LWB Luxemburger Wörterbuch
 
sin bis Synagog (Bd. 4, Sp. 220b bis 222b)
 
sin (lok.: sën, Echt.: säin — Konjug.: Ind. Präs.: ech sin, du bas, hien as, mir sin, dir sid [sëd, säid, seid], si sin; Ind. Prät.: ech war, wor, woar; Konj. Prät.: ech wir, wiër, wär, wéier; Konj. Präs.: sief; Part. Prät.: gewiescht [lok.: gewiest, gewies, geweest, gewiässt]; Imperativ: sief [lok.: sëf, séi, Nösl.: bas], loosse mer sin, sieft [lok.: sëft, sid, sëd, séid, säid] — zur geographischen Verbreitung s. BGra. Karte 15 und LSA Karten 14, 15, 24, 40, 101, 118, 173 — Das Verb. «sin» dient im Sprachgebrauch, in Verbindung mit einem Adj. oder einem Subst., dazu eine Eigenschaft, einen Zustand, einen Stand, also ein «Sein» zu bezeichnen, auch Hilfsv.: «sein» — ech war krank, elo sin ech erëm um Dill — den Auto as futti, kapott — d'Schrauf as lass — de Kostüm as erëm ewéi nei — bas de weis? — bas de domm? — bas de gedeeft? — si as al — si as anescht (schwanger) — d'Schwäi si gefiddert — d'Grompre si geschielt — d'Mëllech as iwwergelaf — e war voll, tibi (betrunken) — en as vun näischt hier — mir waren am Leed — bas de wuel roueg! — sief dach roueg! (Nösl.: bas dach ru-ig!) — et sief (dann)! — nu sid schéi brav! — dir sid mer der! (ihr seid seltsame Käuze) — e war bei den Zaldoten, elo as en an der Douane — en as Geeschtlech(en) — séng zwéi Jonge si Professer — mir sin op dëser Welt nëmme geléint — ech sin dës (dees) midd (überdrüssig) — dat as [Bd. 4, S. 221] em gutt! (mit Schadenfreude gesagt, oft mit dem Zus.: op der [dommer] Schnëss — ihm ist recht geschehen, er hat sein Unglück selbst verschuldet) — stolz, prahlend: mir si mir (auch iron. gebraucht) — säi Mononk as an Amerika — wie war dat? — hie war et nët, wann en et gewiescht wir (wär), da géif en et soen — mir wëlle bleiwe, wat mer sin (die Devise der Luxemburger nach einem patriotischen Lied von Michel Lentz — 1859) — si si (zi: zi) béis, frou, gutt mateneen — si sin nët méi beienaner (beieneen — die beiden Ehepartner leben getrennt) cf. weiter unten: ausnernee, vunenee sin — 't as een ewéi en Handkesselchen; — in der dritten Pers. des Sg., unpersönlich angewandt: 't as geroden, gefeelt, geschass! — 't as gutt esou! — 't as näischt, manner (besser) wéi näischt — 't war hënt kal — 't as Wanter — et as mer leed (es tut mir leid, ich bedauere es — ech sin ës leed — bin dessen überdrüssig) — ablehnend: a wat (gedehnt) as! — wéi as et? (wie geht es dir?) Antwort: 't as alt esou — 't as mer schlecht, nët gutt — wat as dat e Misär! — et as wéi et as! (die Lage, das Ergebnis ist nun leider einmal so) — ironisch: as eppes? — as soss nach eppes gefälleg? — esou as et (so ist es) an nët anescht! — wann et alt as! (ich zweifle daran) — a wann et nët esou wär? — elo as et dees grad genuch! — öfters auch elliptisch: bas de? — si mer? (d. h. fertig, bereit) — bas de bal? (hörst du endlich auf damit, auch: bist du bald fertig?) — beim Spiel: bas de mat? (spielst du mit?) — u wiem as et? (an wem ist die Reihe? z. B. beim Spiel, beim Verteilen) — 't as elo un dir — beim Versteckspiel (Ruf des Suchers): as et? dazu die Antwort d. Mitspieler: (hee!) 't as (gedehnt: 't a-a-s) — beim Fangspiel, man gibt dem Partner einen leichten Schlag und sagt: du bas! — beim Spielen: wien as? (wer ist gefangen? — wer muß? z. B. suchen, fangen) — looss dat sin! (laß das bleiben!) — et ('t) si Leit (es gibt Leute), déi soen . . . — mäi Gott, 't si Leit wéi déi aner! — et as (sin) der vill (scil.: Leit, Saachen) — in Verbindung mit dem Hilfsverb gin zur Bildung der passiven Form in der Vergangenheit: si si gëschter bestuet gin — en as mat dräi Häre begruewe gin — dir waart gesi gin — auch aktive Konjug.: si si komm, gaang, bliwwen, gefuer; — in Verbindung mit Präp. ergeben sich Redewendungen mancherlei Art, oft elliptisch (hier alphabetisch geordnet, doch siehe auch unter dem jeweiligen Stichwort): ab sin (beim Spiel, beim Abzählen) — du bas ab!; a(n) sin — hien as an (ins Haus gegangen) — sin d'Kéi an? (im Stall?) — d'Kanner si schons an (scil.: an d'Schoul) — an der Mosel gebraucht: si sin an (die beiden, mehrere sind [zu einer Feier] in die Stadt gegangen); aus sin — d'Feier as aus (erloschen) — d'Schoul, den Theater as aus (beendet) — beim Spiel: ech sin aus — de Papp as bis aus (für eine Weile ins Freie, ausgetreten) — d'Freierei as aus — cf. sub u, aus an u; ausernee(n) sin — d'Schëller as auserneen (ausgerenkt) — si sin ausernee (leben getrennt — cf. vun enee sin, nët méi beienaner sin) — Nösl.: en as al ausernee gewiässt (er war sehr aufgebracht); bäi sin — mir si vir bäi an hanne widder (in der Klemme) — lo sin ech bäi mat der Aarbecht (nicht mehr im Rückstand); derbäi sin — natiirlech woren si zwéin erëm derbäi (bei einem Streich, einer Missetat) — muss du dann iwwerall mat der Nues derbäi sin? — deen as nun awer bei alles derbäi — e wor guer nët derbäi (geistig abwesend); derdurech sin — de Jhang as derdurech (ausgerissen); derhannert sin — wann een nët ëmmer derhannert as (nicht immer antreibt, daran erinnert), gët et näischt — elo sin ech endlech derhannert (scil.: komm — cf. derhanner[t]); durech sin — en as durech (er hat das Examen bestanden) — d'Glas as durech (entzwei) — de Kéis as gutt durech (reif); do sin — as de Chef do? (anwesend) — e wäerd dach nët do sin! — ech si bestëmmt do — en as déck do (er ist reich, hat viele Mittel) — wien as do? — ech sin och nach do (mit mir ist noch zu rechnen, beim Spiel: ich habe noch zu spielen) — fir dech sin ech ëmmer do (trete immer für dich ein, bin dir stets behilflich) — ech si jo ëmmer nach do (um dir beizustehen); drëm sin — do bas de drëm (z. B. dieses Geld hast du verloren) — beim Sauspiel: eemol, zwemol, ronderëm, wie kee Lach (Stack) huet, deen as drëm; dru(n) sin — mir waren drun ewéi d'Pan an der Fuesent (sehr beschäftigt) — ech sin de ganzen Dag drun — beim Spiel: du bas drun (du bist verloren, auch: du bist an der Reihe) — mir sin drun ewéi d'Mëtsch am Buttéck (sind unweigerlich verloren, sehr beschäftigt, haben [Bd. 4, S. 222] viele Arbeit); eens sin — si zwee ware séier eens (einig) — si sin sech eens — hien as sech nach nët eens (noch nicht im Reinen) — oneens sin — mir sin nët oneens; ëm sin — d'(méng) Zäit as ëm (abgelaufen, vorbei) — d'Mëllech as ëm (die Milch ist sauer) — du bas ëm! (nicht recht bei Trost!); era(n) sin — d'Kanner sin nach nët eran (noch nicht zu Hause) — übtr.: den Entrepreneur as eran (bankrott); eraus sin — mir sin den Owend eraus (gehen heute abend aus) — hien as vill eraus (viel unterwegs) — übtr.: mir sin elo eraus (haben unsere Schulden alle bezahlt) — du hues gutt schwätzen, du bas fein eraus (weil du viel verdienst, eine Stütze hast) — beim Spiel: sid dir eraus (aus dem Schneider)?; erdurech sin — de Bréifdréier, de Mëllechmann as scho laang erdurech (schon lange passiert) — d'Fra as erdurech (hat geboren); erëm sin — mir sin ewell laang erëm (von einer Reise, einem Ausflug zurück) — mir sin ewell laang (vun) do erëm, wou dir wëllt higoen; eriwwer sin — déi Zäite sin eriwwer (vorbei) — 't as eriwwer (es ist aus damit, die [guten] Zeiten sind vorbei); erof sin — d'Hänk as erof (of) (der Henkel ist ab) — si sin al erof (scil.: komm); erop sinbeim Kartenspiel: mir sin erop (haben genügend Stiche, Punkte); ewech sin — de Fleck as ewech (weg) — d'Meedche war ganz ewech (an dee Jong — verzückt); fir sech sin — hien as ëmmer fir sech (für sich allein) — 't as eng Saach (eppes) fir sech; fort sin — den Zuch, de Bréif as fort — ech hu knaps am Bett geleën, du wor ech fort (eingeschlafen) — d'Meedchen as fort (verzückt — cf. ewech sin) — deen as wäit fort (heruntergekommen, auch: mit den Gedanken weit weg); hanne(n) sin — mir sin hanne mat der Aarbecht — en as hannen an der Klass; hannendra(n) sin — hien as h. (mit der Arbeit, mit der Bezahlung im Rückstand); hannendru(n) sin — wire mir nach eng Kéier hannendrun! (hätte es erst zu geschehen!) — ech sin hannendrun (verfolge die Angelegenheit weiter); hannert engem sin — si sin ëmmer hannert him (halten ihn dauernd zur Arbeit an, beaufsichtigen ihn dauernd, kritisieren ihn dauernd, machen ihm Schwierigkeiten); lass sin — d'Schrauf as lass (die Schraube ist gelockert) — si ware gëscht schéi lass — wat as hei lass?; mat sin — sid der mat? (spielen Sie mit?) — bas de sou mat? (einverstanden); of sin — ech sin of (beim Spiel: ausgeschieden) — en as bis of (hinunter); op sin — d'Fënstere waren all op (standen alle offen) — d'Juegd as op (ist eröffnet) — d'Sonn as op (aufgegangen) — de Kuch (den Deeg) as schéin op (locker, aufgegangen) — d'Mamm as muerges déi éischt op (aufgestanden); aus an u sinbeim Kegelspiel: 't as aus an u (scil.: gespillt, gaangen); u(n) sin — d'Feier as un (ans Brennen gekommen) — d'Mass wor schons laang un (die Messe hatte längst begonnen) — mir wore vill ze fréi un — hien as un (ausgerissen); vir sin — deen Éischten as vir (wer zuerst kommt, mahlt zuerst) — mir sin e puer Käle vir (haben einige Kegel Vorsprung) — hien as vir an der Klass, an der Course; virdru sin — ech wëllt mir wären erëm virdrun (könnten es ungeschehen machen, noch einmal von vorne beginnen) — wär ech nees virdrun! — d'Leit sin elo (gutt) virdrun (cf. eraus sin); vu sech sin — hien as vu sech (ohnmächtig) — e war wéi vu sech (von Sinnen); vun enee(n) sin — de Motor as vun eneen (auseinandergenommen, -gebrochen) — si si vun eneen (leben getrennt, sind geschieden); zou sin — d'Dir as zou (geschlossen) — lo as et awer zou! (jetzt langt es aber!) — d'Wise sin zou (für den freien Weidegang geschlossen) — d'Wéngerte sin zou (das Betreten der Weinberge ist zur Zeit der Traubenreife, auch für den Besitzer, verboten).
 
Synagog (zinA/go:x, -/gox, auch: s-, ts-) F.: «Synagoge» — 't mengt een 't wir een an enger S. (bei viel Krach) — cf. Juddekirech.

 

Eingabe
Wörterbuchtext:
Stichwort:
 
  

 

© 2010 - Projekt LexicoLux des Laboratoire de linguistique et de littératures luxembourgeoises der Universität Luxemburg, in Kooperation mit dem Kompetenzzentrum für elektronische Erschließungs- und Publikationsverfahren in den Geisteswissenschaften an der Universität Trier
Hinweis zum problematischen Wortgut