Luxemburger Wörterbuch

séien, séinen (Var.: Nösl., Echt., Rosport: siën — Konjug.: Part. Prät.: geséit, geséint — Nösl.: Ind. Präs.: ich siën, du siks, hä sikt, Konj. Prät.: ich sikt, Part. Prät.: gesikt — Echt.: Ind. Präs.: dou sichs, hee sicht, Part. Prät.: gesicht, gesit — Rosport: Part. Prät.: gesit) trans. Verb.: «säen» (Getreide und andere Samenkörner, Kunstdünger werden gesät, Knollengewächse sowie Bohnen, Erbsen werden gesat — s. setzen) — Spw.: wee séit, dee méit — Folkl.: beim Säen wird auf die Tagesstunden, Mondzeiten und die Sternbilder des Tierkreises geachtet, gesegnete Körner vom Krautwisch werden unter das Saatgetreide gemengt, vor oder nach dem Säen das Kreuzzeichen über das Feld gemacht — wann een dräi Panestäerzelcher (Bachstelzen) beienee gesäit, kann ee s. — s. goen, fueren — mat der Hand, mat der (Séi-) Maschin s. — de Mann séint: Komm erëm! (zu sich); d'Fra séint: Der Däiwel huet et! (weg von sich) oder: d'Maansleit s. zou der Hand, d'Fraleit vun der Hand — fréi s. (dat fréit S.) daagt näischt, de Buedem as dann nach ze kal — sträifeg s. — dënn, déck s. — d'Muurte mussen dënn geséit gin — Echt.: hee sicht ze louter (er sät zu dünn — cf. lauter sub 3) — séi nët ze déck! — Kuer, Weess s. — Tommesmiel, Kalisalz s. — Nösl.: ich sikt kee Klisom bei där Loft (cf. Kléisom sub 1) — d'Onkraut kënnt wéi geséit — übtr.: d'Gezei loug an der Stuff wéi geséit — déi gutt Frënn sin dënn geséit (sind selten) — si kënnen sech d'Déngschtmedercher bal s. (wenn die Dienstmädchen häufig wechseln) — ech hun d'Sue geséit (unterwegs [einzeln] verloren) — wou hues de déng siwe Saache geséint? — substantiv.: Séi(n)en N. — vum décke S. brauch keen d'Scheier ze héi(j)en (der Ertrag wird nicht durch dichtes Säen gesteigert) — Abl.: Geséi(n)s N. — Zussetz.: a-, verséi(n)en.

séier (Norden und Osten: siër, Vianden: sir — cf. LSA Karte 108, 151) Adv.: 1) a. «schnell» — e koum s. gelaf — wuer gees de sou s.? — maach dech s. ewech! — hien as him s. nogelaf — fuer nët esou s.! — maach, datt et der nët (e Strapp) ze s. geet! — 't goung e Strapp ze s. ('t goung an d'Box) — abweisend: sou s. geet et (och) nët! — e kënnt s. a sénger Aarbecht virun — en as s. fäerdeg mat sénger Aarbecht — looss e kommen, ech si s. fäerdeg mat him (mache keine Umstände, nehme keine Rücksicht) — s., s., soss geschitt en Ongléck! — Echt.: siër a kämools loos! — esou s. wéi de Wand, de Blëtz, wéi d'Kugel aus der Flënt, wéi d'Honn sech zerbäissen, wéi s de kucke kanns — spaßh.: 't geet wéi den Zuch, mä nët grad sou s. — dajee, méi s.! — maach s. virun, soss kréie mer den Zuch nët méi! — drohend: nun awer s.! — nu s. heem mat dir! — s. an d'Bett! — et gët ewell s. Nuecht — en huet (ze) s. gelieft (wenn jem. das Leben ausgekostet hat und jung stirbt) — cf. huerteg, schnell II, schëtzeg, schnorr, streng, wif — Preiss; b. Adj. — e séieren Zuch (beschleunigt, ohne Aufenthalt) — e séieren Autobus — e séiere Won (Auto mit hoher Geschwindigkeit) — substantiv.: Séieren M., Séiert N. — hien as och kee S.; Séiert F.: «Schnelligkeit» — et as an esou enger S. geschitt, datt déi meescht näischt an uecht geholl haten; b. «stark» — et huet s. gereent; 2) «sehr» (bes. in Höflichkeitsformeln) — et as s. schéi vun dénger Säit — dat as s. léif — lok. Redingen: si déiten dees nët s. laachen (sie dürften kaum darüber lachen — C) — in Ausrufen: s. gutt! —cf. ganz sub 6).

séierno, siërno Adv.: «beinahe» — et wor s. geschitt — lok. Echt.: ich wär siërno nächst gefal — cf. beino.

Seigneur (wie frz., Ton: 1) M. — im Ausdruck (oft abfällig): en huet eppes vu(m) grand (vun engem) S. u sech (Würde) — de grand S. spillen.

Seil, Sëll F.: «Ahle» — spatz wéi eng S. — e Kënn, eng Nues wéi eng S. — dazu: Seilesäckelchen M.: «Ledersäckchen zum Aufbewahren der Ahlen»; -still M.: «Stiel der Ahle».

Séil (Pl.: Séilen, Dim.: Séilchen — Nösl., Echt., Vianden: Sill) F.: 1) «Seele» — Ra.: wat gët deen der Welt Stéiss a sénger S. Féiss an den Aasch — en huet ugehal wéi eng arem S. (er bat inständig) — en huet sech gemaach(t) wéi eng arem S. — en as drop aus wéi der Däiwel op eng arem S. — schumm dech bis an d'S. eran! — en as verduerwe bis an d'S. — ech hun him et op d'S. gebonnen (ans Herz gelegt) — lok. Echt.: än an der Sill gäier hoan (von Herzen gerne haben) — méng S. am Leif huet näischt Béises geduecht — en huet kee Su méi ënner der S. (kee Su méi am Aasch) — sech d'S. aus dem Leif eraus schaffen — et as e Wieder, 't as fir sech d'S. am Leif z'erkalen — ech si kal bis an [Bd. 4, S. 209] d'S. — Ra.: Iessen an Drénken hält Leif a S. zesummen, Zus.: an d'Box erop — Beteuerung: ménger S.! — méng dout S.! (cf. Séimchen) — Folkl.: wann e Stär fällt, gët eng arem S. aus dem Feegfeier erléist an 't soll een e Vaderonser bieden, fir déi, déi soll duerno kommen — lo hu mer eng arem S. erléist (wenn man gleichzeitig dasselbe denkt); 2) «Mensch» (meist in formelhaften Wendungen) — et wor keng lieweg S. op der Gewan — sou eng arem S.! (solch ein armer Tropf!) — lok. Echt.: en brav Sill an en getrei Haut (ein grundehrlicher Mensch) — 't as eng gutt S. — eng kleng Séilchen (ein kleines Kind) — Ammenspr.: méng léif Séilchen! — en huet 300 Séilen (der Seelsorger hat 300 Menschen zu betreuen); 3) «Schwimmblase» — cf. Héierénksséil; 4) a. «Füllsel aus Lederabfällen zwischen Sohle und Brandsohle» — d'S. am Schong; b. «Stimmstock der Streichinstrumente»; c. «Holz- oder Eisenstäbchen, das zum Befestigen der Spule im Webschiffchen dient»; d. «eingeschmiedetes dreieckiges Stück an der Axt» — cf. Aax; e. «das Innere der Spirale des Korkenziehers» — cf. Läif sub 6) — Zussetz.: Allerséilen.

Séile(n)- / séile(n)- -ammecht F.: «Seelenamt»; -häl, -heel N.: «Seelenheil» — suerg fir däi S.! — e géing säi S. fir eng Drëpp verkafen; -roueg Adv.: «seelenruhig»; -sak M. — s. Séil(e)sak. -verkäfer M.: 1) «Seelenverkäufer (Wb.06), Halsabschneider»; 2) «kleiner, schmaler Kahn» (lok.).

seileg, -ig (Var.: sillig) Adj.: 1) «selig» — de séilegen Zankt Péiter — flott (s. d. sub 1) gelieft a s. gestuerwen as dem Däiwel d'Rechnong verduerwen — cf. Glaf sub 1); 2) «verstorben» (immer nachgestellt) — méng Mamm s. — den Éim s. (auch: den Éim getréischt); 3) «überglücklich» — d'Kand wor s. wéi den Nekleeschen him dat Spillgezei bruecht hat; 4) «angeheitert» — en as (wor) s. — hien as all gudden Dag s. — Zussetz.: aarme-, drib-, gléckséileg.

Séilegkät, -keet F.: 1) «Seligkeit» — d'éiweg S. — et gët aacht Séilegketen; 2) «Glückseligkeit» — an enger S. koum e mer alles erzielen — cf. Gléckséilegkät.

Séilen ON.: «Selingen» — frz. Sélange, Dorf in der belgischen Provinz Luxemburg — B 6.

Séil(e)sak, Sill(e)sak M.: «Brustinneres» — der Däiwel hëlt der de S.! — domat kënnt een sech de S. verbrennen (von zu heißem Essen, Getränk, zu starkem Branntwein gesagt) — cf. Fudderduch sub 2).

Seim M. — s. Säm.

Séimaschin F.: «Sämaschine».

Séimchen (auch: Seemchen, Séilchen, Seelchen) — in der Beteuerungsformel: ménger S.! (bei Gott!) — 't as ménger S. nët vill, nët geroden, keen décke Koup! — cf. sécks.

séimeren intr. Verb.: 1) «leise, anhaltend weinen» — cf. jéimeren, wéimeren; 2) «bei zugedecktem Topf braten».

Seimunnes (lok.: Rosport, Heinerscheid) F. — s. Säächom(m)es.

Seimerech — kleine Siedlung bei Arlon.

sein — s. säin.

séin (lok.: Echt.) intr. Verb.: «sehen» — s. gesinn.

Séinduch N., Séisak M. — s. Somduch.

séinen — s. séien.

Séis(i) weiblicher Vorname: «Susanna» — s. Susann.

séiss Adj.: «süß» — (esou) s. ewéi Hunneg, Mitt, Zocker — e séisse Béckelek — séisse Kabes — eng s. Drëpp — séisse Wäin, Viz — e séissen Apel — eng s. Bir — de Viz as nach s. — et as zevill, et as widderlech s. — übtr.: en as ze s., fir éierlech ze sin — substantiv.: Séisst N. — dat S. as nët gutt fir d'Gesondheet — huet (wëllt) Dir dat S. gär? — déi dat S. gär hu, si gutt Männer — Dir wëllt jo dees Séissen? — e verleit näischt Séisses; — iron.: Séissen M.: 1) «Mann, der Süßigkeiten liebt» — lok. Grevenmacher: holl en (heirate ihn), 't as e S.; 2) «gezierter Mann» — Zussetz.: batter-, sauerséiss;

Séiss- -apel M.: «Süßapfel» (Wb.06); -holz N.: 1) «Süßholz» (Glycyrrhiza glabra) — eng Staang S.; 2) «süßholzblättriger Tragant» (Astragalus glycyphyllus); 3) (lok., z. B. Tintingen, belg. Provinz Luxemburg) «Lakritze»;