Luxemburger Wörterbuch

Gereis N.: «was aus der Scheune, dem Schuppen weggeräumt wird» — Zussetz.: a-, aus-, opreien.

Réier I, Rouer F.: «Zeit des zweiten Pflügens des Feldes, der zweiten Hackarbeiten im Weinberg» (die Ruhr) — d'R. war verreent (verregnet) — dafür auch: Réieren, Roueren N.: «Arbeit (und Zeit) der zweiten Hackarbeiten im Weinberg, des zweiten Pflügens» — die Arbeiten im Weinberg heißen, erstes Hacken: d'Kappen, d' Kapp, d'Haen; zweites Hacken: Réieren; drittes Hacken: Schären (Unkrautvertilgung, Lockerung des Bodens).

Réier II, Réierer M.: «Gerät zum Umrühren des Mörtels in der Mörtelgrube» — cf. sub Speis.

réieren I (Part. Prät.: geréiert, gerouert, Nösl.: reren, riren — Part. Prät.: gereert, geroort) trans./intr. Verb.: 1) a. «rühren, bewegen» — e réiert keng Oder am Leif (er ist mäuschenstill) — en huet keng Hand geréiert, fir mer ze hëllefen (er hat nicht das Geringste getan, um mir zu helfen) — deen do weess den Daum ze r. (der gibt gute Trinkgelder) — übtr.: e wor ganz geréiert, gerouert (sehr gerührt), iron. Zus.: wéi en Dëppe Quetschegebääss — e Rousekranz, e Gäälchen un eng helleg Statu r. — et hätt ee gemengt, et kënnt een e Rousekranz un et (scil.: Meedchen) r. (man sah sie für besonders züchtig an); b. «umrühren» — d' (am) Gebääss r. — réier d' (an der) Zopp, soss brennt s'un! — du muss den (am) Deeg r. — sou gët de Bräi geréiert, nët esou (sagt man mit einer kreisförmigen Bewegung in Richtung des Uhrzeigers) — cf. Dreck; 2) a. «nachsagen, besprechen» — et duerf keen dru r. (man darf nicht einmal andeutungsweise davon sprechen) — un deen däerf kee r. (nicht von ihm sprechen) — eng Ierfschaft r.; b. (abfällig) — an deem Haus do gët alles geréiert (durchgehechelt) — engem un d'Éier r. (Ehrenrühriges aussagen) — réier nët drun! (bleib mit den Fingern weg!); refl.: 3) a. «sich rühren, bewegen» — ech konnt mech nët méi r. vu Middegkeet (ich war todmüde, völlig erschöpft) — d'Zëmmer wor esou voll Leit, du konns dech nët méi r. a kéieren — zu där Zäit konnt ech mech nët r. a kéieren (war ich mittellos) — déi Leit si vir bäi an hanne widder, si kënnen sech nët méi r. — drohend: wann nach een sech réiert [Bd. 4, S. 35] da gët et Streech! — et wor esou stëll, kee Blat huet sech geréiert; b. «(von) sich hören lassen, sich bemühen» — et réiert sech näischt (man hört nichts) — hien huet sech nach nët geréiert (ließ noch nichts von sich hören, auch: er hat sich noch nicht bemüht) — e réiert sech nët fir ze bezuelen — Zussetz.: be-, ëm-, op-, u-, verréieren.

réieren II trans./intr. Verb.: a. «einmal, meist: zweimal pflügen» (nicht im Ösling bekannt); b. «zum zweiten Mal (tiefer) pflügen im Frühjahr»; c. «zum zweiten Mal (tiefer) harken im Weinberg» — cf. éieren, pléien, Réier I.

Réierer M.: «Rührlöffel, Rührgabel» — Zussetz.: Gebäässréierer — cf. Réier II.

Reif F.: «Mundharmonika» — (Kinderspr.) — cf. Mondspill.

Reifelholz N.: «Glättholz der Sattler» — cf. Lekholz.

Reifstän, -steen M.: «Reibstein» — s. Birestän.

Réigras N.: 1) «wolliges Honiggras» (Holcus lanatus); 2) «gelber Ackerklee» (Trifolium campestre).

réijoulen, réiolen trans. Verb.: «rigolen» — cf. rigollen.

Réikléi M.: «Kleeart» (Wb.06) — cf. Dréischkléi.

Reil (lok.: Rëll) F.: 1) a. «Leiste, Sprosse aus Holz oder Eisen» — d'Reile vun enger Raf (Raufe), engem Gelänner, enger Leder — en huet duurch d'Reile vun de Rollueden erausgekuckt; b. (lok.) — s. Konterlat; c. «Stange von etwa 5 cm Dicke» (diente als Schiebestange am Einlaßtor der Viehpferchen) — cf. Staang; 3) «Schlagbaum» (Wb.06); 4) a. «(gekreuzter) Gitterstab aus Holz oder Eisen» — eppes tëscht de Reilen erduurch erareechen — eise Reile virun der Fënster heeschen Trueljen (s. d.); b. «Kreuzholz» (z. B. der Egge); c. «Teiggitter» — eng Taart mat Reilen (Torte, Belag Äpfel, Birnen, Zwetschenmus mit kreuzweise gelegten schmalen Teigstreifen); d. «Riegel Schokolade» — cf. Rëpp sub 2)b.; 5) (Weberei) Echt.: mi groaf Leinent wi den Aschlag voa Kotténg — dafür auch: Reilich (C); 6) (bes. Pl. — lok.: Lux.-Stadt): «Schiene» — den Zuch spréngt vun de Reilen — et as e Riedche vun de Reile gesprongen (bei der Spielzeugeisenbahn).

Reil II F.: «Fußbiege» — cf. Rei III.

Reiland, Räilend, Räiland ON.: «Reuland» — Dorf der Gemeinde Heffingen, Kanton Mersch — 270 — dazu: Reilanter-Millen: «Reuland-Mühle» — Burrig-Reiland ON.: «Burg-Reuland» — Kanton St. Vith, Provinz Lüttich, Belgien.

reilen trans. Verb.: 1) «mit Sprossen versehen» (C) — Echt.: en Raf r.; 2) «riegeln» (Wb.06).

Reilendir F.: «Lattentür» — dafür auch: Gueder (s. d. sub 1).

Reiler ON.: «Reuler» — Dorf der Gemeinde Clerf, Kanton Clerf — 56.

reiles, reilens, relles, rëlles Adj./Adv.: «abspenstig, abwendig» — ee r. maachen (bes. bei beabsichtigter Heirat) — wie soll dee Jong da r. gemaacht hun? — r. gin.

Reim, Räim M. (Wb.06: F.): «Reim» — a Reimen a Strofen.

Réim I F.: «Ruder» (Wb.06).

Réim II M. — phV. zu: Rimm (s. d.).

Réimech ON.: «Remich» — Ort, Gemeinde und Kanton Remich — 530 — (die Einwohner heißen: Réimecher, lok. Mosel: Réimejher) — Spottbez.: déi Réimecher Korrefmécher, Gäässebeschléier, Spottvigel — zur Kennzeichnung der malerischen Lage: R., där gët et wéineg — Nicht-Remicher (Winzer) sagen: watt wëlsche hun, den Herrgott war vu R. (die Gegend ist vom Wetter begünstigt) — Réimecher Blumm (lok. Mosel: Trichterlilie — s. Jonggesell sub 2).

reimen (Westen: rämen) intr. Verb.: «reimen» — Raa.: dat reimt ewéi Aasch op Fridderech (s. d.), wéi Kou op Suedel, Kiirmes op Koschter (gar nicht) — hie ka r. ouni ze keimen; 2) refl.: «sich zusammenfügen, -passen» — a wéi reimt dat sech? (wie erklärt sich das?) — hien huet sech dat alles esou (zesumme-)gereimt — Abl.: Gereims N., Reimerei F. — dat as nëmme G.

Réimer M.: «Römer» — zer Zäit vun de R. (zur Römerzeit) — spöttisch, wegwerfend: d'R. hun dat och nët kannt, gewousst — dat wor ewell esou bei de R. (den ale R.) — dazu: Réimerin F.

Réimer- -kapp M.: «römische Münze» — cf. Hädekapp; -pad M., -strooss F., -wee M.: «Römerpfad, -straße, -weg» — cf. Kiem; -räich N.: «Römerreich»; -villa F.: «Römervilla»; -zäit F.: «Römerzeit» — dat Geschir stammt aus der R.