Luxemburger Wörterbuch

Räicherleits- -gespréicher Pl. N.: «Gespräche nach reicher Leute Art»; -kascht M.: «Essen nach reicher Leute Art»; -kanner Pl. N.: «Kinder reicher Leute» — R. kënnen sech alles erlaben; -manéieren Pl. F.: «Manieren nach reicher Leute Art»; -saach F.: «Angelegenheit reicher Leute» — dat as R. (nichts für arme Leute).

räichlech Adj./Adv.: «reichlich» — eng r. Moolzecht — ech hu r. (a) genuch kritt — dat do as r. knaps — et geet r. duer (es langt vollauf, auch drohend) — et as r. spéit gin — cf. vëlleg sub voll.

Räichtom, Räichtem M.: «Reichtum» — de R. mécht haart — de R. brauch kee Momper (Vormund) — e ka weider näischt wéi mat séngem R. boën (prahlen) — säi R. as nët vu wäit hier — si hun hire R. gutt (ze) brauchen, kënnen hire R. gutt gebrauchen (sie sind nicht so reich wie sie vorgeben) — abfällig: sou kënnt een zu R. (auf diese Art kann man zu Reichtum kommen) — klagend: wat läit um R., wann een ëmmer krank as!

Räif M.: «Reif» — Wetterregel: de R. beschäisst sech (nach starkem Reif regnet es) — souvill Doften am Mäerz, souvill R. a Fraschten am Mä — Echt.: de R. läit noach op den Doagen (Dächern) — cf. Bromä — Zussetz.: Waasserräif.

räifen intr. Verb.: «reifen» — et huet hënt staark (al, déck) geräift — hënt räift (fréiert) et tëscht Fra a Mann (wenn große Kälte droht) — et as geräift — d'Wise si wäiss geräift — cf. fraschten sub 2) — reifen (von Früchten) = zeideg gin.

Räiflek I, Rääflek (lok.: Ehnen) M.: «Stockfechser, Ableger» — dafür auch: Riefléng, Riefelek, Rä(ä)flek.

Räiflek II M. — s. Räiplek.

Räiland ON. — s. Reiland.

Räilach N. — s. Reilach sub Rei III. [Bd. 4, S. 21]

Räip(s)- (lok. Echt.: Reeps-) -geschicht F., -gespricher Pl. N., -seechen F.: «Lügen-, Schauermärchen» (C).

Räipchen, Raipchen M. und F.: 1) — Dim. zu Raup (s. d.) — 't as esou en aarme R.(armer und schmächtiger Mensch); übtr.: 2) a. «Schrulle, Grille» — deen huet e R. am Kapp (er ist eigensinnig) — deem as e R. an de Kapp gekroch (er ist übermütig geworden); b. «heimlicher Groll» — e R. géint een hun.

Räiplek (lok. Echt.: Räiflek — Ga: Reipléng) M.: 1) a. (lok.) «einjähriges Rind»; b. «verkümmertes Stück Vieh»; 2) «magerer (hochgewachsener) Bursche».

Räischt, Reischt, Reischent, Réischter, Réisten F.: «Riste, Gebund feingehechelten Flachses».

Räisch(t)en, Räischent F. und M.: «erste Qualität der Flachsfasern beim Schwingen» — cf. Ospen.

Räisch(t)en-, Réistenduch, Reischen N.: «feinstes Linnen» — im Ggs. zu Oséckenduch.

Räis I (Westen: Räes, Rees, Nösl. vereinzelt: Räist, Luxemburg-Stadt [wie hd.]: Reis) M.: «Reis» (Getreide).

Räis- -biesem M.: «Reisbesen»; -bräi M.: «Reisbrei»; -britt F.: «Reisbrühe»; -kär M.: «Reiskern»; -miel N.: «Reismehl»; -pudding M.: «Reispudding»; -taart F.: «Reistorte»; -zopp F.: «Reissuppe» — auch: räissen Zopp.

Räis II (Westen: Räes, Rees — Pl. Reiser, Dim. Reis-chen) N.: 1) «Holzreis, dünner Ast» — Ra.: do sëtzen ewéi de Vull (s. d.) um R. — nu maach dech awer hell ewech duurch d'Reiser (hau schleunigst ab) — Reiser brieche (hae) fir d'Feier unzefänken — ech hun e Koup Reiser gesteet fir Fäschen ze maachen (ze bannen) — ech hu Reiser op dat Geséits (Eingesäte) geluet fir datt d'Vullen nët dru solle kommen — Reiser fir bei d'Ierbëssen (Stützreiser für Erbsen) — Abl.: Gereisers N. — Zussetz.: Ierbëssereiser — cf. Schmank; 2) «Pfropfreis» — cf. Gamm, Poss, Praff; 3) «Keim, Anlage zu einer Krankheit» — engt R. vum Nerweféiwer.

Räis III N. und M.: «Ries» (Papiermaß) — e R. Pabeier.

räissen Adj. — s. sub Räiszopp.

räissen (Konjug.: Nösl. Ind. Prät.: rass, Konj. Prät.: rëss) trans./intr. Verb.: 1) a. «reißen, zerreißen» — d'Säl as gerass — d'Holz räisst liicht — d'Dill r., wann se zevill séier dréchenen — d'Holz as voller Kniet, et räisst nët riicht — d'Mauer as gerass (hat Risse) — übtr.: dat do räisst nët riicht! (das nimmt kein gutes Ende, es wird nicht klappen) — wann dat alt gutt räisst! b. «zerreißen, spalten» — déi hun näischt ze r. an näischt ze bäissen (sie sind sehr arm) — en huet alles a Stécker gerass — drohend: ech r. dech a Rimmen (a Stécker) — Holz r. — Folklore: hien (si) huet gerass (er, sie hat den festen Entschluß nicht mehr zu heiraten — nach einem Gebrauch der Juden wurde der Frau beim Tod des Mannes ein Stück Stoff hingehalten, das sie dann zerreißen sollte, wodurch sie sich verpflichtet nicht wieder zu heiraten; das Zerreißen war zwar nicht obligatorisch, die Weigerung wurde jedoch übel aufgenommen); c. «herausreißen» — e kann d'Beem mat (aus) der Wuerzel r., sou staark as en — engem eppes aus der Hand, de Maufel aus dem Monn r. — drohend: ech r. der d'Träipen aus der Panz; d. «herunterreißen» — en huet em d'Kleder vum Leif gerass; 2) «heftig, ruckartig ziehen» — räiss nët esou, soss fiirt alles futti — e räisst mat Liichtegkeet honnert Kilo — übtr.: et räisst mech an der Hand, an der Schëller, an alle Glidder; 3) «an jem. zerren» (fordernd — cf. rappen sub 5) — un engem rappen a räisse fir eppes ze kréien — Echt.: wann der all oa mer geroppt a gerasst hoat, hoan ich nët mi dat Schwoarzt ënnerem Nol, wat mäint as; 4) a. — eng r., e Witz r. (einen Witz reißen); b. — engem eng r. (einen Streich spielen) — cf. andun sub 3), spillen, stiichten; refl.: 5) «sich reißen (um etwas)»; 6) — sech eng r.: «sich in Unannehmlichkeiten bringen» — do hun ech mer awer selwer eng schéi, eng al, eng elle gerass — wann e wéisst, wat en sech eng gerass huet! 7) «einen Bauchwind streichen lassen»; 8) «sich zusammennehmen» — räiss dech um Rimm! — cf. rappen sub I — Zussetz.: a-, aus-, ausernä-, ëm-, eraus-, lass-, of-, op-, opzer-, u-, ver-, zer-, zesummeräissen.

Räissen N.: «das Reißen» — ech hun e R. an alle Glidder.

Räisseraus — in der Ra. (lok. Osweiler): R. huelen (Reißaus nehmen).