Luxemburger Wörterbuch

-stonn F.: «Privatstunde, Nachhilfestunde»; -wee M.: «Privatweg».

privéieren refl./trans. Verb.: «sich etwas versagen» — si hun sech al (elle) misse p., fir de Jong op d'Schoul [Bd. 3, S. 387] ze schécken — privéier dech dees nët! — ech wëll dech ës nët p. (es dir nicht entziehen) — dazu: Privatioun F.: «(freiwillige) Entsagung» — dat as keng P. fir mech — frz. se priver, privation.

Privileg, Priwileesch (Priwiläom †, Prowiläom † — Pl. Privileg(i)en, Priwilejhen) M.: 1) «Privileg, Vor-, Sonderrecht» — engem de P. gin — hie mengt en hätt e P. op alles; 2) «Schankwirtschaftsrecht» — 't läit e P. om Haus — cf. Konzessioun sub 2).

Proaf (lok.: Echt.) M.: «Pfropfen zum Verkeilen der Stäipen beim Nachenbau».

probat Adj.: «probat» — e p. Mëltel.

Probéier(chen) F.: «Probe, Versuch» (bes. beim Kegel-, Knickerspiel: Probewurf) — 't as näischt iwwer eng P. — spaßh.: 't wor nëmmen eng P., sot d'Meedchen — cf. Probéieres, Geprobéiers.

probéieren (lok.: probiren, Nösl.: probeeren) trans./intr. Verb.: «probieren, einen Versuch machen, wagen» — ech hun dacks genuch probéiert, 't geet nët — wann s de näischt probéiers, kanns de zu näischt kommen — probéier et emol nach eng Kéier (auch drohend) — e Motor (aus-)p. — mir hun den neie Wäin emol probéiert — dat wär emol ze p.! — et wir emol fir eng Kéier ze p. — drohend: da probéier emol! — bei der Schießbude: Jonge, probéiert emol! — Nösl.: ich probeert et dach na éng Keer (ich würde es doch noch einmal versuchen) — ech wëll et emol mat him p. (ihn versuchsweise einstellen) — si haten emol probéiert (wenn kurz nach der Heirat ein Kind geboren wird) — d'Päerd p. (durch den Hengst feststellen lassen, ob die Stute genügend brünstig ist) — substantiv.: P. geet iwwer Stodéieren — Abl.: Probéier(e)s, Geprobéiers N. — mat vill Probéieres sin ech drop komm — wat as dat mer fir e Geprobéiers! — cf. versichen sub 2).

Probéierstän, -steen M.: «Prüfstein» (Wb.06).

Probéierschlauch M.: «Schlauch der zum Pröbeln benutzt wird» (Winzerspr.) — cf. schlauchen.

Problem (Ton: 1 oder 2) M.: 1) a. «mathematische, physikalische Aufgabe»; 2) (lok. Ton: 2) «soziale, politische, wirtschaftliche Frage(stellung), Streitfrage» — do läit de P. nët; 3) «Rätsel» — et as mir nach e P., wéi dat geschéie konnt; 4) «Schwierigkeit» — sou eppes as haut kee P. méi — hien huet alt esou séng Problemen (meist Ton: 1) (Problemer — meist Ton: 2).

problematesch Adj.: «problematisch, fragwürdig» — dat as alles nach ganz p.

Produkt (Pl. Produkter) M. und N.: «Produkt» — en däitscht, e belscht, franséischt P. — neuerdings dafür auch: Produit (wie frz., Ton: 1) M. — Zussetz.: Industrie-, Naturprodukt.

Produktioun F.: 1) «Produktion» — d'P. as zréckgaang — d'P. geet nach ëmmer an d'Luucht; 2) «Produktionsbetrieb» — e schafft an der P. op der Schmelz; 3) «Schaustellung, Darbietung».

Produktiounsbetrib M.: «Produktionsbetrieb».

Produktiounsziffer F.: «Produktionsziffer».

produzéieren trans./refl. Verb.: 1) «produzieren, erzeugen» — wat p. se an där neier Fabrek? — iron.: wat hues du dann do produzéiert? (gebastelt); 2) «sich auffallend anstellen, aufspielen» — en huet sech op der Schueberfouer produzéiert — da produzéier dech emol! (zeige, was du kannst).

Produzent M.— wie hd. — beim P. as d'Wuer vill méi bëlleg — mir kréien eise Wäin direkt vum P.

Profadem — im Kinderreim: Adem, Profadem . . . (Ballspiel).

Proféit M.: «Prophet» — Ra.: 't as kee P. an séngem Land (doheem — s. dazu die bodenständigeren Ra. unter helleg sub 1) — wéi et an de Proféite steet (wie es in der hl. Schrift steht) — e P. a säi Sak — en dreckege, e falsche, schlechte P. — cf. Moses — Zussetz.: Drecks-, Wiederproféit.

Professer (Ton: 2 — oft iron. gebraucht — Pl. Professeren, Dim. [spöttisch] Professerchen — Echt.: Profeesser — die vielgebrauchte Abkürzung Prof M. [für Professor und Professorin] ist Neol.) M.: «Professor, vor allem Lehrer an höheren Schulen» — e geet fir englesche, däitsche, franséische P. (er wird Lehrer [an der höheren Schule] der englischen, deutschen, französischen Sprache und Literatur) — spöttisch: e P. vun der Doudangscht (s. d.), vun der Domenécksmillen (Dummkopf), voan der Holzkoamer (Echt.) — auf die Frage nach dem Beruf: wat as en? — Antwort: och esou e klenge (en [Bd. 3, S. 388] hongrege) Professer(chen) — Zussetz.: Geschichts-, Mathematiks-, Chimis-, Gesank-, Museks-, Turnpr. usw., Kueleprofesser (Pennälerspr.: Saaldiener) — cf. Broutfréisser sub 3).

Professesch (Ton: 2), Professorin F.: «Professorin».

Professioun F.: «Profession, Beruf, Stand» — wat as e vu P.? — wat fir eng P. huet en? — en huet keng P. — Hüllwort für Schinder, Henker: ee vun der P. — cf. Beruff.

professionel Adj.: wie hd. — dazu substantiv.: Professionellen M. — cf. Profi.

profezeien trans. Verb.: «prophezeien, vorhersagen, voraussehen» — ech hun der et profezeit, mä du wolls mer jo nët glewen — wann de Käizche rifft, profezeit dat Ongléck (auch: gutt Wieder) — Abl.: Geprofezeis N. — hal dach eemol op mat déngem G.!

Profezeiung F.: «Prophezeiung» — dat si mer alt esou Profezeiungen, dat gleeft haut kee Mënsch méi — Zussetz.: Wiederprofezeiung.

Profi (Ton: 1 — Sportspr.) M.: «Berufssportler».

Profil (pro/fil) M.: «Profil» — eng Zeechnung am P. — e Portri vu P. (seitlich) — de P. vun engem Pneu (Riffelung eines Reifens) — Zusssetz.: Summer-, Wanter-, Grey-, U-, T-profil.

Profileisen N.: «Profilstahl».

Profit (pro/fit) — (Dim. Profitchen) M.: «Profit, Vorteil, Gewinn» — Ra.: vum P. muss de Judd liewen — de ganze P. as bei der Däiwel (as zum Däiwel gaang) — en as nëmmen op de P. aus — e kennt jhust säin ägene P. — et as nëmmen zu déngem P. — hie weess aus alles P. ze zéien — warnend, drohend: dorunner hues de kee P.! — sief ës sécher, et as em kee P. — cf. Gewonn.

Profitchen (Ton: 2) M.: 1) (oft abfällig) «Vorteil» — hie weess (hien huet) ëmmer säi P. derbäi; 2) «tellerartiger Kerzenleuchter mit Rundgriff zum Aufbrennen der Kerzenreste, mit Spitze um die Kerze aufzustecken, Leuchterknecht» (veraltet).

profitéieren, profëtéieren (Ton: 3) trans./intr. Verb.: «profitieren» — ech wollt vun der Geleënheet p. wéi ech grad hei war — dat huet em (nët) profitéiert — ech wëll sénger nët p. (cf. begieren) — hie profitéiert vun alles — ech wëll nët dervu p. — et profitéiert dem Haus nët, wann et eidel steet — e Meedche p. (mißbrauchen).

Profiteur (wie frz.) M.: «gemeiner Nutznießer» — en houere P.

profit(er)lech (Ton: 2) Adj.: 1) «vorteilhaft, einträglich» — déi kleng Äppel si méi p. fir d'Kanner wéi déi déck — eng p. Ham (Schinken ohne viel Abfall, mit sehr wenig Speck); 2) «auf seinen Vorteil bedacht» — dee Mënsch as eemol zevill p. — substantiv.: Profit(er)lechen M.

Programm M.: 1) «Programm, Plan» — de P. vun den Aarbechten, déi nach gemaacht musse gin — wat steet um P.? (was ist vorgesehen?) — ech hu mir mäi P. gemaacht — sou Saache stin nët op séngem P.; besonders: a. «Unterrichtsplan, Lehrplan» — de P. vun der Schoul — dem P. no fueren, de P. anhalen (den Lehrplan befolgen); b. «festgelegte (Spiel-)Folge, vorgesehener Ablauf» — de P. vum Radio — dat Theaterstéck steet haut nët op dem P., as haut nët um P.; c. «Festordnung» — et as alles nom P. verlaf, gaang — Zussetz.: Fest-, Kinos-, Theaterprogramm; 2) «Darlegung von Grundsätzen» — de P. vun der Partei — Zussetz.: Parteiprogramm; 3) a. «gedrucktes Schulprogramm, auch die darin veröffentlichte, wissenschaftliche Abhandlung» (früher) — Zussetz.: Schoulprogramm; c. «gedruckte Spielfolge» — Programme(r) verkafen, drécke lossen.