saufenSaufenGesëff(s)SaufereiSaulSaulsaumensaumséilegSaumséilegkeetSaunerSaunéckelSaup, Soupsausensaut(e)ren, sout(e)rensauwersauzenSavateSavoir-vivreSavonnièreSavoyer MousSawelSawelbur, Suebelbursaweren, säweren, sewerenSazsazegsazenSazmännerSäSääch, SeechSäächecht, Seechecht, -ichtsäächen, seechenSääch-, Seechbéchs, -poppsäächereg, seecherigSäächert, SeechertSäächen, SeechenSeërchersbuchSääch-, Seechom(m)esSäächomësse(n)--äSäächomëssebadSäächomëssebranntewäinSäächomëssekoupSäächomëssennaschtSäächomëssespiritusSäässSeesssäässSäbelSächelchenSächensächenSächtSäckdréierSäckdréiesch-manéierenSäckelSäckelchensäckelenSäck(e)lersäckensäensäenSäf, SeefSäf-Seef-, Säfe(n)-, Sefe(n)-SäfblosSeefblosSäfeblosSefeblosSäfblummSeefblummSäfeblummSefeblummSäfbiddenSeefbiddenSäfebiddenSefebiddenSäfbiischtSeefbiischtSäfebiischtSefebiischtSäfdëppchenSeefdëppchenSäfendëppchenSefendëppchenSäffabrekSeeffabrekSäfefabrekSefefabrekSäfflockenSeefflockenSäfeflockenSefeflockenSäfkommiSeefkommiSäfekommiSefekommiSäfkrautSeefkrautSäfekrautSefekraut | saufen (lok.: sofen) — Konjug.: Ind. Präs.: du säifs, hie säift neben sëffs, sëfft (lok.: saufs, sauft) — Nösl. Ind. Prät.: ich soff, du soffs, hä soff — Nösl. (und Lux.-Stadt) Konj. Prät.: ich sëff (Süden: siff, séif) — Part. Prät.: gesoff, Nösl.: gesoffe(n) — trans./intr. Verb.: 1) «saufen» (Vieh) — géi a gëf de Kaalwer eppes ze s.! — looss d'Kéi nët an deem Puddel s.! — Ra.: du kanns den Uess (Iesel) bei de Bur (d'Waasser) féieren, mä du dees en nët s. — cf. Kallef I, Kou; 2) [Bd. 4, S. 90] «viel, gierig, gewohnheitsmäßig trinken» — hien huet e ganze Liter Mëllech beienee gesoff — hien drénkt nët méi, e säift — e säift ewéi en Hénkel, eng Kou, e Lach, eng Onk, e Päerd, e Biischtebënner, Biesemsbënner — e säift sech all Owes de Krapp (Kräppche, de Bauch, d'Panz) sou voll, datt en an d'Bett stierkelt (tierkelt — torkelt) — e säift, (bis) datt en ënnert den Dësch trëllt (fällt), bis en ëmfällt — en huet sech futti, kapott, dout gesoff — e säift sech der Doud — e siff der e Faass mat de Refer — hie säift déi aner all ënner den Dësch — 't as gutt, datt déng Mamm Nennen hat, soss hätts du hir um A gesoff (von einem sehr dummen Menschen gesagt) — hie säift sech derduurch (durchs Leben) — hie säift an déi aner kréien den Numm, d'Nues — substantiv.: Saufen N.: «das übermäßige Trinken» — Ra.: wou d'S. eng Éier as, as d'Katze (Erbrechen) keng Schan — spaßh.: du kanns drësseg Humpen drénken, sot d'Fra, awer dat Saufe muss ophéieren — Abl.: Gesëff(s) N. (s. d.) — cf. Soff — Zussetz.: be-, er-, versaufen.
Sauferei F.: «Sauferei» — cf. Saufecht, Sëffecht, Sëfferei.
Saul I F.: «Säule» — cf. Sail.
Saul II M.: «Seele» (belegt in Oberkorn, Schifflingen) — in der Ra.: géi an d'Kiirch a kuck, datt éiser Herrgott der en anere Saul agët (eine bessere Seele).
saumen (Westen und Norden: sommen, Part. Prät.: gesaumt, gesommt) refl./intr. Verb.: «(sich) säumen» — saum dech nët ënnerwee! — de Jhang wor hei, ma en huet sech nët laang gesommt — 't as nët fir laang hei ze s. — Zussetz.: versaumen.
saumséileg Adj.: «saumselig» — sou e saumséilege Mënsch! — dazu: Saumséilegkeet F.: «Saumseligkeit».
Sauner ON.: «Sainlez» — s. Sanen.
Saunéckel M.: «Sanikel» (Sanicula europaea) — dafür auch: Scharnéckel, Schabernéckel.
Saup, Soup F. — s. Supp.
sausen intr. Verb.: «sausen, schnell laufen, gehen» — beim Kartenspiel: da looss se s. oder hd.: lass die Karre s.! — e koum (do) gesaust.
saut(e)ren, sout(e)ren intr. Verb.: 1) «glimmen, schwelen» — dat Holz sautert esou ewech a mécht keng Hëtzt — dafür auch: sidderen, sudderen — cf. versauteren; 2) «auf kleiner Flamme kochen» — d'Zopp mam Rëndfleesch sautert.
sauwer Adj.: «sauber» (übtr.) — do as eppes nët s. — substantiv.: dat war keng S. (es war eine Zote) — ma dir schéngt mer nawell e Sauweren ze sin — cf. propper, sauber.
sauzen intr. Verb.: «nach Sau riechen».
Savate (wie frz., auch mit anlautendem ts-) F. — in der Ra.: d'S. schloen (herumlungern).
Savoir-vivre (wie frz., auch mit anlautendem ts-) M.: «Lebensart, Benehmen» — en huet kä S.
Savonnière (wie frz., auch mit anlautendem ts-, Ton: 1 oder 2) F.: 1) «platte Taschenuhr»; 2) M.: «Stein von Savonnière» — mir huele Savonnierë fir d'Fënsterbänken (ze maachen).
Savoyer Mous N. — s. Zafuejer Mous, Wäerjhem.
Sawel M.: «Sand» — cf. Suewel, Suebel.
Sawelbur, Suebelbur ON.: «Savelborn» — Dorf der Gemeinde Medernach, Kanton Diekirch und der Gemeinde Waldbillig, Kanton Echternach — 257.
saweren, säweren, seweren (Nösl.: séiweren) intr. Verb.: «sickern» — e Faass sawert — cf. säfferen, säitern, säpelen, sächen.
Saz (Dim. Sätzchen, Pl. Sätz, Echt. Pl.: Seez, Säez, Nösl.: Satz, Pl. Sätz) M.: 1) «Satz, Sprung» — en huet op eemol e S. gemaacht, wéi wann eng Bei e gestach hätt — an e puer Sätz wor en dobaussen — an engem S. wor en iwwer de Gruef — den Hues huet grouss Sätz gemaacht, wéi d'Honn hanner him waren — übtr.: wat huet deen ewell Sätz am Liewe gemaacht! 2) «Saatgut» (bes. Knollenfrüchte, Zwiebeln) — de S. war näischt — mir kréien dët Joër de S. emol nët erëm (z. B. bei einer schlechten Kartoffelernte) — hautdesdaags muss een all Joër frësche S. huelen, soss gët et näischt méi — cf. Setz(grompren); 3) a. «Einsatz» (beim Spiel — lok.: Gesaz) — wéivill de S.? — hale mer de S. gutt? — hale mer de S. bäi? (denselben Einsatz) — cf. Asaz sub 1), sazen; b. «früher, bei der Einberufung (Los-ziehen) zum Kontingent erhielt der «Sich-Dranziehende» von den Dorfburschen eine Summe Geld, genannt: de S.»; 4) «Serie, Gruppe, zusammengehöriger Dinge (die sich meist ineinander setzen lassen)» — e S. Dëppen (Töpfe), Kasserollen, Glieser, Tasen — e S. Schlësselen, Schrauwen — lok. Echt.: e S. Aier, Nëss (C — beim Verkauf [Bd. 4, S. 91] von Eiern, in jeder Hand drei, von Nüssen, in jeder Hand fünf); 5) a. «Rückstand, (Boden-)Satz» — de S. vum Kaffi (de Kaffissaz) — vum S. (Kaffeesatz) gët ee schéin — de S. vum Wäin as d'Heffen — dafür auch eigene Bez., z. B. bei Butter: Sënter, Bodenschlamm: Läpp, Burri, Mudder, Morri, Kaffee: Mar, Mott; b. «kleiner Rest» — as nach e S. an der Fläsch? — cf. Stomp; c. «Festigkeit des Bodens» — wann d'Stéck gerollt as, da kritt de Buedem méi S. — wa kee S. do as, dann as de Buedem ze puddereg an d'Grompre gin nët vill; 6) a. «Satz» (Sprachlehre) — e ka kee S. uerdentlech däitsch — maach (schreif) méi kleng, kuurz Sätz — dat do wor e laange S.! (drück dich kürzer aus!) — en huet matzen am S. opgehalen — schreif mer e puer Sätz (doriwwer)! — dazu: Haapt-, Niewesaz; b. «kurzer Artikel, Notiz» — et stoung e schéine S. vun him an der Zeitong; 7) «Schriftsatz» (Druckerspr.) — de S. as fäerdeg, stoe bliwwen — Zussetz.: Hand-, Maschinnesaz; 8) «Zinsfuß» — de S. as nët ze héich — dazu: Prozentsaz; 9) (nach C für das Ösling) «Augenblick» — nach e S.! (warte ein bißchen!) — Zussetz.: A-, Bäi-, Be-, Ëm-, Of-, Op-, Vir-, Zousaz.
sazeg Adj.: «Rückstände bildend» (von schlecht filtriertem Kaffee) — sazege Kaffi (Kaffee mit Bodensatz).
sazen (Nösl.: satzen) intr. Verb.: «einsetzen beim Geldspiel (Knickerspiel)» — es bedeutet: a. «den Einsatz von einem Gegner ausbedingen» — saze mer? fragt ein Spieler den andern vor Beginn des Spieles oder beim Rampo — cf. Ksp. Knickerspiele S. 32 sub 17; b. «von Zuschauern: den (zu hohen) Einsatz für einen Spieler ganz oder teilweise tragen und somit am Spielgewinn (oder Verlust) mitbeteiligt sein» — ech saze fir de Jhang; c. «unter Mitspielern eine Teilung mit dem Einsatz verbinden» — si zwéin hu gesaazt — wien hält, wie saazt mat mir? — dafür auch: setzen, bäisetzen, bäikafen.
Sazmänner Pl. M.: «die am (Spiel-) Einsatz beteiligten Personen».
Sä F.: «Säge» — s. See.
Sääch, Seech (lok. Echt.: Saich) F.: 1) «Urin» — drohend: ech schloen dech, datt d'S. an d'Schäiss der matenaner kommen; 2) «das Harnen» — Ra.: eng S. ouni Fuurz as wéi eng Kap ouni Stuurz (Schirm) — kal S. (Harnverhaltung — Tenesmus, auch: kale Piss); 3) (abfällig) «kleines Mädchen» (meistens von Burschen gebraucht) — wat hun déi domm Säächen hei bei äis verluer! — déi kleng S. huet awer och an alles ze maulen — cf. Brunz, Piss, Pissesch, Strëtz; 4) M.: «seichtes Geschwätz» — en huet e laange S. gemaacht an näischt gesot — Zussetz.: Eile-, Kal-, Mummesääch.
Säächecht, Seechecht, -icht (lok. Echt.: Saichicht) F.: «der Seich» — eng Pottschamb fir dräi Säächechten.
säächen, seechen (Echt.: saichen) intr. Verb.: 1) «harnen» — an d'Box s. — drohend: ech haen dech, datt s de ënner dech (datt s de Bamueleg, Bounen an Ueleg) säächs — cf. brunzen, pissen, schiffen, Sau — Zussetz.: besäächen; 2) «in (feinem) Strahl herausspritzen lassen» — d'Blutt as (eraus-)geseecht komm — d'Faass säächt — cf. sächen, saweren.
Sääch-, Seechbéchs, -popp (Echt.: Saichpopp) F. — s. Sääch sub 3).
säächereg, seecherig Adj.: «Harndrang verspürend» — cf. pissereg.
Säächert, Seechert (Echt.: Saichert) M.: «Junge, Knirps» — nu kuck der emol déi Säächerten do un! — du krappege, domme, freche S. — verächtlich für Erwachsenen: du S.! — Zussetz.: Bidde-, Bettsäächert, Bettsäächesch.
Säächen, Seechen (lok. -schen — Pl. Säercher, Seërcher, Säjercher, Sejercher) F.: 1) a. «Märchen» — ech hun de Kanner eng S. erzielt — die Ammen beginnen jedes Kindermärchen so: do hanne këmmt en Hunn, méng S. as un. Ist das Märchen lang, so fügen sie hinzu: do hanne këmmt eng Schlaang, méng S. as laang. In der Hälfte sagen sie: do hanne këmmt e Kallef, méng S. as hallef. Und am Schluß: do hanne lääft eng Maus, méng S. as aus oder do hanne këmmt e Fräsch, ech hu méng S. an der Täsch (MKr. Nr. 21, 855); b. «Sage» — dafür auch: So — 't as d'S. vun der rouder Gääss (s. d. sub 1), 't as alles wat ech wääss — dazu: Seërchersbuch N.; 2) «erfundene Geschichte» — hien erzielt ëmmer Seërcher — abweisend: erziel keng S.! — wat fir Seërcher hues du dénger Fra dann neess erzielt, wéi s de sou spéit heemkomm bas?
Sääch-, Seechom(m)es (in vielen lok. Varianten: Säächomesch (Fischbach, Reckingen bei Mersch), Säächummes (Simmern), Säächmunnes (Heinerscheid), Säjhommes (Grevenmacher), Säächoumes (Holtz), Seechames (Remich), Seechmummes (Bourscheid), [Bd. 4, S. 92] Seejemonsel (Bettemburg), Seechmoschel (Hollenfels), Seejomes (Bettemburg, Esch-Alz., Körich, Oberkorn, Machtum, Messancy), Seejommes (Bondorf, Kehlen, Küntzig), Seejemes (Ötringen), Säjemuss (Kleinbettingen, Hagen), Säejemäus (Körich), Säächmups (Esch-Sauer), Saimunnes (Rosport), Saijomes, Saimous (Echt., Ton: 1—2, Pl. Samais [auch als Kollekt. — C) — d'Samais säin is oan d'Gebääss gaang — Jäächomes (Consdorf), Jeechomes (Vianden), Jäjomes (Stolzemburg, Consthum), Jëjommes, Jeejomes (Schlindermanderscheid, Tüntingen), Jeejommes (Berl), Jeesomes (Esch-Alz.), Jhäjhummi (Greiveldingen), Jéijermeis, Jéijermes, Joddermunnes (Ettelbrück), Seeomes (Christnach), Säijummes (Berdorf), Emes (Erpeldingen bei Diekirch), Omes neben Säächomes (Useldingen), Purjhelli (Rodingen), Bujhelli, Bujhelchen (Rodingen) — Name in Rätseln: Dibbesse, Wieweliwapp (MKr. Nr. 728, 807) F.: «Ameise» — Arten: kleng, déck, rout, giel, schwaarz, Bësch-, Feld-, Gaardes. — äerdeg, behenn, fläisseg, flénk, fléck, ommëlzeg, om(m)ësseg, waakreg, wëspeleg, wibbeleg wéi eng S. — et as een ewéi eng S. — e schafft ewéi eng S. — ech hu Säächommëssen an de Been, an de Féiss, an den Hänn — Wetteranzeichen: wann d'Säächommëssen d'Kéip héich maachen, gët et de Wanter näischt ze laachen — wann d'Seechommësse fléien, kënnt e Wieder — Volksmed.: gegen Rheuma und Gicht fängt man die rote (schwarze) Waldameise in Flaschen (in die Haufen gelegt) und schüttet Branntwein darauf; dient zum Einreiben.
Säächomësse(n)- -ä (meist Pl.: -äer) N.: «Ameisenei» (eigtl. Amcisenpuppe); -bad M.: «Ameisenbad» (über einen Sack mit Ameisen bereitetes Bad); -branntewäin M.: «Ameisenbranntwein» (s. oben Volksmed. sub Säächom(m)es); | |