spannenSpann-, SpanneradSpannracken, Spannerecken, SpannréckSpannerSpannerichspanterbéisSpanselSparsparenSpargelSpärgelSpargel-SpargeldéierSpargelfrësserSpargelkrautSpargelkränktSpargelstackSpargelstéckSpargelzalotSparkasssparsamSparvullSpaselspaselenSparréckSporréckSpassSpattSpatzSpatzspatzSpatzenSpatz-SpatzapelSpatzbirSpatzminnSpatzweckSpatzelfei, SpazelfeiSpatzendreckspauderen, spauderzenSpautSpautleckertSpaweckSpääch, SpeechSpäächel, Speechelspäächeleg, speecheleg, speecheg, -igspäerksenspäerlech, spierlech, -ichSpäerwelSpäicherSpäichermännchenSpäicherSpäicher-SpäicherliichtSpäichernolSpäicherratSpäichertrapSpäiz-SpäizdëppchenSpäizeckSpäizkëschtSpäizkinnekSpäizmännchenspäizenSpäizert-spänneg-igSpärSpär-Spier-SpärballegSpierballegSpärdunnSpierdunnSpärkettenSpierkettenSpärnolSpiernolSpärschlassSpierschlassSpärsuelSpiersuelspäreg, -igspäregspärenSpeckSpeck- / speck-SpeckbounSpeckbuttéckSpeckdéierspeckfettspeckgielSpeckgréifSpeckhaischenSpeckhalsSpeckkiewerSpeckkimmerchenSpeckkoupSpeckkummerSpeckläischt | spannen (Konjug. Ind. Präs.: du spënns, hie spënnt; Part. Prät.: gesponn[en]) trans. Verb.: 1) «spinnen» (Wolle, Flachs usw.) — hautdësdaags gët nët méi doheem gesponnen — e spënnt kee gudde Fuedem (er ist übel dran, auch: es geht abwärts mit ihm, z. B. von einem Kranken gesagt) — wat ëm Fetten-Donneschdeg gesponnen as gin, dat hun d'Mais gefriess; 2) «schnurren» (Katze); 3) «grübeln, phantasieren, spinnen» — ech halen, du spënns! 4) a. «genüßlich trinken» (nur für Schnaps) — wat huet en dës säi Liewe laang gesponnen! — mir haten dees Déngen eppes gesponnen; b. «mit Genuß essen» — kuck wéi se dat sp.! — si hun et ewech gesponnen ewéi Zocker.
Spann-, Spannerad N.: «Spinnrad» — Teile des Spinnrades: de Spannréck, -racken, d'Rad mat dem Trëtt an dem Dapp(Japp)männchen, d'Spull — cf. Gääss sub 3)c., das Spinnrad im Rätsel s. sub rond.
Spannracken, Spannerecken, Spannréck M.: «Spinnrocken» — bekëmmert iech äres Spannerecken (Ga) — cf. Racken II.
Spanner M.: 1) «Spannvorrichtung» (z. B. an der Wäscheleine, der Spannsäge) — Zussetz.: Drotspanner; 2) «Vorrichtung zum Ausweiten der engen Schuhe» (Schusterspr.).
Spannerich (lok.: Bodange, belg. Prov. Luxemburg) M.: «Spindel».
spanterbéis — s. spannebéis.
Spansel (Ga) F. — s. Spasel.
Spar F.: «Sparre, Querholz am Leiterwagen».
sparen — s. spueren.
Spargel (j-), Spärgel (-j-) (meist im Pl. Spargelen — lok. Sierck: Spärech) M.: «Spargel» (Asparagus) — Sp. a Spinat as Räicherleitskascht (C).
Spargel- -déier N.; -frësser M.: «Spargelkäfer» (Lema asparagi); -kraut N.: 1) «ausgewachsener Spargel»; 2) «Zimmerpflanze» (verschiedene Arten [z. B. Asparagus], bei Blumensträußen verwendet); -kränkt F.: «Spargelrost»; -stack M.: «Spargelpflanze»; -stéck N.: «Spargelfeld»; -zalot F.: «Spargelsalat» (Kulturvarietät des Gartensalats — Lactuca sativa var. augustana oder asparagina).
Sparkass F. — s. Spuerkääss.
sparsam — s. spuersem.
Sparvull M.: «Sperber» — cf. Dauwestéisser, Spuervull, Stoussvull.
Spasel F.: «Fußfessel» (für Pferde) — dafür auch: Spa(a)nsel.
spaselen trans. Verb.: «fesseln, die Vorder- und Hinterfüße des Pferdes bei der Beschälung, beim Beschlagen mit Ketten fesseln, † Pferde auf der Nachtweide mit einem Seil am Fuß an einen Pfahl anbinden» — Echt.: si hoan e gespaselt an de Prisong gefouert.
Sparréck (lok.: Ehnen), Sporréck (lok.: Grevenmacher) M.: «Schössling am Rebstock mit drei Augen» (aus dem Sp. wird im kommenden Jahr ein Bügling gemacht) — cf. Spuerk sub 3).
Spass M.: 1) a. «Spieß» (Waffe) — cf. Spéiss; b. «Bratspieß» — Ra.: wou näischt as, do brennt de Sp. (wo nichts ist, ist nichts zu holen) — cf. Brot II; 2) a. «Holzspan, Kien» — ech hu kee Sp. Holz an der Kichen (klagt die Köchin) — si hu kee Sp. Holz méi am Haus (kein Holz mehr zur Feuerung); b. «spitzer, glatter Stab zum Festhalten des Inhalts der Hotte» (Unkraut, Gras — oft wurden zwei Späss, Spëss gebraucht) — eng Hatt mat zwéi Späss war eng schwéier gelueden Hatt mat Kraut; d'Späss wore fangerdéck a glat (C); 3) — als Flurname: «spitzzulaufendes Ackerfeld» — alles wat spatz ausleeft — cf. Géier sub 3), Spëtz(t) sub 1)h.; 4) — im Kartenspiel [Bd. 4, S. 235] Mënsch (s. d. sub 4)a.): «Kreuzsieben» — dafür auch: d'Spëtz(t) — Zussetz.: Fleesch-, Glott-, Leckspass.
Spatt (lok.: Spot — C) M.: «Spat» (Pferdekrankheit).
Spatz I (Dim.: Spätzchen, Spätzelchen) M.: 1) «Spatz» (Haus-, Feldspatz) — dafür auch: Karmësch, Mësch, Grovull, Kiirchevillchen, lok. Schengen: Spaz F. — klenge Sp. (Feldspatz — Passer montanus) — frech wéi e Sp. — du freche Sp.! (du frecher Mensch!) — d'Spatze päifen et vun den Deech (Dächern) — e geet Spatze fänken (er faulenzt); 2) «Penis» (bes. von kleinen Knaben gesagt).
Spatz II F.: «Spitze» — nur in der Stellenbez. in Wasserbillig: op der Sp. (Zusammenfluß von Mosel und Sauer — cf. Spass sub 3).
spatz (steigernd: spatzeg — cf. spëtzeg) Adj./Adv.: 1) «spitz» — e spatzen Tur (Turm) — e spatzt (spatzegt) Messer — eng sp. Fläsch (Dreiviertelliter-Weinflasche im Ggs. zur Literflasche) — e spatze Wénkel — spatz Huewer (Hafersorte) — spatze Kabes (Spitzkohl) — eppes sp. schläifen, maachen — sp. wéi eng Sëll (Ahle) — e spatze Kënn — en huet esou eng sp. Nues, e kënnt engem e Schwier an der Aaaschfuer oppicken — e (de) spatze Mënnche maachen (schmollen, wählerisch im Essen sein, gewählt sprechen, den Mund zum Kuß spitzen); 2) «mager, elend, kränklich» (cf. spizeg) — e gesäit sp. eraus — en as al sp. gin no där Kränkt — e gët all Dag méi sp. — en as esou sp., e muss dräimol goë fir (eng Kéier) Schiet ze maachen (sehr mager) — en as esou sp., dee kënnt e Guckuck an enger Tas ausbréiden (dsgl.) — substantiv.: de Spatzen «der Magere» (spöttisch); 3) «beißend, scharf» — eng sp. Zong, Ried — eng sp. Fieder — en as sp. opgeluegt; 4) «scharf, kalt» (von der Luft ges.) — e spatze Wand — et as al sp. dobaussen (sehr kalt); 5) «selten» — d'Wuere gi sp.; 6) «gedrückt, knapp» — et sp. hun (in gedrückten Verhältnissen sein) — ee sp. halen (kurz halten) — 't as déi Kéier sp. opgaangen (knapp);
Spatz- -apel M.: «(spitze) Apfelsorte» — cf. Apfelsorten sub Apel; -bir F.: «Birnensorte» — dafür auch: laang Bir; -minn M. und F. — s. Hasel, Minn; -weck (lok.: Rosport) M.: «spitzes Brötchen».
Spatzelfei, Spazelfei M. und F.: «Gartensalbei» (Salvia officinalis) — cf. Zalfei.
Spatzendreck M. — in der Ra.: frech wéi Sp. — cf. Gaassendreck.
spauderen, spauderzen intr. Verb.: 1) «zischend, knisternd brennen» (bes. von nicht trocknem Holz ges.) — de Känki spaudert; 2) «beim Sprechen Speichel verspritzen» — übtr.: wat hues du nach näs ze sp.? (geifern).
Spaut (Spε:ut — phV. Echt., Vianden: Spo:ut, Luxemburg-Stadt: SpA:ut, Westen (lok.): Spo:t, spə:t, Nösl., lok. Binsfeld, Holler: Spuks, lok. Wilwerdingen: Spuç, lok. Weiswampach: Spiç, lok. Ulflingen: Spiks, lok. Oberbesslingen: Spuk, lok. Niederbesslingen: Spi·, Spuk) M.: «Speichel» — ech hat kee Sp. méi am Monn — maach e bëssche Sp. drop, Sp. op de Bobbo (sagt man zu einem Kind, das sich ein wenig verletzt hat und klagt), denn: de Sp. as heelsem — dat do as (e) Sp. dergéint (gar nicht zu vergleichen) — en as kee Sp. wäert (taugt nichts) — et geet wéi mat Sp. (reibungslos) — dat as Sp. fir mech (kümmert mich nicht) — weil das Garn nach dem Spinnen manchmal recht klebrig war, wurde es aus dem Sp. gewäsch (Müller, Werdegang des Leinens). | |