| prett (lok.: prät) Adj./Adv.: «bereit» — 't as alles p., wann s de kënns — déng Kleder leie p., du brauchs dech nëmmen unzedoen — maach dech p., lo fuere mer.
Prett M. — s. Prêt sub 2).
Pretten ON.: «Prettingen» — Dorf der Gemeinde Lintgen, Kanton Mersch — 323 — Ra.: wéi ze Pretten op Allerséilendag (s. d.).
Pretz F. — s. Bretz.
pretzen Verb.: 1) — s. bretzen; 2) — s. pressen.
prevenéieren (prë-) trans. Verb.: 1) «warnen» — du waars prevenéiert — ech hat dech dach prevenéiert; 2) «benachrichtigen» — ech p. deen Dag, éier mer kommen — frz. prévenir.
Prix (wie frz.) — in verschiedenen französischen Ausdrücken: P. courant, P. coûtant, P. d'ami, P. fixe (Ton auf der ersten Silbe von courant, coûtant; d'ami auf der letzten Silbe) — à tout p.
priedegen, priedéchen (Nösl.: priäddigen, lok. z. B. Echt., Wiltz: predigen) trans./intr. Verb.: 1) «predigen» — Raa.: de Paschtouer priedecht nëmmen eng Kéier (an der selwechter Mass), keng zweemol (ablehnende Antwort auf eine Nachfrage, wenn jem. nicht verstanden oder nicht zugehört hat) — jidderee priedecht fir séng Por — denen aneren (engem Wëllegen — cf. Dawen) as gutt p. — an de Bësch (era) p. (tauben Ohren predigen) — eng Missioun, eng Andacht p. — eise Paschtouer ka gutt (schlecht) p. — hien huet kee Geschéck fir ze p.; 2) «zureden, ermahnen» — ech hun him de Kapp voll gepriedecht, et konnt näischt déngen — e priedegt wéi e Paschtouer — Abl.: Priedegen, Gepriedegs N. — all (säi) P. (G.) hëlleft näischt — hal emol op mat déngem (deem) Gepriedegs! — Zussetz.: virpriedegen.
Priedeger M.: «Prediger» — en dichtege, éischte P. — Zussetz.: Oktav-, Missiounspriedeger.
Priedegt (Echt., Wiltz: Predigt, Nösl.: Priäddicht) F.: 1) «Predigt» (des Geistlichen) — Ra.: eng laang P. an eng kuurz Wurscht (Träip), dovu kritt een de Bauch nët voll — Kinderpredigt (s. MKr Nr. 148 ff.): Et wor emol en Hong an en Hunn / méng Priedegt as un / et wor emol eng Kou an e Kallef / méng P. as hallef / et wor emol eng Kaz an eng Maus / méng P. as aus / nu kënnt der alleguerte goen / dach muss ech iech dat hei nach soen / huet der eppes, dann [Bd. 3, S. 385] iesst et / huet der näischt, vergiesst et / huet der e Stéckelche Brout / dann deelt an der Nout / behaalt der ettelech Grimmelcher / da street se fir d'Villercher — dazu Variante ab achtem Vers: Schou mécht mer aus Lieder / eisen Hunn, deen dréit Fiederen / Fiederen dréit eisen Hunn / dohanne këmmt en Hong an en Hunn / méng P. fänkt un / dohanne kënnt eng Kou an e Kallef / méng P. as hallef / dohanne kënnt eng Kaz an eng Maus / méng P. as aus, weiter mit: huet der eppes . . . — Amen, Amen / eis Gääss huet zwou Mamen / zwou Mamen huet eis Gääss / d'Zopp, déi as hääss / hääss as d'Zopp / eis Kou kréit Schlupp / Schlupp kréit eis Kou/ aus Lieder mécht mer Schou / Schou mécht mer aus Lieder /d'Gäns, déi huet Fiederen / Fiederen hun d'Gäns / eis Päerd hu Schwänz / Schwänz hun eis Päerd / duerfir sin se souvill wäert / wäert sin se och dofir souvill / aus Holz mécht mer Dill; 2) «Gerede, Geschimpfe» — ech si sénger Priedegten esou läd ewéi der kaler Ierbëssen — hal keng P. a géi op déng Schaff (a géi schaff eppes) — méng Fra huet mer eng laang P. gehalen; 3) «Handwerkerspruch der Bauleute, der Maurer nach Vollendung des Neubaues» — Spruch: Da wënschen ich eisem léiwe Bauhär ein fettes Rind, und der lieben Baufrau ein (liebliches) Kind, der Magd zwei und der Duechter drei (man trank dabei reihum aus einem Glas, zerbrach es am Boden und kehrte die Scherben sorgfältig weg).
Priedegtstull M.: 1) «Predigtstuhl, Kanzel» — spöttisch dafür auch: Bidden (Bütte) — vum P. gehäit gin (in einer Predigt zurechtgewiesen oder angegriffen werden, auch: als Brautleute von der Kanzel aufgeboten werden); 2) «einer Kanzel ähnliche Felsformation» (so z. B. in Luxemburg-Stadt, bei Michelau, Berdorf — cf. Gr. Nr. 794, 882, 1006).
Priës M.: «Pflug» — cf. sub Plou.
Prim F.: 1) «Prämie, Preis» — op der Kopp vum Bierg wor eng P. ausgesat (beim Straßenrennen war eine Spurtprämie auf der Bergspitze ausgesetzt) — Zussetz.: Mu(e)rksprim; 2) «Versicherungsgebühr» — d'P. vun der Feierversécherong; 3) «Bogenzeichen, Signatur» (Druckerspr. — die Bogenziffer auf der ersten Seite eines Werkbogens, dient dem Buchbinder zum Zusammenlegen: assebléieren, collationnéieren) — frz. prime.
prima Adj./Adv.: «prima, erstklas- sig» — dat as eng p. Affär — p. Wuer — dat elo schéngt mer p. ze sin.
Prima F. — s. Première sub 1.
Primaner M. — wie hd.
Primärschoul F.: «Volksschule».
Primberen Pl. F. — s. Primmeren.
Primevère (wie frz.) — F. — s. Primmel.
primitiv Adj./Adv.: — wie hd. — eng p. Ariichtung — en as zimlech p. — wéi p.
Primiz F.: «Primiz» (erste Messe eines Neupriesters in seinem Heimatort mit Prozession des Primizianten zur Kirche und Ovation der Dorfleute) — hien huet e Sonndeg P. — mir woren op der P. (haben an der Primizfeier teilgenommen) — op enger P. hätt et mer nët kënne besser schmaachen (wenn es jem. sehr gut geschmeckt hat) — dee (scil.: Witz) kanns d'op enger P. erzielen (so harmlos, auch so derb) — dazu: Primizfeier F.; -kranz (-kränzchen) M.; -mass F.: «Primizmesse».
Primmel F.: «Primel» — dafür auch: Dillemännchen, Guckucksblumm, Primevère (wie frz., Ton: 1).
primmen trans. Verb.: «prämieren».
Primmeren Pl. F.: 1) «Heidelbeeren» (lok.: Esch/Alz.); 2) «Brombeeren» — cf. Briemberen, Bréimelheck — lok.: Wasserbillig: Préimeren; 3) «Preiselbeeren».
Primmerbier(e)g Bergname: «Primerberg» (zwischen Stadtbredimus und Greiveldingen, gehörte früher der Abtei Prüm, daher der Name).
Primmes, Primus M.: 1) «Primus» — hien as de P. an der Klass — 't as e P. an der Aarbecht (auch iron.) — de P. am Nokucken (Zusehen), am Schnëssen (Schwatzen) — dat as e P. a séngem Handwierk; 2) «Hauptperson» — hie wor de P. op all Dëppefest — et as näischt ze maachen, hien as de P.
Prinnell M.: «Art Seidenstoff» — frz. prunelle — dazu: Prinnelleschong M. Pl.: «Damenschuhe aus Prinnell».
Prinzip (beide Vokale kurz gespr., Pl. Prinzippen, Prinzippien — spaßh.: Prinzipippen, Prinzipippel) M.: «Prinzip» — am P. (grundsätzlich) sin ech averstanen — ech hun am P. näischt dergéint — et geet séngem P. no — dazu: Prinzipiëfro F.: «Prinzipienfrage» — dat as eng reng P.; -saach F.: «Prinzipiensache» — hie mécht doraus eng P. [Bd. 3, S. 386]
prinzipiell Adj./Adv.: «prinzipiell» — fir d'éischt eng p. Fro — p. as hien dergéint, géint alles.
Prioritéit F.: «Vorrang, Vorrecht» — P. op der Strooss (Vorfahrtsrecht) — dazu: Prioritéitslëscht F.: «Vorrangliste» — d'Prioritéitslëschte leien op dem Gemengebüro op — d'P. vum Krichsschued.
Pripel M. — s. Päipel.
Pris F.: 1) «Prise» (Schnupftabak); 2) «Fang» — d'Jhandaarmen hun do eng gutt P. gemaacht — de Fëscher hat eng gutt P. (einen reichen Fischfang); 3) «Steckdose» — eng P. an der Mauer; 4) «Handhabe, Beeinflussungsmöglichkeit» — ech hu guer keng P. op hien (kann keinen Druck auf ihn ausüben, habe keinen Einfluß auf ihn) — frz. prise.
Prisong (kurzes i, jedoch Westen, Diekirch: Priisong, Priisung, Nösl.: Priso — alle Ton: 1) M.: 1) «Gefängnis, Haft» — een an de Prisong setzen, féieren (ins Gefängnis abführen) — en as, sëtzt am P. — warnend (bes. zu unfolgsamen Kindern): du kënns nach an de P.! — e krut dräi Méint P. (drei Monate Haft) — dorobber steet P. (dies wird mit Gefängnis bestraft) — fiktives Urteil bei der Amécht (s. d.): dräi Méint P. an e Been ewech — P. spillen (Gefangenenspiel der Kinder) — übtr.: e Kand an de P. huelen (zwischen den Knien halten) — et mengt een, et wir een hei am P. (unter strenger Aufsicht, andauernden Nörgeleien, kleinlichem Tadel ausgesetzt) — dee Mann huet e P. doheem — fir déi Kanner as d' Schoul (eppes wéi) e P.; 2) «Gefängnisanstalt» — hie schafft, as Gi(i)schtchen am P. — dafür auch: Back, Duckel(i), Duckes, Këscht, Kittchen, Klemmes — Bing, (Neol., Mil.), Lach, Juck — cf. Gronn — Zussetz.: Fraë-, Fraleits-, Männerprisong. | |