uraufführung»; 3) «erster Platz, Rang» (Theater, Kino); 4) «erste Arbeiterin in einer Schneiderei, einem Modistenatelier, erste Verkäuferin».
 
Prënz (Westen: Préinz, Preënz — Dim. Prënz(el)chen) M.: 1) «Prinz» eis Prënze woren och mat derbäi — — Ra. (bei einer Geldforderung): ech si kee P. — gekleet ewéi e P.; 2) (iron.) «Sohn» — et as e P. ukomm (ein Sohn geboren); 3) «ehemalige Eisenbahngesellschaft Prinz Heinrich sowie deren Strecken und Züge, benannt nach dem Prinzen Heinrich der Niederlande, Statthalter von Luxemburg» — hie schafft um P. — en as an de P. gestië (gestiegen) fir an d'Stad ze fueren — dafür auch: Prënz Hari oder abgekürzt P.H. für Prince Henri — spöttisch: Prënz Hongreg (Anspielung auf die gegenüber der Wilhelm Luxemburg Bahnen untergeordnete Rolle der Prinz Heinrich Bahnen).
 
Prënze- -kanner Pl. N.: «Kinder der großherzoglichen Familie»; -maschin F.: «Dampflokomotive der Prinz Heinrich Eisenbahngesellschaft» — cf. Fraleitshoër; -praum F.: «Prinzenpflaume» — dafür auch: Huewerpraum — cf. sub Praum.
 
prënzerlech Adj.: «prinzlich» — déi Kaz as nët p. (sieht mitgenommen aus).
 
Prënzert M.: «Eisenbahner der Prinz Heinrich Eisenbahn».
 
Prënz-Jhangs-blumm F.: «künstliche Blume, verkauft am Nationalfeiertag zugunsten der Wohltätigkeitswerke» (nach dem Erbprinzen Jean genannt).
 
Prënzessin, Prënzessen (Westen: Préinzessin) F.: «Prinzessin» — hatt as gekleet wéi eng P. — déi schwaarz P. (Amaliendenkmal im Stadtpark Luxemburg) oder einfach: d'P. — mir gesinn ons bei der P.
 
preparéierens. präparéieren.
 
Preparativen Pl. F.: «Vorbereitungen» (bes. zu einer Reise) — séng [Bd. 3, S. 383] P. maachen — sid Der fäerdeg mat de (äre) P.?
 
Prësang M.: «Geschenk» — domat méchs de mer awer kee P.! — frz. présent.
 
présent (wie frz., Ton: 1 oder 2) prësang (spaßh.) Adj.: «anwesend» (beim Namensaufruf).
 
presentéieren (prë-, prä-), präsantéieren trans./intr. Verb.: 1) «(an-, dar-)bieten» — sou eng Geleënheet presentéiert sech keng zweete Kéier — dat huet sech esou prësentéiert; 2) «etwas darstellen, sich gut ausnehmen» — dee Miwwel, dat Kleed presentéiert schéin — dee Mann presentéiert näischt; 3) «präsentieren» (Gewehr) — Mil. Kommando, wie frz.: Présentez-armes! 4) trans./refl.: «(sich) vorstellen» — wëlls de mech dem Här p.? — ech hu mech misse p. fir déi Plaz kënnen ze kréien — cf. virstellen sub 2).
 
prësidéieren, prësedéieren (prä-) trans./intr. Verb.: «präsidieren, vorhen» — eng Versammlung p. — wie prësidéiert?
 
Prësident (Pre-, Prä-) (lok.: Prësidënt, Prësidäänt — Ton: 3) M.: «Präsident, Vorsitzender» — de P. vun der Chaber oder Kammerpräsident — Zussetz.: Vize-Präsident.
 
Prësidenteplaz M.: 1) «Präsidentenposten»; 2) «Ehrensitz, (Tisch-) Präsidium».
 
Press F.: 1) «Preßwerkzeug» (zum Zusammen- und Auseinanderpressen — z. B. Drucker-, Heu-, Strohpresse, Schuhspanner) — e Schong op d'P. setzen (auf den Schuhspanner); 2) a. «Arbeits(über)häufung» — et as P.; b. «Hochbetrieb» (Saison) — Ggs.: Morte-Saison (s. d.) — mer sin an der décker (voller) P. — elo an der P. kann ech der dat nët maachen; 3) «Gedränge»; 4) a. «Presse, Zeitungen» — e Mann vun der P. (Journalist) — déi vun der P. (bisweilen abfällig) — de Won vun der P. — hien huet e Schëld vun der P. um Auto (Presseabzeichen im Wagen); b. kollektiv.: «Pressevertreter» — kënnt d'P. och? — d'P. as agelueden — d'P. wor do; 5) «Klemme» — s. Bretz — Zussetz.: Hä-, Kopéier-, Knueweleks-, Planze-, Stréi-, Teppech-, Zitrounepress.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut